اسپوتنیک، ولادیمیر ساژین خاورشناس مطرح روس در این رابطه می نویسد: بسیاری مشکلات خاورمیانه و ایران حل و فصل خود را می طلبد. ویژگی های خاص فعلی در این واقعیت نهفته است که تهران نفوذ خود را تقریباً در سراسر خاورمیانه گسترش داده است: منظور - روابط آمریکا-عربی و آمریکا-اسرائیلی ، درگیری فلسطین و اسرائیل ، اوضاع در یمن و لبنان ، سوریه و عراق ، افغانستان ، کردستان و خلیج فارس ...
بایدن بارها در مورد لزوم گفتگو با ایران صحبت کرده است. و در اینجا همه چیز یک معنا نیست. اینها حقوق بشر و فعالیتهای ایران در منطقه و جهان و برنامه موشکی و پروژه هسته ای ایران است. با این حال ، شکی نیست که عنصر هسته ای در راس همه مشکلات ایران قرار دارد.
با تصویب برجام در سال 2015 ، فرصت های واقعی نه تنها برای حل مسئله هسته ای ایران ، بلکه سابقه ای برای حل و فصل هسته ای و سایر موضوعات بحث برانگیز در جهان ایجاد می شد. با این حال ، در 8 مه 2018 ، ترامپ ایالات متحده را از برجام خارج کرد و تحریم های سختی علیه ایران اعمال نمود. تهران مجبور به دادن پاسخ شد و دقیقاً یک سال بعد ، در تاریخ 8 مه 2019 ، روند مرحله به مرحله کاهش خواست ها و الزامات تعیین شده توسط معامله هسته ای - برجام را آغاز کرد. ترامپ متخصصان و دانشمندان آمریکایی را از ایران فراخواند ، که طبق توافق هسته ای ، در حال اصلاح و تغییر شکل زیرساخت های هسته ای ایران بودند که قرار بود استفاده از آنها را برای تولید سلاح هسته ای منتفی کند. بنابراین ، برای کار در راکتور آب سنگین IR-40 در اراک ، قادر به تولید حداکثر 10 کیلوگرم پلوتونیوم درجه سلاح ، که معادل مقدار مواد شکافت پذیر برای حدود دو تا سه سلاح هسته ای بر اساس پلوتونیوم است ، یک گروه کاری از نمایندگان سازمان انرژی اتمی ایران ، اداره انرژی اتمی چین و وزارت انرژی ایالات متحده تشکیل شد. در سال 2017 ، آمریکایی ها این مرکز را ترک کردند. همین اتفاق در دیگر راستا های فعالیت های آمریکا در چارچوب توافق هسته ای رخ داد. بودجه آمریکا برای انجام وظایف تعیین شده در توافق هسته ای نیز متوقف شد. در همان زمان ، دولت ترامپ نه تنها از توافق هسته ای خارج شد ، بلکه تحریم های قبلی را نیز بازگرداند ، تحریم های جدید ، سختگیرانه تری (در کل حدود 100 تحریم) وضع کرد و سرعت لغو تحریم های ضدایرانی توسط اتحادیه اروپا را ترمز کرد.
انگلیس ، فرانسه و آلمان به عنوان مولفان متن معامله ، مخالفت کردند. با این حال ، آنها نتوانستند در برابر تحریم های ایالات متحده مخالفت نمایند و باید اعتراف کنیم که در آغاز سال 2021 این معامله عملاً از هم پاشید. و این که ایرانیان هنوز از معامله رسمی خارج نشدند ، شایستگی مسکو و پکن است. روسیه و چین - مذاکره کنندگان ، نویسندگان مشترک متن توافق نامه ، مخالف هرگونه اقدامات تحریمی - برای حفظ توافق هسته ای تمام تلاش ممکنه خود را کرده اند.
از زمان اعلام کاهش تدریجی تعهدات خود در معامله (8 مه 2019) ، ایرانی ها نه تنها به سطح توسعه برنامه هسته ای سال 2015 بازگشتند ، بلکه در برخی شاخص ها از آن پیشی گرفتند.
نقض خواست های برجام توسط ایران عملاً در تمام بند های توافق هسته ای ثبت شد.
کار تبدیل مجتمع صنعتی هسته ای فردو به یک مرکز تحقیقاتی ، که دوباره به کارخانه تولید اورانیوم غنی شده تبدیل شده است ، متوقف شده است. توانایی های مجموعه هسته ای نطنز گسترش یافته است. راکتور آب سنگین در اراک نیز در حال بازگشت به حالت اولیه خود است و قادر به تولید پلوتونیوم درجه سلاح خواهد بود.
