اسپوتنیک - از آوریل 2021، روسیه، چین، فرانسه، آلمان و انگلیس به همراه اتحادیه اروپا در تلاشند تا برجام را احیا کنند. همه از ایده بازگرداندن توافق هسته ای حمایت می کنند. با این وجود ایران و ایالات متحده درخواست های متناقضی را روی میز مذاکره گذاشته اند.
ولادیمیر ساژین خاورشناس مطرح روس در این خصوص چنین می نویسد: تهران اصرار دارد که واشنگتن همه تحریم های ضد ایرانی خود را یک باره لغو کند، تضمین هایی برای عدم خروج آمریکا از توافق هسته ای در آینده بدهد ، پس از آن تهران کارآیی همه اینها را بررسی می کند و فقط پس از آن مواضع خود را در مورد توافق هسته ای احیا می کند.
دولت بایدن به نوبه خود، با بازگشت تدریجی و همزمان با ایران به برجام موافقت کرد: ایالات متحده یک نوع یا گروه خاص از تحریم ها را لغو می کند، و ایران همزمان، در چارچوب یک بند خاص ، به تحقق الزامات معامله هسته ای بازمی گردد.
در طول مدت سه ماه کارهای زیادی انجام شده است. اما تصمیم نهایی هنوز دور است. در تاریخ 20 ژوئن ، پس از پایان دور ششم مذاکرات ، شرکت کنندگان برای مشاوره در پایتخت های خود مکث کردند. مکث طولانی شد. این امر دو دلیل دارد.
اول، پیروزی ابراهیم رئیسی، رادیکال افراطی در انتخابات ریاست جمهوری در ایران که دشمن ایالات متحده و به طور کلی غرب است. آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه ایالات متحده گفت: "ما مستقیماً از طریق شرکای اروپایی خود شش دور مذاکره با ایران انجام دادیم. بسیاری از اختلافات برطرف شده است، اما اختلافات بسیار مهمی همچنان باقی مانده است. و نمی توانم بگویم که آیا می توانیم بر آنها غلبه کنیم یا نه. این امر بستگی زیادی به تصمیماتی دارد که رهبر معظم انقلاب در تهران اتخاذ کرده است. اگر ایران آماده است هر آنچه لازم است را برای بازگشت به توافقنامه حاوی برنامه خطرناک هسته ای ایران انجام دهد، ما آماده بازگشت به توافق هسته ای هستیم. اما اکنون نوبت ایران است که باید تصمیم بگیرد که آیا در این مورد جدی است یا نه.
سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران پیشرفت مذاکرات را تاکید کرد، اما گفت که موضوعات مهمی باقی مانده است که احتیاج به راه حل طرف های دیگر ، نه ایران ، به ویژه ایالات متحده دارد.
دومین واقعه اخیر تأثیرگذار بر مذاکرات وین ، تصمیم تهران برای تعلیق اجرای الزامات پروتکل الحاقی بود.
در نامه ای مورخه 15 فوریه 2021 ، ایران به اطلاع آژانس بین المللی انرژی هسته ای رساند که طبق "برنامه استراتژیک مقابله با تحریم ها" ، در صورت لغو نشدن تحریم های آمریکا ، از 23 فوریه 2021 ، ایران اجرای اقدامات شفافیت پیش بینی شده را متوقف می کند.
ایران و آژانس تا 24 ژوئن توانستند به توافقات فنی موقت در مورد نظارت بر تأسیسات هسته ای این کشور دست یابند. این توافق ها مبنای آغاز مذاکرات در وین با هدف بازیابی کامل برجام قرار گرفت. در تاریخ 25 ژوئن ، آژانس بین المللی انرژی هسته ای نیاز به پاسخ فوری از تهران در مورد این موضوع را اعلام کرد. در تاریخ 27 ژوئن ، محمد قالیباف ، رئیس مجلس، گفت که توافق با آژانس بین المللی انرژی هسته ای به پایان رسیده است و ایران هیچ داده ای را از دوربین های مداربسته در تأسیسات هسته ای منتقل نمی کند. اما تهران رسماً از همکاری با آژانس انرژی هسته ای امتناع نکرد. بنابراین ، اظهارات آقای قالیباف را می توان از دو طرف بررسی کرد.
نخست، به عنوان یکی از عناصر شاتتاژ توسط ایران قبل از دور آینده مذاکرات در وین.
