در جلسه مطبوعاتی که در پی جلسه ماراتونی میان وزای امور خارجه ایران و ترکیه برگزار شد چند موضوع مطرح شده بسیار قابل توجه بود.
1 – جریان حق آبه کشورهای پایین دست رودخانه هایی که از ترکیه سرازیر می شوند.
2 – جریان تلاش آنکارا وباکو برای راه اندازی کلیدور زنگزور و مخالفت صریح ایران با آن.
3- جریان مسایل مورد توجه طرفین درباره سوریه و عراق.
4 – برقراری اجلاس سه جانبه میان ایران و ترکیه و عربستان سعودی.
و تجارت و تعاملات بازرگانی و...
البته نکات 1 تا 3 قابل پیش بینی بود ولی نکته چهارم را میتوان نکته جدیدی تلقی کرد.
به هر حال امروزه یکی از اصلی ترین بحران های منطقه ای و البته جهانی بحث آب است و بسیاری باور دارند جنگ های آینده بر سر آب خواهد بود و به همین دلیل کشورهای جهان باید برای جلوگیری از وقوع جنگ و درگیری فیمابین یکدیگر راهکاری برای تقسیم آب پیدا کنند.
به هر حال تصور اینکه کشوری بر سرمنشأ رودخانه ها سد بزند و جریان آب را منحرف کند به نفع اش است بسیار تصور اشتباهی است.
به مرور طبیعت راه های خود را برای ایجاد توازن پیدا می کند و بسیاری باور دارند دلیل اصلی وقوع زلزله های مهیب اخیر در ترکیه ایجاد سدهایی بود که شرایط زیست محیطی آن مناطق را به هم زد.
البته یکی دیگر از اتفاقاتی که قطع آب با ایجاد سد ها ایجاد می کند این است که بستر رودخانه ها و تالاب ها خشک می شود و باد ریزگردها را بدون در نظر گرفتن مرزهای جغرافیایی که توسط بشر ایجاد شده منتقل می کند و همه کشورهای محیط آسیب می بینند، از جمله کشوری که اقدام به سد سازی نموده و جلوی انتقال آب به بستر رودخانه ها و تالابها ودریاچه ها را گرفته.
به هر حال مباحث زیادی است که در این باره مطرح است و امروزه می بینیم این ماجرا در سرتاسر جهان مشکلات ایجاد کرده و همه در صدد هستند که راهکارهای سیاسی برای این موضوع پیدا کنند و ایران و ترکیه جدا از دیگر کشورها در جامعه جهانی نمی باشند.
درباره ماجرای تلاش آنکارا و باکو برای راه اندازی یک مسیر ترانزیتی موسوم به زنگزور و با توجه به اینکه این جریان نیاز دارد اینها منطقه سیونیک ارمنستان را تصرف کنند و با توجه به اینکه این ماجرا مورد حمایت آمریکا است تا ارتباط زمینی ایران و روسیه قطع شود و منطقه قفقاز در محاصره ناتو قرار گیرد، به هر حال فراموش نکنید ترکیه یعنی ناتو، به نظر می رسد هم ترکیه و هم آذربایجان کاملا متوجه حساسیت موضوع برای ایران وروسیه هستند و می دانند که اصرار و ادامه این ماجرا می تواند موجب اتفاقات ناگوار پیش بینی نشده ای در کل منطقه گردد ولی به نظر می رسد آقای امیر عبد اللهیان اصرار داشتند که موضوع را حتما مطرح کنند و گوشزد کنند که ایران شدیدا مخالف این طرح مورد حمایت آمریکا و اسرائیل است و با تمام توان در مقابل آن ایستادگی خواهد کرد.
بحث سوریه وعراق هم که می توان گفت علیرغم روابط بسیار خوب موجود میان ایران و ترکیه اما در سوریه وعراق این دو کشور مصطلحا دوستدشمن Frienemy به حساب می آیند و هر کدام در یک طرف جبهه قرار دارند.
