ولادیمیر ساژین خاورشناس مطرح روس و تحلیلگر این آژانس در این رابطه چنین می نویسد: حسن روحانی افزود: به عنوان بخشی از مرحله چهارم، ایران به گازدهی به بیش از هزار سانتریفیوژ در یک تاسیسات هسته ای در فردو را آغاز خواهد کرد یعنی در آنجا غنی سازی اورانیوم آغاز می شود.
فیزیکدانان با کمی احساس طنز این روند را اینگونه توضیح می دهند: با روش جداسازی در سانتریفیوژ بر اثر نیروی گریز از مرکز، به دلیل سرعت بسیار بالای چرخش زیاد که صدها هزار برابر بیشتر از نیروی جاذبه زمین است، مولکول های سنگین تری اورانیوم-238 هگزافلوئورید "در حاشیه سیلندر چرخان جمع می شوند و و مولکول های سبک تر هگزا فلوراید اورانیوم - 235 در نزدیکی محور روتور متمرکز می شوند. از طریق خطوط لوله خروجی گاز حاوی ایزوتوپ های اورانیوم 238 به "زباله" روانه می شود و بخش غنی شده با افزایش محتوای اورانیوم 235 به درون سانتریفیوژ بعدی جریان داده می شود. آبشار چنین سانتریفیوژهایی، حاوی صدها و هزاران دستگاه، امکان می دهد تا به سرعت محتوای ایزوتوپ های سبک افزایش داده شود. اگر لازم باشد غنی سازی ممکن است تا میزان 45 و 60 درصد (قابل استفاده بعنوان سوخت در زیردریایی ها و دستگاه های پژوهشی) و 90 درصد - برای تولید اورانیوم تسلیحاتی - افزایش داده شود.
با این حال، مطابق با مطالبات برجام، کارخانه غنی سازی سوخت هسته ای در فردو باید به یک مرکز هسته ای، فیزیکی و فنی تبدیل شود. مطابق برجام، ایران به مدت 15 سال (یعنی تا سال 2030) نباید کارهای غنی سازی اورانیوم و هیچ تحقیق مربوط به غنی سازی اورانیوم در فردو را انجام دهد و در این کارخانه نباید مواد هسته ای نگه داری شود. تا سال 2030 ایران نمی تواند بیش از 1044 سانتریفیوژ IR1 یعنی دساگاه نسل اول داشته باشد، که باید برای تولید ایزوتوپ ها برای دارو و سایر نیازهای غیر نظامی تغییر شکل داده شود.
در مرحله چهارم، سرنوشت راکتور آب سنگین در اراک نیز نگران کننده است که با توجه به طراحی خود قادر به تولید حدود 10 کیلوگرم پلوتونیوم در سال است که برای ساخت دو چاشنی اتمی پلوتونیوم کافی است. در توافق هسته ای به وضوح گفته شده است كه ایران برای پشتیبانی از تحقیقات صلح آمیز هسته ای و تولید رادیو ایزوتوپ ها برای دارو و رفع نیازمندی های صنعتی موظف است راكتور اراک را به روز سازد. ایران باید این راکتور را از نو طراحی کند و براساس یک طرح توافق شده، آن را دوباره بسازد. این طرح به گونه ای خواهد بود که تولید پلوتونیوم را به حداقل برساند.
با این حال، حتی در تاریخ 20 اکتبر، علی اصغر زارعان دستیار رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، گفت که کانتور دوم راکتور هسته ای آب سنگین در اراک فقط در دو هفته آماده بهره برداری خواهد بود که این امر تضمین کننده مطابقت با مطابات برجام نخواهد بود. این مقام ایرانی تأکید کرد که ایران سالانه 20 تن آب سنگین تولید می کند و آن را به کشورهای دیگر صادر می کند. این میزان ممکن است تا 25 تن در سال افزایش یابد. این آب سنگین است که از آن در راکتورهای آب سنگین مانند اهواز برای تولید پلوتونیوم تسلیحاتی استفاده می شود. علاوه بر این، آقای زارعان خاطرنشان کرد که ایران می تواند به طور مستقل سانتریفیوژهای مدرن را طرحریزی و تولید کند.