و دوم، به عنوان راهی برای تمدید مهلت زمانی. هدف - تقویت مواضع ایران با در نظر گرفتن اطلاعات دریافت شده در شش دوره و همچنین وضعیت جدید نخبگان حاکم پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران است. در همین راستا ، همانطور که سفیر میخائیل اولیانوف نماینده دائمی فدراسیون روسیه در سازمانهای بین المللی در وین، رئیس هیئت روسی در مذاکرات برجام، در توئیتر اشاره کرد: "وقفه در مذاکرات وین در مورد احیای توافق هسته ای بیش از آنچه انتظار می رفت به طول انجامیده است. روشن است که با توجه به انتخابات ریاست جمهوری اخیر ، ایران برای آماده سازی به زمان بیشتری نیاز دارد. محاسبات برای تکمیل روند گفتگوها تا ششمین سالگرد توافق هسته ای (14 ژوئیه) تحقق نیافت."
قطع همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی هسته ای در چارچوب پروتکل الحاقی بعید است. متوقف کردن آن در کنترل برنامه هسته ای توسط آژانس انرژی هسته ای اختلال ایجاد می کند. چنین اقدامی غرب را به واکنش جدی تحریک می کند و روسیه و چین را به عنوان اعضای آژانس انرژی هسته ای بین المللی به تفکر مجبور می کند و این صدمه بیشتر به ایران خواهد زد.
در تاریخ 6 ژوئیه ، ایران برنامه خود را برای تولید فلز اورانیوم با خلوص تا 20 درصد به آژانس بین المللی انرژی هسته ای اطلاع داد. ممکن است این یک ضربه رسانه ای قبل از دور هفتم باشد. با این حال ، چنین ضربه تبلیغاتی نقض مضاعف برجام است که هم متالیزاسیون اورانیوم و هم غنی سازی آن را تا چنین سطحی منع می کند.
این چالش نگرانی عمیقی را در میان همه شرکت کنندگان در مذاکرات وین برانگیخت. در 7 ژوئیه، سرگئی ریابکوف ، معاون وزیر خارجه روسیه گفت که طرف روسی نگران اوضاع پیرامون برنامه های تهران برای تولید اورانیوم فلزی است. وی همچنین گفت: "ما از شرکت کنندگان در گفتگوهای وین می خواهیم تا تلاش مضاعف خود را برای یافتن راه حل های قابل قبول متقابل برای مشکلات باقی مانده انجام دهند."
انگلیس، فرانسه و آلمان در بیانیه مشترکی از ایران خواستند که به میز مذاکره در وین بازگردد: "ایران هیچ نیاز واقعی غیر نظامی به تحقیق و توسعه اورانیوم فلزی ندارد. چنین تحقیقاتی گامی اساسی در تولید سلاح های هسته ای است."
با وجود پیشرفتهای صورت گرفته در شش دور، ایران با آخرین اقدامات خود نتیجه موفقیت آمیز گفتگوهای وین را تحت تهدید قرار می دهد.
ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده گفت: "این امر نگران کننده است که ایران همچنان به تعهدات خود در برجام ، به ویژه در مورد آزمایش های مربوط به سلاح های هسته ای ، عمل نمی کند ... چنین اقدامات تحریک آمیز به ایران هیچ گونه وسیله فشار در مذاکرات را نمی دهد. آنها فقط بر نگرانی ما افزودند. ما از ایران می خواهیم طناب بازی در سرحد جنگ را متوقف کند، به وین برگردد و آماده آن باشد که کار آغاز شده در ماه آوریل را به اتمام برساند."
در ادامه آقای پرایس گفت: "ما برای مذاكره مهلت تعیین نمی كنیم. اما یکی از مزایای اصلی توافق هسته ای افزایش زمان جهش [زمانی است که ایران برای ایجاد چاشنی هسته ای لازم دارد] بود. اگر این مزیت از بین برود، ما باید در این روند [یعنی در مورد مسئله بازگشت به توافق هسته ای] تجدیدنظر کنیم."
تحلیلگران چند مانع را در راه احیای برجام می بینند.
اول - روش و قالب بازگشت ایالات متحده و ایران به توافق هسته ای است. تهران، از این واقعیت که واشنگتن ، با نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد، عهدشکنانه از برجام خارج شد و تحریم هایی را اعمال کرد، بر اقدام اول توسط آمریکایی ها اصرار دارد.
