اسپوتنیک - در فراز و نشیبهای تمدن بشری از دوران غار نشینی تا تشکیل جوامع ابتدایی کشاورزی تا امروز شاهد همه گیری گسترده بیماریهای عفونی بودیم که سبب نابودی تمدنهای متعدد شدند و گاه مناسبات تازه‌ای را شکل دادند. هنوز هم موج‌های مرگبار طاعون، آبله، تیفوس و ... جزیی از خاطرات عبرت آموز کتابهای تاریخی هستند. لذا همه گیری بیماری کروناویروس ۲۰۱۹ یا به اختصار کووید-۱۹ نه اولین و نه آخرین هشدار طبیعت برای سهل انگاری بشر نخواهد بود. در مورد این ویروس بسیار شنیده‌ایم اما در کنار این بلای آسمانی یا عامل انسانی شاهد ورود افراد غیر مسئول، غیرمتخصص و یا اظهار نظرهای غیرعلمی در مورد نوع مبارزه یا مصونیت علیه کرونا ویروس، بی توجهی به توصیه‌ها و پروتکل‌های بهداشتی، اصرار بر سفرهای خطرآفرین تا زیر سئوال بردن توانایی ساخت واکسن روسی هستیم که این امر، آن هم در قرن بیست و یکم قابل تامل و قطعا قابل تاسف است.
اسپوتنیک در این راستا و بدون هیچ پیش داوری به سراغ آریو شاهین جعفری، دانشجوی دکتری تخصصی ایمن شناسی بالینی در دانشگاه اول علوم پزشکی مسکو (سچنوا)، دکتری حرفه‌ای دامپزشکی و متخصص قارچ شناسی رفته است، تا در این مورد گفتگویی انجام دهد.
دکتر شاهین جعفری مختصری از کویید ۱۹ بفرمایید
حتما. اول اجازه بدهید سخنم را با عرض تسلیت به خانواده جان‌باختگان ویروس کووید ۱۹ آغاز کنم. بسیاری از جان‌باختگان از جامعه پزشکی و پرستاری بودند. من به سبب سابقه چند سال تدریس که در گروه پرستاری نمودم این تألم و اندوه را خیلی سخت تر احساس کردم و خدا قوتی هم عرض کنم به کادر درمان که در این شرایط کارشان واقعا مصداق ایثار است. اما در مورد ویروس کرونا ۲۰۱۹ معروف به کووید ۱۹ اولا ویروس‌های کرونا خانواده بزرگی از ویروس‌ها هستند که می‌توانند حیوانات و انسانها را بیمار کنند و سبب ایجاد طیفی از عفونتهای دستگاه تنفسی در انسانها می‌شوند که از ابتلا به سرماخوردگی تا بیماریهای شدیدتری مثل سندروم تنفسی خاورمیانه (MERS) و سندروم تنفسی حاد (SARS) متغیر هستند. علائم گزارش شده کرونا ویروس از زمانی که مرزهای چین را در نوردید تا به امروز به شدت در حال تغییر هستند. اما طبق آخرین یافته‌های بالینی اولین علامتها از دست دادن قدرت بویایی تا خارش مختصر اما ممتد گلو است که با تب عموما خفیف و سپس تهاجم گسترده ویروس به دستگاه تنفسی و یا گوارشی ادامه می‌یابد. تا جایی که بنده مطالعه کردم و فهمیدم مهم ترین عواملی که جان بیماران را به خطر می اندازند، وجود بیماریهای زمینه‌ای مانند دیابت، تجمع توده چربی، آسیب پذیری ریه به علت عواملی مانند آسم و یا سابقه بیماریهای قلبی عروقی و پاسخ شدید و غیر کنترل شونده بخشی از میانجی‌های سیستم ایمنی است که به آن اصطلاحا طوفان سایتوکاینی هم می‌گویند.
