چالش اثربخشی تحریمهای نظامی غرب علیه روسیه
12:36 01.10.2023 (بروز رسانی شده: 10:51 02.10.2023)
اشتراک
هدف تحریمهای روسیه در درجه اول، به چالش کشیدن توانایی‌های نظامی این کشور از طریق کاهش قابلیت‌های سودآور اقتصاد روسیه بود.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در 12 سپتامبر 2023 اعلام کرد که کشورش در حال توسعه سلاح‌های نوینی بر اساس قواعد جدید فیزیکی است که می‌تواند "امنیت هر کشوری را در آینده نزدیک تضمین" کند. وی همچنین توضیح داد که سلاح‌های تولیدشده بر اساس اصول فیزیکی جدید، مستلزم استفاده از فن‌آوری‌های نو شامل لیزر، اولتراسونیک و غیره است. سخنان رئیس جمهور روسیه بیانگر دو نکته مهم است:
1. توسعه مستمر توانایی‌های نظامی روسیه با وجود تحریمهای گسترده غرب؛
2. حفظ سطح رقابت و حتی برتری صنعتی ـ نظامی روسیه در مواجهه با فن آوری های نوین آمریکا و کشورهای اروپایی؛
گزاره‌های فوق از آن حیث اهمیت دارند که هدف تحریمهای روسیه در درجه اول، به چالش کشیدن توانایی‌های نظامی این کشور از طریق کاهش قابلیت‌های سودآور اقتصاد روسیه بود. در این راستا جلوگیری از تأمین مالی و محدود کردن توانایی‌های نظامی روسیه برای دستیابی به فناوری‌های وارداتی، همچون عاملی در نظر گرفته می‌شد که می‌توانست مسکو را ناگزیر به تجدید نظر در سیاست خارجی خود به خصوص در قبال اوکراین کند.
مفروض‌های بنیادین غرب برای ارائه چنین استدلالی بر این مبنا قرار گرفته بود که روسیه به قطعات وارداتی برای ساخت تجهیزات و تسلیحات نظامی نیاز دارد. به عنوان مثال، غربی ها تصور می‌کردند صنعت نظامی روسیه به شدت به واردات نیمه هادی ها نیازمند است. به همین دلیل واشنگتن شرکت های فعال در حوزه نیمه هادی ها را در روسیه و همچنین شرکای خارجی مسکو در این زمینه را هدف تحریم قرار داد. بخش مهم دیگر در این خصوص، تحریم مواد فیبر کربنی بود که در سیستم‌های دفاع هوایی کاربرد دارند. با توجه به آنکه بخش نظامی روسیه، یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان فیبر کربن است، بنابراین تحریمهای آمریکا متوجه تولیدکنندگان داخلی و شرکت‌های فناوری متخصص در انجام تحقیقات این خصوص شدند. از نظر آمریکا اعمال این تحریم‌ها می‌توانست در نهایت روسیه را در ساخت هواپیما و موتورهای آن، موشک‌ها و فناوری‌های فضایی به چالش بکشد.
بر این اساس ایالات متحده و اتحادیه اروپا اقدام به تحریم 38 محصول ممنوعه به روسیه کردند که همگی در ساخت هواپیماهای بدون سرنشین و موشک‌های بالستیک کاربرد دارند. نکته قابل توجه در این خصوص، استراتژی آمریکا و برخی از متحدان اروپایی آن در برنامه خود برای حمایت از کی یف است که بخش مهمی از آن بر محدود کردن قابلیت‌های تولید نظامی روسیه متمرکز شده است. در این راستا دولت آمریکا در اکتبر 2022، تحریمهای خود علیه روسیه را با بسته‌ای از اقدامات تقویت کرد تا اطمینان حاصل کند که مسکو قطعات الکترونیکی مورد نیاز در تسلیحات هدایت شونده را به دست نمی‌آورد. به این منظور تجهیزات نظامی و تراشه‌های رایانه‌ای در فهرست تحریمی آمریکا گنجانده شدند. زیرا ریزتراشه‌ها و پردازنده‌های بزرگ رایانه‌ای می‌توانند در ساخت موتورهای خورشیدی، هلیکوپترها و تانک‌ها مورد استفاده قرار گیرند.