در واقع ، موضع ایران منطقی به نظر می رسد. ایالات متحده اولین طرفی بود که از توافق خارج شد و باید اولین کسی باشد که تعهد خود را به معامله ثابت کرد. اما تهران ، بدون اعلام انصراف قانونی از معامله ، طی دو سال گذشته تقریباً تمام الزامات این معامله را نقض کرده است. ایران از سطح توسعه صنعت هسته ای خود که با قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل تعیین شده است پیشی گرفته است. بنابراین بازگشت هم زمان ایران و ایالات متحده به توافق عادلانه تر می بود.
مانع دوم، مدت اعتبار مفاد محدود کننده سند است. توافق هسته ای از 5 تا 25 سال ، از 18 اکتبر 2015 ، هنگام اجرایی شدن توافق نامه ، بازه های زمانی مشخصی را در حهات مختلف بیان کرد. برخی از مهلت ها هم اینک منقضی شده اند ، برخی دیگر در شرف انقضا است. با توجه به اینکه ایران سطح فنی ، فناوری و علمی حوزه هسته ای خود را افزایش داده و به ایجاد سلاح هسته ای نزدیک شده است ، مهلت های مقرر در سال 2015 سند را بی اثر می کند.
مانع دیگر تمایل مداوم ، در درجه اول توسط ایالات متحده ، برای گنجاندن برنامه موشکی ایران و فعالیت های آن در خاورمیانه در توافق نامه هسته ای است (فعالیت سپاه و نیروی قدس در خاورمیانه و حمایت ایران از تشکیلات مسلح شیعیان طرفدار ایران).
البته، این مشکلات باید حل شود، اما در چارچوب فرمت های دیگر. سفیر اولیانوف وقتی در توئیت می نویسد کاملاً حق دارد: "در متن مذاکرات وین، برخی از تحلیلگران و مقامات برای موضوعات جدیدی مانند امنیت منطقه ای و موشکی تلاش می کنند. این تلاش مانند کوشش ضربه زدن سه پرنده با یک شلیک بوده که بی ثمر و غیر سازنده است."
باید بپذیریم که اختلاف نظرها میان ایران و ایالات متحده چنان عمیق است که حتی پیشرفت چشمگیر در پایتخت اتریش طی سه ماه نیز نتوانست آنها را رفع کند. هنوز هم امید به موفقیت وجود دارد ، اگرچه زمان علیه احیای معامله هسته ای عمل می کند.
توسعه زیرساخت های هسته ای ایران هر روز تهران را به تولید سلاح هسته ای نزدیکتر می کند. این کار می تواند اسرائیل و یا ایالات متحده را تحریک کند تا مسئله هسته ای ایران را به زور حل کنند. درست، بعید است که دولت بایدن چنین اقدامات شدید را انجام دهد. اما اسرائیل ...
نفتالی بنت نخست وزیر اسرائیل و یایر لاپید وزیر امور خارجه با ادامه سیاست سختگیرانه بنیامین نتانیاهو، با احیای معامله هسته ای مخالفت کرده و آن را "یک فاجعه کامل" خواندند.
نخست وزیر نفتالی بنت جهت گیری ایران را یکی از اصلی ترین اقدامات در سیاست خارجی خود می داند. وی در تاریخ 4 ژوئیه جلسه ای را درباره موضوع هسته ای ایران تشکیل داد که در آن یائیر لاپید وزیر امور خارجه ، بنی گانتز وزیر دفاع و همچنین روسای سرویس های امنیتی و اطلاعاتی حضور داشتند. نخست وزیر جدید اسرائیل وظیفه خود را تعیین کرده است تا اطلاعات عملیاتی درباره آخرین تحولات هسته ای ایران را به طور فعال کسب و در اختیار وی قرار دهند.
در 7 ژوئیه ، بنت در جلسه با هیئت کمیته امور خارجه مجلس سنا ایالات متحده ، یادآوری کرد که بازگشت آمریکا به توافق هسته ای 2015 یک اشتباه است و تأکید کرد که اسرائیل اجازه نمی دهد ایران به سلاح هسته ای دست یابد. بنت گفت: "در هر صورت ، اسرائیل می داند چگونه از خود دفاع کند." وی پیشتر گفته بود که "اسرائیل اجازه پیشرفت ایران با سلاح هسته ای را نخواهد داد و آزادی عمل در این منطقه را حفظ خواهد کرد." یائیر لاپید به آنتونی بلینکن ، وزیر امور خارجه ایالات متحده گفت كه اسرائیل این حق را برای خود محفوظ دارد كه علیه برنامه هسته ای ایران "در هر كجا و هر زمان" اقدام كند.
