نگاهی به بحث ها و اختلافات بین آژانس و ایران در سال 2022
15:00 19.12.2022 (بروز رسانی شده: 18:24 19.12.2022)
© AP Photo / Ronald Zak
اشتراک
برنامه هسته ای ایران سال هاست که به معنای واقعی کلمه "زیر ذره بین" بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی بوده است. روابط بین آژانس بین المللی انرژی اتمی و ایران در راستی آزمایی هسته ای فراز و نشیب های زیادی داشته است.
به گزارش اسپوتنیک، برنامه هسته ای ایران سال هاست که به معنای واقعی کلمه "زیر ذره بین" بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی بوده است. روابط بین آژانس بین المللی انرژی اتمی و ایران در راستی آزمایی هسته ای فراز و نشیب های زیادی داشته است. همه آنها در درجه اول مشروط به رعایت تعدادی از تعهدات تحمیل شده بر ایران بر اساس برجام بود.
با این حال، خروج از توافق هسته ای آمریکا در سال 2018 و امتناع سه گانه اروپایی (بریتانیا، فرانسه، آلمان) از اتخاذ تدابیری برای اجرای کامل تعهدات همه شرکت کنندگان در برجام، ایران را بر اساس برابری بر اساس 5 گام برانگیخت که عبارتند بود از: کاهش تعهدات خود تحت این توافقنامه بین المللی، کنار گذاشتن محدودیت ها در تحقیقات هسته ای، سانتریفیوژها و سطح غنی سازی اورانیوم، محدودیت بازرسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تأسیسات هسته‌ای ایران، قیدشده در برجام.
در 23 فوریه 2021، ایران دسترسی به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای نظارت بر تاسیسات هسته‌ای خود را به دلیل عدم پیشرفت در اجرای برجام توسط اروپایی‌ها و ایالات متحده متوقف کرد.
فقط در 15 دسامبر 2021، توافقی حاصل شد که ایران اجازه می دهد دوربین هایی در تاسیساتTESA خود در کرج برای مشاهده توسط بازرسان آژانس نصب شود. محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفت: " اگر از سوابق بازرسان مشخص شود که آنها از عوامل سازمان های اطلاعاتی خارجی هستند، قطعا هرگز به بازرسان اجازه دسترسی به امکانات خود را نمی دهیم".
ایران بر این باور است که این بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بودند که توسط نیروهای دشمن (ایران به‌ویژه اسرائیل را متهم می‌کند) در انجام حملات خرابکارانه و تروریستی در تأسیسات هسته‌ای این کشور در سال‌های اخیر مورد استفاده قرار گرفتند.
در سال 2022، ادعاهای متقابل ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی نسبت به یکدیگر رنگ خاصی پیدا کرد و به سطح جدیدی رسید. در سال 2022، همه چیز با یک موج مثبت در روابط بین آژانس و ایران آغاز شد - آغاز دور جدیدی از مذاکرات وین در مورد برجام. بنابراین، بیایید ببینیم که طرفین در طول سال گذشته به چه چیزی دست یافته اند:
15 فوریه، علی باقری کنی، مذاکره کننده ارشد هیات ایرانی در برجام، با مدیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین دیدار کرد.
در 3 مارس، وال استریت ژورنال، با استناد به گزارش آژانس، گزارش داد که در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی معتقد است که ایران تقریباً اورانیوم کافی برای ساخت بمب هسته‌ای ذخیره کرده است. بر اساس این سند، ایران تا 19 فوریه 33.2 کیلوگرم اورانیوم 60 درصد غنی شده داشته است. این 17.7 کیلوگرم بیشتر از ابتدای نوامبر 2021 است، زمانی که آژانس آخرین بار ذخایر مواد هسته ای ایران را ارزیابی کرد.