به موازات آن، اتحادیه اروپا نیز تلاش گسترده‌ای برای تضعیف قابلیت‌های تولید نظامی روسیه انجام داده است. مجموع تحریمهای اعمال شده توسط این اتحادیه علیه مسکو به ۴۳.۹ میلیارد دلار می‌رسد که به معنای ممنوع شدن 49 درصد از کل صادرات اروپا به روسیه است. فهرست تحریمی اروپا شامل فناوری‌های پیشرفته، ابررایانه‌ها، نیمه هادی‌های پیشرفته، قطعات الکترونیکی و نرم افزارها است. همچنین فناوری‌های هوانوردی و فضایی، دستگاه‌هایی برای وسایل نقلیه، وسایل هدایت دریایی و همچنین ابزارهای دو منظوره که می‌تواند برای اهداف غیرنظامی و نظامی استفاده شود، همگی در فهرست تحریمهای اروپا قرار دارند.
با این حال وضعیت نظامی روسیه نشان می‌دهد که هماهنگی اروپا و آمریکا برای جلوگیری از ارسال فناوری‌های دو منظوره به روسیه نتوانسته موفق عمل کند. در واقع گذر زمان بیانگر آن است که هیچ یک از تحریمهای آمریکا علیه صنایع نظامی روسیه به اهداف مطلوب خود نرسیده‌اند. یکی از دلایل ناکارآمدی تحریم‌ها علیه روسیه در زمینه نظامی، به وجود حفره‌های گوناگون در ساختار تحریم‌ها مرتبط می‌شود. به نحوی که با وجود اعمال چند هزار تحریم اقتصادی علیه روسیه، این کشور موفق شده هم اقتصاد کلان خود را مدیریت کند و هم گام‌های مهمی در راستای پیشبرد صنایع نظامی بردارد. مدعای این بحث، تولید تجهیزات نظامی در شرایط نیازهای فزاینده است.
روند بحران اوکراین نشان داده که روسیه در مدت زمان سپری شده، نه تنها دچار کمبود تسلیحات نشده بلکه از توان لازم برای مقابله با تسلیحات و تجهیزات نظامی پیشرفته غرب نیز به خوبی برخوردار بوده است. چنانکه در برخی از حوزه‌ها همچون تولید تانک‌های تهاجمی، روسیه شاهد افزایش توانایی‌های نظامی خود تا میزان دو برابر بوده است. در گزارشی که توسط روزنامه تایمز منتشر شده، تأکید شده که اگر روسیه پیش از بحران اوکراین می‌توانست سالانه 100 تانک تولید کند، اکنون میانگین آن به 200 رسیده است. در سایر حوزه‌های نظامی نیز روسیه در حال حاضر به اندازه آمریکا و اتحادیه اروپا مهمات تولید می‌کند.
دلیل دیگر که مانع از تحقق هدف غرب مبنی بر محدود کردن صنایع نظامی مسکو شده، توانمندی های بومی روسیه است. روسیه در طول دهه های گذشته همواره یکی از مهمترین و معتبرترین تولیدکنندگان تسلیحات در جهان بوده و جایگاه قابل توجهی نیز در صادرات نظامی داشته است. بنابراین صنایع دفاعی ـ نظامی روسیه متکی به واردات نبوده که به واسطه تحریم های غرب تحت تاثیر قرار گیرد. در عین حال روسیه توانسته بخشی از مواد خام یا تکنولوژی مورد نیاز خود را از طریق کشورهای غیرغربی تامین کند.
در مجموع با وجود تحریم های سختگیرانه غرب علیه روسیه، مسکو به ویژه طی ماه های گذشته نه تنها موفق شده تولیدات نظامی خود را افزایش دهد و آن را به سطح قبل از بحران اوکراین برساند، بلکه از از خلأهای موجود در تحریم ها نیز به خوبی استفاده کرده است. این امر موجب شده که روسیه هم توان لازم برای مقابله نظامی با پیشرفته ترین تسلیحات غربی را داشته باشد و هم اثربخشی تحریم های اقتصادی در حوزه های نظامی را علیه خود به حداقل ممکن کاهش دهد.