آبشارهای سانتریفیوژهای جدید و پیشرفته تر IR-2m ، IR-4 ، IR-6 در حال راه اندازی است. سطح غنی سازی اورانیوم از 3.67٪ مجاز طبق توافق به 4.1 و حتی 20٪ در حال افزایش است. حجم ذخایر قابل قبول اورانیوم غنی شده 12 برابر شده است. ذخایر آب سنگین نیز در حال افزایش است.
تولید کیک زرد ( اورانیوم کنسانتره) ، پایه ای برای فرآیندهای غنی سازی بیشتر، هشت برابر افزایش یافت.
آماده سازی فعال برای تولید اورانیوم فلزی آغاز شد. در اینجا لازم است توضیح دهیم که حتی اورانیوم غنی شده در سانتریفیوژها تا 90٪ از نظر درجه خالص بودن و لازم بودن برای سلاح - گاز است. برای ساخت بمب اتمی ، اورانیوم گازی باید تحت تأثیرات پیچیده ترین فن آوری قرار گیرد. در یک فرایند چهار تا پنج مرحله ای، گاز به فلز تبدیل می شود که برای ایجاد چاشنی هسته ای لازم است.
همه اینها نقض توافقات موجود در معامله هسته ای است. در اول دسامبر سال 2020 ، مجلس شورای اسلامی "اقدام راهبردی علیه تحریم ها" را به عنوان یک قانون تصویب کرد. در تاریخ 2 دسامبر ، این قانون توسط شورای نگهبان تصویب شد. این سند لزوم تولید و ذخیره سازی حداقل 120 کیلوگرم اورانیوم 20٪ در سال و همچنین استفاده از حداقل هزار سانتریفیوژ IR-2m هزار تا سانتریفیوژ در تاسیسات زیرزمینی هسته ای در نطنز ، انتقال تمام کارهای غنی سازی و توسعه با استفاده از IR-6 به تأسیسات هسته ای در فردو در نظر دارد.
در 4 ژانویه ، ایران آغاز فرآیند غنی سازی اورانیوم را به 20٪ اعلام کرد و روز بعد اولین نتایج بدست آمد. به زودی ، بهروز کمالوندی ، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران گفت که ایران در زمینه هسته ای چنان پیشرفت کرده است که می تواند به راحتی اورانیوم حتی بالاتر از 40 ، 60 و 90 درصد را غنی کند. وی تصریح کرد که "قانون این کار را مجاز می داند اگر در رشته های دیگر نیازی به آن باشد" با این حال ، سخنگوی این سازمان ( AEOI ) مشخص نکرد که این رشته ها کدام اند.
"اقدام راهبردی علیه تحریم " پیش بینی می کند که ظرف دو یا سه ماه پس از تصویب آن ، دولت ایران باید دسترسی بازرسان آژانس انرژی هسته ای به تأسیسات هسته ای ایران را متوقف کند. در تاریخ 9 ژانویه ، احمد امیرآبادی ، نماینده مجلس ، تصریح کرد که اگر تحریم ها علیه ایران تا 21 فوریه لغو نشود ، به ویژه در زمینه های مالی ، بانکی و نفت ، بازرسان آژانس انرژی هسته ای از کشور اخراج می شوند. وی گفت: ایران به دولت جدید آمریكا این فرصت را داد كه ظرف مدت یك ماه پس از شروع كارشان اقدامات لازم برای رفع تحریم ها را انجام دهد.
آیت الله خامنه ای ، رهبر ایران ، در 8 ژانویه طی سخنانی در تلویزیون گفت كه اگر آنها - آمریكایی ها - به تعهدات خود در چارچوب برجام بازگرند ، آنگاه ایران هم باز خواهد گشت. وی تأكید كرد: خواسته ما بازداشته شدن تحریم ها است.
در تاریخ 26 ژانویه در مسکو ، در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک با سرگئی لاوروف ، وزیر امور خارجه روسیه ، وزیر امور خارجه ایران محمد جواد ظریف گفت که ایران در برابر اقدامات دولت جدید آمریکا واکنش نشان خواهد داد و تاکنون چیزی جز حرف وجود ندارد. وی اظهار داشت که تهران آماده است به محض برداشته شدن تحریم های ایالات متحده به اجرای کامل تعهدات خود در چارچوب برجام باز گردد.
سرگئی لاوروف ، وزیر امور خارجه روسیه ، در جریان دیدار با همکار ایرانی خود ، در توضیح موضع روسیه در مورد مسئله برجام ، ابراز نگرانی کرد که ایران مجبور به عدول از تعهدات داوطلبانه خود در چارچوب برجام است و ریشه - نبود طولانی مدت رعایت تعهدات قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل در مورد برجام توسط دولت ترامپ است. در همان زمان ، وزیر روسیه ابراز امیدواری کرد که تلاش های انجام شده امکان حفظ برجام را فراهم کند و ایالات متحده به اجرای کامل این قطعنامه بازگردد. این امر به نوبه خود شرایطی را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم می کند که کلیه الزامات توافق هسته ای را رعایت کند.
