شاید بتوان انتخابات اخیر ترکیه را یکی از رقابی ترین انتخابات این کشور و حتی جهان توصیف کرد که فاصله دو کاندیدای اصلی انتخاباتی در آن با چند دهم درصد بوده.
این اولین بار است که آقای اردوغان طی بیست سال اخیر با چنین چالشی در این کشور مواجه می گردد.
اگر به فراز و نشیب های سیاسی آقای اردوغان در ترکیه نگاهی گذرا داشته باشیم می بینیم که یکی از ویژگی های این سیاست مدار بهره بردن از هوش تجاری بالا در کنار اعتقادات و باورهای قومی و دینی بوده.
آنهایی که دوران قبل از اردوغان در ترکیه را به یاد دارند به خوبی می دانند ترکیه در آن زمان با اوضاع وحشتناک اقتصادی مواجه بود و اردوغان موفق شد که طی چند سال نه فقط ترکیه را از آن شرایط خارج کند بلکه حتی به جایگاه یکی از کشورهای اقتصادی برتر در جهان برساند.
اصلی ترین دلیل موفقیت اردوغان در این زمینه را نیز می توان در توشه تجربیات اش در کار خرده فروشی دانست.
آقای اردوغان نه آقازاده بود و نه وابسته به افراد ثروتمند و یا با نفوذ سیاسی بلکه فردی بود که به قول خودش از سمیت (نان معروف ترکیه) فروشی شروع کرد و کم کم رشد کرد و به خوبی درک می کرد ضعف های اقتصاد ترکیه کجا است و به چه چیز هایی باید تکیه کرد تا مشکلات اقتصادی ترکیه حل و فصل گردد.
اردوغان به خوبی می دانست که ترکیه به دلیل موقعیت ژئوپولیتیکی که دارد فقط در شرایطی می تواند رشد کند که روابط اش با شرق وغرب خوب باشد و به همین دلیل از سیاست وابستگی کامل به غرب که در دوره های قبلی اعمال می شد کاست.
علیرغم اینکه اردوغان با حمایت اسلامگراها در ترکیه به قدرت رسید و بسیاری باور داشتند که حکومت وی تلاش خواهد کرد مانند حکومت های قبلی اسلامگراها در ترکیه قوانین شرعی اسلامی را در ترکیه تعمیم بخشد اما وی متوجه بود که ترکیه می تواند از توریسم درآمدهایی را کسب کند که از هیچ جای دیگر نمی تواند آنها را کسب کند وبه همین دلیل هم می بینیم که وی به دنبال منع مصرف مشروبات الکلی و یا پوشش زنان و یا مردان و یا الزام نماز و روزه و... نرفت و در حالی که خودش و خانواده اش و طرفدارانش شدیدا پایبند اصول و قوانین شرعی اسلامی می باشند این قوانین را بر دیگران تحمیل نکرد تا فضا برای حضور توریست های خارجی فراهم شود.
دیدگاهی که شاید برای بسیاری عجیب باشد اما بر اساس باورهای طرفداران خط و مشی اخوان المسلمین ای عجیب نیست، "منافع عمومی حکومت (اسلامی) مهم تر از همه چیز است".
در همه کشورهایی که به صورت کوتاه مدت و یا بلند مدت دست اخوان المسلمین افتاد هم می بینیم که همین سیاست اعمال شد.
حتی در مصر وقتی که محمد مرسی به قدرت رسید بسیاری توقع داشتند که حد اقل توافق کمپ دیوید را لغو کند، به هر حال آنها سادات را برای امضای همین قرارداد ترور کرده بودند، اما بر اساس همین اصل و باور اخوانی وی نه فقط توافق را لغو نکرد بلکه اعلام کرد که مصر به این قرارداد پایبند خواهد ماند.
آنها باور دارند که ما روی رفتار خودمان مختار هستیم و نباید خواسته های خود به دیگران را تحمیل کنیم چون این مساله به جای اینکه آنها را به سمت ما بکشاند آنها را به مخالفین ما تبدیل خواهد کرد، و به همین روش آنها موفق شده اند در بسیاری از کشورهای اسلامی نفوذ بالایی پیدا کنند.
البته چون بحث ما باورهای اخوانی نیست اجازه دهید از بحث اصلی دور نشویم اما اگر این را توضیح نمی دادم شاید بسیاری متوجه نمی شدند چرا مثلا در ترکیه یک حزب اسلامگرا در قدرت است ولی قوانین شرعی اسلامی اعمال نمی شود، و هنوز تصور می کنند که دلیل عدم اعمال چنین قوانینی وجود قوانین لاییک در قانون اساسی ترکیه است.