سپهبد آویو کوخاوی رییس ستاد کل ارتش اسرائیل، فرمان تسریع در آماده سازی جنگ با ایران را داد. دلایل چنین فرمانی انتخاب ابراهیم رئیسی بعنوان رییس جمهور در ایران است که مواضع سخت ضد اسرائیلی دارد و تمایل ایالات متحده برای تمدید توافق هسته ای با تهران است.
در ماه ژوئن، ژنرال کوخاوی پشت درهای بسته در ایالات متحده با لوید آستین وزیر دفاع ، مارک میلی رئیس کمیته متحده ستاد ها، جیک سالیوان مشاور امنیت ملی ، ویلیام برنز مدیر سازمان سیا ، سوزان وایت معاون اطلاعات نظامی، و رئیس فرماندهی مرکزی ایالات متحده (CENTCOM) ژنرال کنت مکنزی و رئیس فرماندهی عملیات ویژه ایالات متحده (SOCOM) ، ژنرال ریچارد کلارک دیدار کرد. کوخاوی اطلاعاتی را در اختیار آمریکایی ها قرار داده است که منابع اسرائیلی می گویند ایران در چارجوب معامله هسته ای به تقلب کاری مشغول است.
ژنرال کوخاوی همچنین گفت که ارتش اسرائیل سه طرح نظامی تدوین کرده است و دولت قبلی اسرائیل بودجه ای را برای این برنامه ها اختصاص داده است و فعلی متعهد شده است که برای تقویت آمادگی رزمی مبالغ هنگفتی اضافه کند.
البته جنگ گسترده ایران و اسرائیل بعید است. اما کنار گذاشتن حملات هوایی نیروی هوایی اسرائیل علیه تأسیسات اصلی هسته ای ایران محال است. و عملیات ویژه اطلاعات اسرائیل ، که در طول تمام 42 سال وجود ایران اسلامی را متوقف نکرد ، اکنون تشدید خواهد شد.
هیچ کس در نفوذ کامل موساد به ایران شک ندارد. علی یونسی، وزیر اطلاعات سابق ایران ، صریحاً گفت که افسران اطلاعاتی اسرائیل در بسیاری از ساختارهای دولت ایران نفوذ کرده اند. آقای یونسی از سرویس های ویژه ایرانی انتقاد کرد که به گفته وی ، به جای اینکه به دنبال خرابکارها باشند، افراد وفادار به کشورشان را پیگرد می کنند. و احمدی نژاد ، رئیس جمهور پیشین ایران ، به ایرانیان اطلاع داد که معلوم شد یک افسر ارشد ضد جاسوسی ایران مسئول مقابله با جاسوسی اسرائیلی ، خود مأمور دولت یهود است. احمدی نژاد تأكید كرد كه موفقیت عملیات اسرائیل در ایران تنها با نفوذ عوامل موساد به ساختارهای دولتی ایران قابل توضیح است.
قتل فیزیکدانان هسته ای ، انفجار و آتش سوزی در تأسیسات هسته ای دارای اهمیت ویژه - در نطنز و در کارخانه تولید سانتریفیوژ در کرج و البته سرقت بایگانی هسته ای در ژانویه 2018 ، هنگامی که 20 مأمور ، که هیچ یک از آنها اسرائیلی نبود ، اسناد موجود در 32 گاوصندوق را ضبط کردند ، اسکن نمودند و به اسرائیل فرستادند. بیشتر داده ها حتی قبل از اینکه از ایران خارج شوند ، منتقل گردیدند. رئیس سابق موساد یوسی کوهن در این باره صحبت کرد ، نه مستقیم ، بلکه در مصاحبه ای به آن اشاره نمود.
تردیدی نیست که جهت اصلی فعالیتهای موساد - ایران - تغییر نخواهد کرد و جمع آوری اطلاعات مربوط به برنامه هسته ای ایران و مخالفت با گسترش پتانسیل نظامی آن تشدید خواهد شد.
در پایان به طور خلاصه می توان گفت که بازگرداندن معامله بسیار دشوار است تا ایالات متحده و ایران اصول خود را به خطر نیندازند و اهداف اعلام شده تحقق یابد. اما سیر حوادث با حضور ایران هسته ای بدون برجام آبستن عواقب فاجعه بار نظامی - سیاسی است.