نظرتان را صریح در مورد واکسن روسی و حواشی آن بفرمایید؟
بگذارید قبل از ورود به بحث تحلیل خودم را عرض کنم. ببینید برای من به عنوان یک شخص عادی که مسئولیت کلان اجرایی ندارم، اثرات کرونا بسیار ناگوار است. بستگان عزیز من و تعدادی از دوستان و همکارانم مانند خیلی از مردم دیگر به این ویروس مبتلا شدند و کماکان نیز نگران سلامت اعضای خانواده خود هستم. فشار اقتصادی، قرنطینه خانگی و موارد دیگر سبب شده که عرض کنم اثرات مخرب کووید ۱۹ محدود به جسم ما نیست، روح خیلی از ما نیز آسیب دیده و تا سالها روان شناسان بزرگ در مورد چگونگی التیام آن با هم بحث خواهند کرد، لذا طبیعی است که حوزه سیاسی به سمت کرونا کشیده شود و دولت‌ها با توان بودجه‌ای و مدیریتشان قوانین سخت گیرانه را اخذ کنند یا جاهایی تحت تاثیر فشار کاستی‌ها نتوانند مدیریت قاطع اجرا نمایند. کرونا بازار شایعه را به شدت گرم نموده است و نمی توان توده غیر مرتبط مردم را بابت چنگ زدن به هر عاملی حتی غیر منطقی برای غلبه بر ویروس سرزنش نمود. چیزی که سبب تاسف این حقیر شده است جبهه گیری عده‌ای از همکارانم در داخل کشور است، که برخی از آنها حق استادی بر گردن من دارند، و همراهی با شبهه سازی غیر منطقی رقبای جهانی روسیه علیه واکسن کرونا است. بنده نه سیاستمدار هستم نه مدیر اجرایی و نه هوا خواه کورکورانه کشور و دولت و یا سیستمی؛ بلکه محققی ساده هستم که آرزو می‌کنم با همفکری جهانی هر چه زودتر از شر این ویروس راحت شویم و به این هم اکتفا نکرده بلکه یک تجدید پروتکلی برای موج‌های عفونی بعدی انجام دهیم. به عنوان فردی که ۲۴ سال در زمینه‌های متعدد بیماریهای مشترک انسان و حیوان فعالیت داشته و از نزدیک آشنایی داشته است و به توانایی دیگر کشورهای مطرح در علوم پزشکی مانند آمریکا، انگلستان، فرانسه، سوئد، آلمان، اتریش، چین و ژاپن کاملا آگاهی دارد عرض می‌کنم که اگر امروز به جای روسیه و به جای موسسه محترم گامالی با شرکت بهترین متخصصین دانشگاه سچنوا و دیگر دانشگاههای روسیه، انگلستان یا آمریکا پیشتاز ساخت واکسن بودند بازهم بنده قویا از این امر دفاع می‌کردم؛ اگر این واکسن به همت متخصصین داخلی خودمان که من باور دارم در صورت حمایت دستگاههای زیر ربط در لوای یک کار تیمی و منسجم توانایی بسیاری از کارها را دارند، تولید میشد، هم از آن حمایت و هم به آن می‌بالیدم و از اظهار نظرهای مایوسانه و متاسفانه غیر علمی کسانی که روزگاری در کارگاههای مبارزه با HIV در بیمارستان امام خمینی ما را از جانبداری غیر علمی نهی می کردند، شگفت زده و حیران می شدم. یعنی در مرحله اول برای من ساخت واکسن مهم است آن هم در یک مجموعه معتبر و علمی.
در ایران در یک بازه زمانی صحبت‌هایی در خصوص واکسن روسی کرونا مطرح شد، نظر شما در این باره چیست؟
براستی منطق این عزیزان در زیر سئوال بردن قطعی واکسن روسی چه بود؟ من از افراد غیر مرتبط آنچنان ناراحت نمی شوم که درگیری و سوابق تاریخی و سیاسی گذشته و حتی حال حاضر را با پزشکی ممزوج می کنند، حتی از اظهار نظر عجیب مدد کار محترمی که سالها بابت پیگیری دلسوزانه اش در مورد بدرفتاری با کودکان بود هم باز زیاد ناراحت نشدم اما از بانویی که استاد خیلی از ما هستند این اظهارات که بعدا مرتب تکرار شد خیلی تاثر برانگیز بود. آیا استادان عزیز من از سابقه قابل دفاع روسیه در مهار بیماریهای عفونی بی خبر هستند؟ آیا از این مطلب که روس‌ها نه تنها در علوم هوا و فضا که در بسیاری از شاخه های پزشکی به اینکه با ارزان ترین روشها به بهترین نتایج می رسند بی خبر هستند؟ از سهم دانشمندان روس در توسعه علوم پایه پزشکی از جمله فیزیولوژی، ایمنی شناسی، هماتولوژی و میکروبیولوژی و کنترل همه گیری‌های عفونی بی خبر هستند؟ چرا اسیر نام کشورها هستیم تا مبارزه واقعی با معضل جهانی.