در باره مبارزه با گروه های کرد جدایی طلب هر دو با هم همسو هستند اما درباره ماجرای حمایت از دولت و یا مخالفین در سوریه هر کدام در یک جبهه قرار دارند.
بر کسی پوشیده نیست که دیگر شرایط اقتصادی ترکیه اجازه نمی دهد این کشور به روند حمایت از گروه های مخالف دولت سوریه ادامه دهد و میزبان ملیون ها پناهنده سوری باشد.
در مقابل ترکیه دلواپس است که اگر احیانا به یکباره پشتیبانی از مخالفین دولت سوریه رامتوقف کند و بدون توافقی که امنیت اش را تامین کند از شمال سوریه عقب نشینی کند در آینده دولت سوریه به دنبال انتقام باشد و اجازه دهد گروه های مخالف دولت ترکیه در مناطق شمالی سوریه مستقر شوند.
ترکیه به خوبی می داند بهترین راه برای خروج از بحران های اقتصادی داخلی اش این است که ارتش سوریه مناطق شمال سوریه که در تصرف مخالفین و تحت کنترل ترکیه است را در اختیار بگیرد و امنیت مرزها را تامین کند.
البته آمریکایی ها هم تلاش دارند که ترکیه را درگیر نگه دارند چون خروج ترکیه از خاک سوریه موجب آن می شود که همه تمرکزها بر اخراج آمریکایی ها از سوریه متمرکز شود.
به هرحال ایران و روسیه طرح مصالحه ای میان ترکیه و سوریه را مطرح کرده اند وگره این مصالحه فعلا در این است که دولت سوریه اصرار دارد قبل از خروج کامل ارتش ترکیه از خاک سوریه رهبران دو کشور ملاقاتی نخواهند داشت.
و واقعیت امر این است که این خواسته دولت سوریه یک خواسته قانونی و مشروع طبق همه قوانین و موازین بین المللی است.
اما ترکها دلواپس هستند که اگر از خاک سوریه خارج شوند دیگر ابزار فشاری برای کسب یک توافق با دولت سوریه نداشته باشند.
با توجه به این شرایط به نظر می رسد ایران تلاش دارد به ترتیبی یک راهکار میانه برای حل و فصل این ماجرا پیدا کند.
یکی از این راهکارها راه اندازی یک گفتگوی منطقه ای با حضور ایران و عربستان سعودی و ترکیه می باشد و شاید بعد از آن تعدادی از کشورهای دیگر منطقه به این گفتگوها بپیوندند.
به صورت تاریخی همیشه این منطقه حوزه درگیری نفوذ میان ایرانی ها و اعراب و ترک ها بوده ونمی توان تصور کرد که منطقه بدون توافق اینها بتواند روی آرامش ببیند.
از سوی دیگر ایران همیشه اصرار دارد که امنیت منطقه توسط کشورهای منطقه تامین می شود.
امروزه بسیاری از بحران های موجود در منطقه به دلیل اختلافات فیما بین سه طرف قدرت یعنی ایرانی ها و عرب ها و ترک ها می باشد و دلیل اینکه بسیاری از بحران ها و جنگ ها ادامه دارد این اختلافات می باشد.
درباره ایران وعربستان سعودی طرفین در حال حاضر درحال گذر از آن برهه می باشند و به نظر می رسد خواسته حکومت های طرفین به این سمت و سو می رود که اختلافات را با هم صفر کنند.
البته علیرغم اینکه اختلافات ایران و عربستان سعودی از اختلافات جریان های تشیع و تسنن در منطقه نشأن می گیرد اما به هر صورت دو کشور ایران و عربستان سعودی این امکان را دارند که میان یکدیگر خطوط قرمزی ترسیم کنند تا با هم درگیر نشوند.
اما درباره ترکیه ماجرا فرق می کند.
علیرغم تلاش های عدیده ترکیه برای بهبود روابط خود با کشورهای عرب حوزه خلیج فارس به امید جذب سرمایه های آنها به سمت ترکیه اما هنوز این روابط به سطح مطلوب نرسیده.