روز 6 مارس مدیرکل آژانس وارد ایران شد. رافائل گروسی در جریان سفر خود به تهران با مقامات ایرانی بر سر همکاری فنی همه جانبه برای دستیابی بعدی به توافق به عنوان بخشی از کار برای تمدید برجام به توافق رسید. توافقی حاصل شد که ایران ظرف 2 ماه به تمام سوالات مورد علاقه پاسخ خواهد داد، مشروط به رویکرد فنی و رد سیاست زدگی و فشار.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش فعلی خود گفته است که ایران در 14 آوریل انتقال سانتریفیوژها را از تأسیسات هسته‌ای خود در کرج به تأسیسات جدید در نطنز آغاز کرد. در همان زمان، این سند گزارش داد که آژانس در 12 آوریل نصب دوربین های نظارتی را در تاسیسات جدید به پایان رساند. مکان آن مشخص نشده است. در عین حال، آژانس در تعدادی از مکان‌های سایت، به عنوان مثال، در کارگاه‌های ساخت قطعات سانتریفیوژ، به داده‌ها دسترسی ندارد.
در 13 مه، بلومبرگ گزارش داد که برنامه هسته‌ای ایران چنان زیر ذره بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است که در سال 2021 رکورد تعداد بازرسی‌های بین‌المللی در تاریخ خود را شکست. متخصصان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیش از یک بازرسی در روز از 21 تأسیسات هسته‌ای اعلام‌شده ایران انجام دادند. در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این اطلاعات به ثبت رسیده است. تعداد این بازرسی‌ها حتی پس از تصمیم ایران مبنی بر مخفی نگه داشتن برخی داده‌ها و جلوگیری از بازدیدهای ناگهانی بازرسان از فوریه 2021 رکورددار است. در سال 2021 در مجموع، تاسیسات هسته ای ایران 494 بار بررسی شده است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در 31 مه اعلام کرد که بر اساس برآوردهای خود، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران در مقایسه با محدودیت تعیین‌شده در توافق هسته‌ای 2015 (برجام) بیش از 18 برابر افزایش یافته است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آخرین گزارش خود درباره برنامه هسته‌ای ایران اعلام کرد: "تا ۱۵ می ۲۰۲۲، کل ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران ۳۸۰۹.۳ کیلوگرم بود".در همان زمان، حد مجاز بر اساس برجام 300 کیلوگرم (660 پوند) ترکیبات، که معادل 202.8 کیلوگرم اورانیوم است، تعیین شد. گزارش آژانس همچنین اضافه کرد که ایران به غنی سازی اورانیوم در سطوح بالاتر از حد 3.67 درصدی که در توافق نیز تعیین شده بود، ادامه می دهد.
ذخایر اورانیوم غنی شده تا 20 درصد آژانس بین المللی انرژی اتمی در ایران 238.4 کیلوگرم برآورد شد که 56.3 کیلوگرم بیشتر از آخرین گزارش آژانس در ماه مارس است و میزان اورانیوم غنی شده تا 60 درصد نیز 43.1 کیلوگرم بوده است که 9.9 کیلوگرم بیشتر است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش جداگانه‌ای که در 31 ماه مه منتشر شد، اعلام کرد که ایران توضیحات موثقی برای حضور ذرات اورانیوم در سه سایت هسته‌ای اعلام‌نشده ارائه نکرده است، منظور سایت های مریوان، ورامین و ترکوزآباد است.
در 4 ژوئن، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت که ایران نتوانسته منشأ اورانیوم در سه سایت اعلام نشده مورد مناقشه را روشن سازد: رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گفت: "ایران از لحاظ فنی توضیحات درستی در مورد یافته‌های آژانس در مورد سه سایت اعلام‌نشده در ایران ارائه نکرده است".
وی خاطرنشان کرد: مطابق با موافقتنامه جامع پادمان، تا زمانی که ایران توضیحات معتبر فنی در مورد وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در ترکوزآباد، ورامین و مریوان ارائه نکند و آژانس را از همه مکان‌های فعلی مواد هسته‌ای یا تجهیزات آلوده مطلع نسازد، آژانس نمی‌تواند صحت و کامل بودن اظهارات ایران در این زمینه را تایید کند".
تهران 8 ژوئن بدون آنکه منتظر نتیجه رای گیری در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره پیش نویس قطعنامه ضد ایرانی با حمایت انگلیس، آلمان و فرانسه، بشود، تصمیم گرفت کار تمامی دوربین های مداربسته آژانس در آن تأسیسات هسته ای را که در معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای تصریح نشده اند، متوقف کند.
بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران گفت: " گزارش مدیرکل آژانس منعکس کننده همکاری‌ها و حسن نیت نبوده است و امیدواریم رویکرد خود را تغییر دهند.