یعنی شما واکسن روسی را کاملا بی عیب می‌دانید؟
قطعا نه تنها در مورد واکسن کرونا که در مورد هر بیماری عفونی دیگر با این قطعیت نمی توان نظر داد. هر واکسنی اعم از کشته شده، زنده تخفیف حدت یافته تا قطعاتی از باکتری، ویروس، انگل و قارچ به همراه یاورها (ادجوانها) با عوارضی ناخواسته، به ویژه زمانی که اولین دوره واکسیناسیون سرتاسری خود را طی می‌کند، همراه است. سوالات زیادی در مورد طی شدن نسبتا سریع کارآزمایی‌های بالینی تا اثر بخشی آن علیه ویروسی که تاکنون به علت جهش پذیر بودن واریانتهای مختلفی از خود بروز داده و قابل استفاده بودن واکسن در کودکان و افراد مسن باقی است. اما از یک سو با واکسنی روبرو هستیم که توسط یکی از فرزندان شخص اول کشور روسیه تا تعدادی از مسئولین بلند پایه این کشور استفاده شده است. نتایج اولیه حاکی از میزان رضایت بخش تولید آنتی بادی علیه عامل ویروسی در سرم افراد داوطلب بوده که بخشی از این نتایج در مجله معتبر Lancet به چاپ رسیده است و تا کنون جز تب کنترل شونده اثرات نامطلوب دیگری گزارش نشده است.
پس شما نقد واکسن روسی کرونا را قبول دارید اما آنرا منصفانه نمی‌دانید؟
بلا شک نه تنها در واکسن کرونا که در مورد هر واکسن دیگر در وادی امر اثرات ناخواسته ممکن است مشاهده شود. ما در مطالعات و گزارشات پزشکی اثرات نامطلوبی از واکسن خوراکی فلج اطفال، ب ث ژ مشاهده نمودیم. اما این نباید سبب برخورد غیر منصفانه با یک تلاش جمعی باشد. در اینجا باز هم مجبورم تکرار کنم این واکسن اگر به جای متخصصین توانمند روس که افتخار آشنایی با چند نفر از آنها را دارم توسط هر کشور توانمند و یا حتی درگیر با ویروس ساخته میشد، ضمن قابل بحث بودن، بایستی محترم شمرده میشد. خدا را شکر می کنم که این عزیزان در زمان ادوارد جنر حضور نداشتند و این حواشی را آن زمان ایجاد نکردند.
آیا نکته ناگفته دیگری در این موضوع دارید؟
اجازه دهید عرض کنم در کنار بعضی بداخلاقی های غیر علمی در زمینه کرونا، یک اتفاق ناگوار دیگر هم رخ داد و آن هم تضعیف سازمان جهانی بهداشت بود که به عقیده من حواشی و رقابتهای غیر علمی حول واکسن کرونا بی ارتباط به این امر نیست. این سازمان ثمره خرد جمعی جهانی و عاملی جهت حفظ ثبات بهداشت و سلامت جمعی است. می‌توان به این مجموعه نه تنها در مورد کووید ۱۹ که در مورد همه گیری حتی منطقه‌ای نیز نقدهای جدی وارد نمود اما با تضعیف بیشتر و حتی حذف این سازمان قطعا سلامت میلیونها نفر به خصوص در کشورهای فقیر و در حال توسعه و حتی توسعه یافته به خطر خواهد افتاد. اگر امروز می بینیم که کشورها به جای همکاری بیشتر با هم در جهت حذف کرونا وارد سیکل رقابتی شدند که حتی توفیق کشور دیگر، به عنوان مثال پیشتازی در ساخت واکسن کرونا، را تحمل نمی‌کنند به خاطر فضایی است که با تضعیف سازمان بهداشت جهانی آغاز شده و هر چه این سازمان بیشتر مورد این حملات با خواستگاه سیاسی قرار گیرد این رقابتهای غیر علمی و مضر شدید تر خواهند شد.