با این حال ، حتی یک تحلیل سطحی از فعالیت ها و اظهارات مقامات ایرانی نشان می دهد که ایران آماده لغو فعالیت هایی است که فراتر از برجام است ، فقط بعد از لغو تحریم ها توسط ایالات متحده و سایر کشورها. دوره تصمیم گیری دو تا سه ماه است. در غیر این صورت ، خروج ایران از برجام به طور رسمی و به هم خوردن توافقات با آژانس بین المللی انرژی هسته ای با عواقب فاجعه بار غیرقابل پیش بینی.
با این حال ، اوضاع اقتصادی و اجتماعی کشور ، رهبری ایران را مجبور می کند تا با ایالات متحده وارد گفتگو شود. و تشدید فعالیت های هسته ای و تند شدن لحن سیاستمداران ورق های برنده در چانه زنی است.
جو بایدن حتی در مرحله مبارزات انتخاباتی در مصاحبه با CNN گفت که اولاً متعهد می شود از دستیابی ایران به سلاح هسته ای جلوگیری کند و دوم اینکه راهی مطمئن برای بازگشت به دیپلماسی به تهران پیشنهاد می کند: ایران به رعایت توافق هسته ای باز می گردد و ایالات متحده به عنوان نقطه شروع مذاکرات بعدی به برجام می پیوندد. سوم ، ایالات متحده به مخالفت با فعالیت های بی ثبات کننده ایران در منطقه ، اعمال مجازات های هدفمند علیه نقض حقوق بشر در ایران و حمایت ایران از تروریسم و برنامه موشک های بالستیک خود ادامه خواهد داد. به طور خلاصه ، ایده بایدن این است که مذاکرات - بله! ، اما نه تنها در مورد برنامه هسته ای ایران. با ارزیابی عینی موضع رئیس جمهور آمریكا ، می توان گفت كه هیچ راه حلی برای این مجموعه از مشکلات در آینده قابل دید پیش بینی نشده است.
اگر باز هم به برجام مراجعه کنیم خواهیم در که در مورد آن تفاوت های اساسی نیز وجود دارد. آیت الله خامنه ای و بایدن با اصرار بر حرکت اول حریف ، شرط هایی را برای یکدیگر تعیین کردند. برای شکستن این بن بست ، ایالات متحده در حال بررسی گزینه های سخت و نرم است. دنیس راس ، دستیار ویژه سابق رئیس جمهور باراک اوباما و اکنون کارمند انستیتوی سیاست خاور نزدیک در واشنگتن ، هر دو گزینه را پیشنهاد می کند.
گزینه اول - استفاده از برخی از ترفندهای ترامپ است. یه این خاطر آقای راس ، همراه با نویسنده خوان زاراته ، در 27 ژانویه 2021 در لس آنجلس تایمز نوشت که خروج کامل دولت ترامپ از توافق هسته ای با ایران یک اشتباه بود. این بهانه ای شد تا ایران به تسریع در برنامه هسته ای خود بپردازد. اما کارزار "حداکثر فشار" ترامپ اهرم موثری ایجاد کرده است و اکنون تنها چیزی که علی خامنه ای ، رهبر معظم انقلاب می خواهد ، کاهش تحریم هاست. در مقاله دیگری ، که در 5 ژانویه در انستیتوی سیاست خاور نزدیک در واشنگتن منتشر شد ، دنیس راس پیشنهاد می کند از توافق های موقت در مورد موضوعات خاص در کار ایالات متحده با ایران استفاده شود. به عنوان مثال ، اجازه دادن دسترسی ایران به برخی از حساب های منجمد ایران در آمریکا در پاسخ به انجماد یا کاهش ذخایر اورانیوم کم در ایران. یا به جای از بین بردن آبشارهای سانتریفیوژهای مدرن ، به برخی از کشورها اجازه داده شود تا از ایران نفت خریداری کنند. این روش گام به گام بدون شک روند حل مشکل را طولانی می کند ، اما به جمع آوری اعتماد بین ایران و ایالات متحده کمک می کند ، که در حال حاضر اصلا وجود ندارد.
اتفاقاً ، سرگئی لاوروف نحوه گام به گام برای حل مسئله هسته ای ایران در سال 2011 پیشنهاد کرد و این روش خود را در انعقاد برجام کاملا توجیه کرد.
با این حال ، دولت بایدن برای دستیابی به نتیجه ای که ایالات متحده می خواهد ، از همه روش های ممکن استفاده خواهد کرد.
خلاصه، ورود دولت بایدن به صحنه سیاسی می تواند رویارویی ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران را از بین ببرد. اما حرکت از بیگانگی به سمت تعامل مستلزم غلبه بر بی اعتمادی متقابل و مذاکرات دشوار است.