خیر ماجرا به قانون اساسی ربطی ندارد چون اگر اینگونه بود اردوغان دو بار در بیست سال حکومت اش برای قانون اساسی رفراندوم اجرا کرد و رفراندوم ها بنا به خواست وی پیش رفت و اگر هم می خواست می توانست درباره پیاده کردن قوانین شرعی اسلامی در ترکیه هم رفراندوم برگزار کند.
یکی دیگر از دلایل موفقیت های اردوغان این بود که وی توانست در اوج تحریم های ایران از رابطه اقتصادی با ایران بهره ببرد و ترکیه را به هاب تجاری ایران تبدیل کند.
امروزه ترکیه و دبی رشد خود را مدیون بهره بردن از شرایط تحریمی اقتصاد ایران هستند.
در برهه های زیادی آمریکایی ها تلاش کردند با فشار های مختلف ترکیه و امارات را وادار کنند که به تحریم های ایران پایبند باشند اما هر دو موفق شدند در مقابل فشارهای آمریکا مقاومت کنند.
درباره ترکیه می توان گفت علیرغم اینکه این کشور با تقریبا تمام کشورهای هم مرز با خود مشکلات سیاسی و ارضی دارد اما چون تجارت برای اردوغان مهم تر از اختلافات سیاسی است وی هیچ وقت رابطه تجاری را قربانی رابطه سیاسی نکرد.
می بینیم که مثلا امروزه طرفداران ترکیه با طرفداران ایران و یا روسیه در سوریه در حال جنگ می باشند اما رابطه تجاری و اقتصادی و حتی سیاسی ایران و روسیه با ترکیه نه فقط قطع نشده بلکه حتی بسیار قوی هم هست.
حتی درباره سوریه می بینیم که علیرغم اختلافات دولت سوریه و دولت ترکیه اما ترکیه یکی از بزرگترین صادرکنندگان کالا به سوریه می باشد وسعی می کند از شرایط تحریمی بر علیه سوریه نهایت بهره را ببرد.
در اوج اختلافات فیما بین قطر و عربستان سعودی و امارات و بحرین و مصر، ترکیه از طریق حریم هوایی ایران چندین هزار نیرو به قطر فرستاد و علیرغم اینکه ایران تنها تنفسگاه قطر در این بحران بود ولی ترکیه نهایت بهره را از رابطه با قطر برد و ایران کمترین بهره را از این رابطه برد.
دلیل این ماجرا را هم می توان در انعطاف پذیری و توانمندی بهره بردن از شرایط توسط ترکیه دانست.
همزمان ترکیه رابطه اش با کشورهای متخاصم با قطر حفظ کرده بود و تجارت اش با اینها در اوج بود.
البته غربی ها باور دارد اوج رشد اقتصادی ترکیه به این دلیل می باشد که اردوغان موفق شده بود کشورهای غربی را متقاعد کند به جای اینکه بروند شرق آسیا سرمایه گذاری کنند و از نیروی کار ارزان آنجا بهره ببرند بروند ترکیه که بیخ گوششان است سرمایه گذاری کنند.
البته این تصور آنها نیز تصور اشتباهی نیست اما اردوغان موفق شد که نوعی تنوع برای اقتصاد ترکیه درست کند و آن را وابسته به رابطه با غرب نکند در حالی که غربی ها توقع داشتند که ترکیه شدیدا به غرب وابسته باشد و مطیع آنها باشد.
به همین دلیل هم می بینیم طی بیست سال اخیر آنها چندین بار تلاش کردند به راه های مختلف اروغان را سرنگون کنند که شاید معروف ترین این روشها کودتای نظامی ای بود که اردوغان چند سال پیش با آن مواجه شد.
در آن زمان هم بسیاری باور دارند علیرغم خصومتی که ایران و روسیه با ترکیه در سوریه داشتند اما آنها به اردوغان کمک کردند تا در قدرت باقی بماند و حتی اردوغان خانواده خود را برای تامین امنیت شان به ایران فرستاد.
حتی بسیاری شایعات در آن زمان مبنی بر اینکه شهید سردار سلیمانی هدایت مقابله با کودتا بر علیه اردوغان را بر عهده داشت هم منتشر شده بود.
عملا همین مساله ثابت می کند که علیرغم اختلافات سیاسی که ممکن است ایران و روسیه با ترکیه داشته باشند اما آنها ترجیح می دهند اردوغان و خط فکری او در ترکیه باشد تا یک غلام حلقه به گوش غرب در این کشور.