از طرف دیگر کشورهای غربی به خصوص سه کشور اروپایی و آمریکا تحرکاتی علیه کشور ما آغاز کرده‌اند لذا تصمیم بر این شد تا بخشی از همکاری های فراتر از پادمان که جزو تعهدات ما نبود و بر مبنای حسن نیت انجام می شد، متوقف شود مثلا ضبط برخی از فعالیت ها توسط دوربین های آژانس و دستگاه سنجش غنای بر خط و فلومتر آژانس در ایران.
امروز دستور داده شد تا فعالیت این دوربین ها قطع شود، البته در گذشته هم قرار نبود اطلاعات این دوربین ها مگر در حالت پذیرش شرایط ایران، به آن ها داده شود. مبنای این کار هم قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها و صیانت از منافع ملت ایران است.
اطلاعات را به آن ها نمی دادیم و از امروز هم این اطلاعات ضبط نمی شود. امروز در یکی از این سایت ها حضور داشتم و از نزدیک برای قطع فعالیت این دوربین ها نظارت کردم. مردم در جریان باشند این اقدام عملی انجام شد و اقدامات دیگر هم در نظر است. امیدواریم به خودشان بیایند و جواب همکاری‌های ایران را با همکاری دهند؛ نمی شود ایران همکاری داشته باشد اما از آن طرف رفتار نامناسبی از خودشان نشان دهند.
۸٠ درصد از دوربین‌های موجود آژانس دوربین‌های پادمانی هستند که ما متعهد به پادمان هستیم و آن دوربین‌ها کماکان فعالیت خود را ادامه می دهند. دوربین‌هایی که قرار است فعالیت‌شان قطع شود مربوط به دوربین‌های فراپادمانی است که اطلاعاتی را ضبط می کردند که بعدا قابل استفاده برای آژانس بود. ما دیگر این اطلاعات را در اختیار آژانس نمی گذاریم. امیدواریم با این اقدامات ، به خودشان آمده و روش و منش خود را تغییر دهند. با این رویکرد نمی توانند انتظار داشته باشند که جمهوری اسلامی ایران در قبال عدم همکاری و سوءنیت شان همکاری گسترده داشته باشد".
8 ژوئن، 35 کشور عضو شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی به تصویب قطعنامه ای در مورد ایران رای مثبت دادند که در آن به دلیل شفاف نبودن منشاء ذرات اورانیوم در سه سایت اعلام نشده (مریوان، ورامین، ترکوزآباد) از آن انتقاد می شود.
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه به تصویب قطعنامه ضد ایرانی پیشنهاد شده از سوی سه کشور اروپایی عضو برجام و آمریکا به شورای حکام آژانس واکنش نشان داد و اعلام کرد:
"آمریکا و سه کشور اروپایی با تلاش برای پیشبرد یک قطعنامه برآمده از سوءمحاسبه و مشاوره غلط علیه کشوری با شفاف‌ترین برنامه هسته‌ای صلح آمیز در جهان، اغراض کوته بینانه خود را فراتر از اعتبار آژانس قرار دادند. بانیان این قطعنامه مستقیما مسؤول تبعات بعدی هستند. پاسخ ایران، قاطع و متناسب است".
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی در 9 ژوئن، در پاسخ به قطعنامه مصوب 35 کشور درباره ایران اعلام کرد: "در رابطه با رویکرد غیرسازنده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و پذیرش قطعنامه، جمهوری اسلامی ایران گام‌های عملی در واکنش به این موضوع برمی‌دارد که عبارتند از: نصب سانتریفیوژهای مدرن در تأسیسات هسته‌ای و غیرفعال کردن تمامی دوربین‌های فراتر از توافق".
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بعداً گفت که مقامات ایرانی درباره آغاز برچیدن 27 دوربین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که برای نظارت بر تاسیسات هسته‌ای ایران استفاده می‌شوند، هشدار داده‌اند. وی توضیح داد که از این دوربین ها برای نظارت آنلاین برنامه هسته ای ایران در تاسیسات تهران، نطنز، اصفهان استفاده می شد. به گفته وی، این بدان معنا نیست که آژانس در نهایت توانایی نظارت بر تاسیسات هسته ای ایران را از دست خواهد داد. با این حال، آژانس به این مرحله نزدیک شده است.