در حالی که نفوذ ایران میان شیعیان منطقه ترسیم شده و امکان نفوذ در میان شیعیان برای رقبای سنی اش یعنی عربستان سعودی و ترکیه بسیار کم است، اختلاف میان عربستان سعودی و ترکیه بر یک حوزه متمرکز شده و آن نفوذ در میان اهل تسنن.
یعنی اگر به صورت عامیانه بخواهیم مطرح کنیم عربستان سعودی و ترکیه و دیگر کشورهای عربی سر یک سفره با هم در حال ستیز هستند درحالی که ایران سر سفره دیگری نشسته.
ترکیه از جریان وایدئولوژی اخوان المسلمین حمایت می کند در حالی که عربستان سعودی از جریان و ایدولوژی وهابیت حمایت می کند که با اخوانی ها در حال رقابت در میان اهل تسنن می باشد.
این ماجرای رقابت میان ترکیه و عربستان سعودی امروزه منجر به آن شده که در سرتاسر منطقه جنگ های واسطه ای میان اینها وطرفدارانشان یا شاید بهتر از بگوییم طرفداران ایدئولوژی های فکری شان راه اندازی شود از لیبی گرفته تا سودان تا حتی افغانستان و...
در برخی جاها مثل یمن امروزه ترکیه وقطر از یکسو میان اخوانی ها نفوذ دارند و عربستان سعودی و امارات در جبهه دیگری هستند.
البته بماند که عربستان سعودی و امارات هم در یمن امروزه دچار اختلاف شده اند.
ولی به هر حال پایان دادن به جنگ یمن امروزه نیاز دارد که ترکیه و عربستان هم به نوعی با هم کنار بیایند.
همین ماجرا را می توان در مناطق تحت کنترل مخالفان دولت سوریه در شمال این کشور مشاهده کرد.
حتی در جاهایی مثل پاکستان و مناطق مسلمان نشین هند و چین و آسیای شرقی و... اینها در حال مبارزه برای نفوذ با هم هستند.
یکی از دلایل به بن بست کشیده شدن انتخاب رئیس جمهوری و نخست وزیر در لبنان هم امروزه به دلیل اختلافات فیما بین طرفداران عربستان سعودی و ترکیه است.
تا چند سال پیش شاید کسی تصور نمی کرد که ترکیه بتواند در لبنان جایگاهی داشته باشد اما پس از جنگ در سوریه و با حمایت های مالی قطر امروزه ترکیه موفق شده در میان برخی از لبنانی های اهل تسنن نفوذ پیدا کند.
در مقابل عربستان سعودی در میان بخش دیگری از پیروان اهل تسنن لبنان نفوذ دارد وهمچنین از برخی گروه های مسیحی مثل فالانژ ها از طریق آمریکا نیز نفوذ دارد.
قبل تر در لبنان معروف بود که برای رسیدن به توافق سیاسی باید ایران و عربستان سعودی و فرانسه به توافق برسند، امروزه بازیکن های بازی خراب کن دیگر مانند ترکیه و اسرائیل و ایالات متحده وارد میدان شده اند.
در چنین شرایطی به نظر می رسد ایران اینبار تلاش دارد میانجی عربستان سعودی و ترکیه شود و با توجه به اینکه منافع ایران اقتضا می کند منطقه به سمت آرامش برود می خواهد این دو را پشت میز مذاکره بنشاند تا بلکه بتواند به تفاهماتی سه جانبه برسند و برخی بحران های منطقه را حل و فصل کنند.
اینکه آقای امیر عبد اللهیان این جریان را به صورت علنی مطرح کرد به نوعی نشان می دهد که وی موافق ضمنی عربستان سعودی و ترکیه را دریافت کرده.
حال باید نشست و دید آیا این طرح می تواند نتیجه مطلوب را داشته باشد و آیا برخی کشورهای دیگر مثل آمریکا و اسرائیل که خود را متضرر ثبات و امنیت در منطقه می دانند با این طرح مخالفت نخواهند کرد.