در مواردی هم اردوغان تلاش کرد که برای تقویت موقعیت خود قدم هایی در راستای تقویت موقعیت قومی گرایی خود بردارد مثل حمایت از آذربایجان در مقابل ارمنستان و ایران و یا مقابله با کرد ها اما انتخابات اخیر به او ثابت کرد که نمی تواند روی حمایت قومی گرایان حساب باز کند.
آمریکایی ها وغربی ها در این انتخابات نهایت تلاش خود را انجام دادند که با حمایت از قلیچدار اغلو اردوغان را زمین بزنند واز فشارهای اقتصادی متنوع گرفته تا وعده و وعید حمایت های مالی کلان و اعطای وام های کلان به ترکیه در صورت انتخاب قلیچدار اغلو دریغ نکردند.
عملا در صورتی که قلیچدار اغلو در انتخابات پیروز می شد این شانس وجود داشت که ترکیه سیاست تعاملات خود با شرق و غرب را کنار بگذارد و کاملا همسو با غرب باشد.
قلیچدار اغلو چندین بار این مساله را رسما اعلام کرده بود.
خوب طبیعتا ایران خیلی تمایل نداشت در ترکیه فردی به قدرت برسد که تماما غربی باشد و رابطه کج دار و مریز ایران و ترکیه مورد تهدید قرار بگیرد.
همچنین غربی ها اصرار داشتند که ترکیه روابط خصمانه ای با روسیه داشته باشد درحالی که اردوغان بر اساس منافع ملی ترکیه به خوبی می داند که رابطه با روسیه چه قدر برای ترکیه مهم است و به هیچ وجه حاضر نبوده که زیر بار فشارهای غرب برود اما حضور قلیچدار اغلو می توانست این ماجرا، یعنی رابطه ترکیه با روسیه، را نیز تهدید کند.
همچنین اردوغان به دنبال مصالحه با سوریه و بازگرداندن مهاجرین سوری به این کشور می باشد چون دیگر به این یقین رسیده که بقای اینها در ترکیه اقتصاد ترکیه را مورد تهدید قرار می دهد و اعتراضات مردمی بر علیه او را به اوج می رساند.
البته قلیچدار اغلو هم چنین می خواست ولی تفاوت دیدگاه ها در این بود که قلیچدار اغلو می خواست فوری همه سوری ها و مهاجرین را از ترکیه اخراج کند و بحران را به دیگر کشورها، مخصوصا سوریه، منتقل کند در حالی که اردوغان به دنبال آن است که اینها را به شکلی منتقل کند که حد اقل خانه و کاشانه ای برای آنها، به حساب قطر، ساخته باشد و بعد بروند و همین مساله می توان موجب آن شود که اینها کمتر برای دولت سوریه بحران بیافرینند.
به نظر می آید پس از انتخابات اخیر در ترکیه ایران میتواند حد اقل پنج سال دیگر روی ترکیه به عنوان یک شریک بزرگ اقتصادی حساب باز کند و علاوه بر آن با توجه به سیاست های خصمانه ای که غرب بر علیه اردوغان اتخاذ کرده وخودداری ملی گراها از حمایت از اردوغان در اتخابات، احتمال اینکه دولت ترکیه بخواهد سیاست های خود را در تعامل با ایران و قومی گراها در منطقه تغییر دهد بسیار زیاد است.
به هر حال چالش اصلی برای اردوغان از فردای انتخابات حل بحران های اقتصادی این کشور است و این بحران ها با اعتماد به غرب قابل حل شدن نمی باشد و به این دلیل می توان تصور داشت که ترکیه به سمت تحکیم روابط خود با بلوک های قدرت اقتصادی جدید در جهان مثل روسیه و ایران و چین و... پیش برود، مخصوصا که سه ماه دیگر قرارداد لوزان که در جنگ جهانی دوم توسط غربی ها بر علیه ترکیه تحمیل شده بود به پایان خواهد رسید.
در پایان هم میتوان گفت مردم ترکیه یک سیلی محکم به آمریکایی ها که تلاش داشتند اردوغان را پایین بیاورند زدند و یکی از دلایل اصلی که قلیچدار اغلو موفق نشد اردوغان را شکست دهد حمایت های کثیف غرب از او بود، چون غربی ها تلاش کردند با چماغ فشارهای اقتصادی ترک ها را وادار کنند به آنچه آنها می خواهند تمکین کنند و متوجه نبودند که ترک ها ملتی نیستند که زیر بار چماغ کسی بروند.