گروسی آن را "چالش بزرگ" برای کار آژانس در ایران و اینکه بتوان تأیید کرد که تهران به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در مورد برنامه هسته‌ای ایران پایبند است، خواند. وی افزود که 40 دوربین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنان در ایران فعال هستند.
در 26 ژوئیه، ایران تمام دوربین های آژانس بین المللی انرژی اتمی را که بر اساس برجام نصب شده بود، به طور کامل دمونتاژ کرد. در همان زمان محمد اسلامی، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، عملاً به آمریکا و آژانس را درباره زمان نصب مجدد این دوربین ها اولتیماتوم داد.
محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی گفت: " اساس پذیرش جمهوری اسلامی ایران در برجام این بوده است که رفع اتهام شود و اعتمادسازی کند. ایران محدودیت ها را پذیرفته است که فعالیتهای غنی‌سازی اورانیوم را محدود کند و ظرفیت و سرعت حرکت خود را کاهش دهد تا این اعتمادسازی به‌وجود آید اما غربیها به این محدودیت‌ها پایبند نبودند. جمهوری اسلامی ایران محدودیت‌های تشدیدشده را برای رفع این اتهام پذیرفته است.
دوربین‌های برجامی در مراکز هسته‌ای ایران برای رفع این اتهامات نصب شد؛ اگر قرار است این اتهامات پابرجا بماند دلیلی ندارد که دوربین‌های برجامی (فراپادمانی) روشن بماند! این دوربین‌ها را آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پلمب کرده است و در تأسیسات نگهداری می‌شوند.
در این بین لفاظی‌هایی هم صورت می‌گیرد، جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گاه در فعالیتهای هسته‌ای پنهانکاری نداشته است ضمن اینکه در غنی‌سازی اورانیوم نیز بدون هماهنگی آژانس کاری انجام نشده است. همه زیرساخت‌های صنایع اتمی ایران با هماهنگی آژانس و تحت نظارت این سازمان بوده است. کسی تصور اشتباه نکند، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همین الآن بر اساس ضوابط پادمانی در همه مراکز اتمی ایران مستقر است.
دوربین‌های فراپادمانی یا به‌اصطلاح برجامی به توافقنامه برجام ربط دارد اگر غربیها به این توافقنامه برگشتند و وقتی اطمینان حاصل کردیم شیطنتی انجام نمی‌دهند برای این دوربین‌ها تصمیم‌گیری می‌کنیم".
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در 22 اوت گفت که اگر طرف‌ها به توافق هسته‌ای بازگردند، آژانس تحقیقات علیه ایران در مورد آثار غیرقابل توضیح اورانیوم کشف شده توسط بازرسی‌ها طی حدود سه سال پیش را متوقف نخواهد کرد رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفت: "فشار آژانس بر تهران به دلیل نفوذ اسرائیل است. به گفته محمد اسلامی، این اتهامات مربوط به سایت ها و تأسیسات و اسناد، ساخته و پرداخته نیروهای ضد انقلاب و اسرائیل است و بارها به آن ها پاسخ داده شده است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روز 7 سپتامبر، در گزارش خود با اشاره به افزایش ۲۹ درصدی ذخایر اورانیوم در ایران طی سه ماه گذشته که در نتیجه ۱۹ برابر بیشتر از حد تعیین‌شده در برجام است، اعلام کرد: "کل ذخایر اورانیوم در ایران تا تاریخ 21 آگوست با 131.6 کیلوگرم افزایش به حدود 3940 کیلوگرم رسیده است".
از زمان آخرین گزارش آژانس در ماه می 2022، ایران میزان اورانیوم 60 درصد غنی شده را با 12.5 کیلوگرم افزایش به 55.6 کیلوگرم رساند.
در 11 اکتبر، آژانس در گزارش محرمانه خود از آغاز غنی‌سازی اورانیوم در سومین آبشار سانتریفیوژها در تاسیسات نطنز خبر داد. سومین آبشار از سه سانتریفیوژ نیز در این تاسیسات راه‌اندازی شدند.از این گزارش برمی‌آید که ایران آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در جریان قصد خود برای نصب سه آبشار دیگر سانتریفیوژ IR-2m در نطنز به اضافه 12 آبشاری که قبلاً برای نصب برنامه‌ریزی شده بود، گذاشته است.
محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، غنی‌سازی اورانیوم در سومین آبشار سانتریفیوژهای IR-6 در تاسیسات زیرزمینی نطنز را تایید کرد.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی 10 نوامبر گفت که مذاکرات با نمایندگان ایران در وین بدون نتیجه پایان یافت، اما طرفین به تماس‌ها ادامه خواهند داد.
18 نوامبر، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه پیشنهادی آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان را تصویب کرد و از ایران خواست با بازرسان آژانس همکاری کند. اتهام جدید شورا این بود که مواد رادیواکتیو در برخی از سایت‌های اعلام نشده در ایران کشف شده است.
18 نوامبر محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران درباره موافقت با سفر گروسی به ایران گفته بود: "این برای وقتی بود که از سیاست فشار استفاده نکنند. امروز طرفین برجام می‌خواهند بازگردند؟ بسم‌الله بازگردند و طبق همان برجام عمل کنند. ایران هیچ‌کاری که آژانس از آن مطلع نباشد، انجام نداده و نمی‌دهد و فعالیتهای ما همگی در چارچوب مقررات است.
حرکت‌های سیاسی و آوردن عبارات غیرواقعی و غیرحرفه‌ای در شرایطی که گفت‌وگو وجود دارد و مذاکرات مسیر خودش را طی کرده است، در راستای همان سیاست شکست خورده فشار حداکثری است که از نظر ما مردود است".
19 نوامبر، امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران اظهار داشت: "آژانس اقدام غیرسازنده‌ای انجام داد و ما اقدام متقابل انجام می‌دهیم. آژانس اقدام غیرسازنده‌ای را انجام داد؛ در حالی که دو هفته پیش هیأتی متشکل از مقامات وزارت خارجه و سازمان انرژی اتمی به وین سفر کردند و درباره همکاری نیرومندتر ایران وآژانس توافق کردند و دیدار سازنده‌ای با گروسی انجام دادند. ولی در راستای تاثیرگذاری بر محیط داخلی و اعمال فشار حداکثری و در تدوام سیاست به‌شدت ریاکارانه این روزهای آمریکا، قطعنامه‌ای را علیه ایران روی میز گذاشته و بار دیگر از آژانس سوء استفاده کردند. اقدام متقابل را انجام خواهیم داد".
21 نوامبر، رافائل گروسی گفت: "در سطح کنونی تولید اورانیوم غنی شده، ایران در حال حاضر به اندازه کافی مواد انباشته کرده است تا در صورت تمایل، بیش از یک وسیله هسته ای داشته باشد.اما ما در حال حاضر هیچ اطلاعاتی نداریم که نشان دهد ایران برنامه تسلیحات هسته ای را پیش می برد. ما هنوز به نقطه بی بازگشت در رابطه با ایران نرسیده ایم، اما برای نرسیدن به آن باید سخت تلاش کنیم".
21 نوامبر، سازمان انرژی اتمی ایران گزارش داد: در نیروگاه اتمی فردو در ایران، غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد آغاز شده است. آبشاری از سانتریفیوژها نیز در نطنز آماده شده است. این تصمیم در واکنش به اظهارات انتقادی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران درباره ازسرگیری توافق هسته‌ای اتخاذ شد.
در 10 دسامبر، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی اظهار داشت: "کار آژانس بین المللی انرژی اتمی در ایران به طور کامل متوقف نشده است، متخصصان در آنجا کار می کنند، بازرسی هایی انجام می شود، اما این فعالیت به طور مداوم کاهش می یابد. آژانس در تلاش است طرف ایرانی را متقاعد کند که بدون ارائه اطلاعات به آژانس درباره وضعیت واقعی امور، سایر کشورها نمی توانند اطلاعات واقعی درباره برنامه هسته ای ایران به دست آورند".
14 دسامبر، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، گفت که تیم فنی آژانس به زودی به تهران سفر خواهد کرد تا به رفع موانع موجود کمک کند و برای حل و فصل مسائل پادمانی باقیمانده "گام بسوی پیشرفت در این مسأله" بردارد.
18 دسامبر، بازرسان فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سرپرستی ماسیمو آپارو معاون مدیر این سازمان برای نظارت بر تاسیسات و مذاکره با ایران وارد تهران شدند.