رئیس جمهور روحانی در بیانیه "هسته ای" خود در 5 نوامبر همچنین اظهار داشت: ایران حق دارد هر نوع سانتریفیوژ تولید کند. روحانی در یک کنفرانس مطبوعاتی در تاریخ 14 اکتبر، اعلام کرد که در آینده نزدیک سانتریفیوژهای IR7 ، IR8 و IR9 رونمایی و عملیاتی می شوند. در واقع ، دوره سوم کاهش تعهدات خود ناشی از برجام (09/07/2019 - 11/05/2019) با کارهای فعال جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد، آزمایش و نصب سانتریفیوژهای کارآمد تر مشخص شد. در تاریخ 4 نوامبر، علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفت که در آستانه مرحله چهارم، راه اندازی آبشاری از 30 سانتریفیوژنسل ششم اصلاح شده و جدید 6 IR برای غنی سازی اورانیوم شروع شد و افزود: تولید اورانیوم غنی شده کم در دو ماه گذشته 10 برابر افزایش یافته بود. بنابراین، تعداد سانتریفیوژهای 6IR به 60 تا رسیده است.
علاوه بر این، در ماه های اخیر ، ایرانیان بیش از 20 دستگاه IR-4 را بر یک سانتریفیوژ IR-5 نصب کرده اند. کار تست درIR7 ، IR8 و IR9 در حال انجام است. برای اطلاع تان، سانتریفیوژهای IR4 در تولید اورانیوم غنی شده پنج برابر قدرتمندتر و سریعتر از IR1 هستند، وIR6 10 برابر قدرتمندتر و سریع تر است، و 50 IR9 برابر! علی اکبر صالحی گفت: در کل 490 سانتریفیوژ قدرتمند جدید در ایران وجود دارد. این یک نقض آشکار توافق هسته ای است. از این گذشته، سانتریفیوژهای دارای توان تولیدی بیشتر به طور بالقوه باعث کاهش زمان تولید HEU کافی برای سلاحهای هسته ای می شوند. (برای یک چاشنی اتمی اورانیوم، پردازش 5 تن اورانیوم طبیعی لازم است تا حدود 25 کیلوگرم اورانیوم 90 درصدی ( به اندازه گریپ فروت) حاصل شود.
در سند برجام آمده است كه آزمایشات مربوط به سانتریفیوژهای IR4 و IR5 (بدون آنكه آنها در مجتمع تولید قرار گیرند) باید 10 سال طول بکشد (یعنی تا سال 2025). در مورد IR6 و IR8 ، آزمایشات آنها می تواند زمانی شروع شود که تا پایان دوره 10 ساله یک سال و نیم باقی بماند." (یعنی از ابتدای سال 2025).
برای تصویر کامل پاسخ های ایرانیان در مورد چالش دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریكا، كه آمریكا را از برجام بیرون كشید و علیه ایران تحریم ها وضع کرد، لازم به یادآوری است كه در مرحله اول (08.05 - 07/06/2019) حسن روحانی رئیس جمهور ایران در تاریخ 8 ماه مه، از تعلیق دو تعهد خبر داد: امتناع از فروش اورانیوم 3.76٪ به روسیه و ایالات متحده که در ایران غنی شده و حجم ذخیره آن در ایران بیش از 300 کیلوگرم باشد. اکنون ایران دوباره این اورانیوم را ذخیره سازی می کند. تهران اقدامات مشابهی را در رابطه با ذخایر آب سنگین لازم برای تولید پلوتونیوم انجام داده است.
در مرحله دوم، از 7 ژوئیه تا 6 سپتامبر، ایران به طور فعال اورانیوم را به میزان 4.5٪ غنی سازی کرد که این نقض توافق هسته ای است.
و اما آینده برجام بسیار سوال برانگیزاست. لازم به تذکر است که واکنش تهران نسبت به اقدامات عهدشکنانه ترامپ کاملاً با ماده 26 برجام مطابقت دارد، که بیان می کند: ایران دوباره اعمال تحریم یا اعمال تحریم های جدید مربوط به رشته هسته ای را به عنوان پایه ای برای خاتمه دادن کامل یا جزئی به تعهدات خود در نظر خواهد گرفت. این همان کاری است که ایران اکنون انجام می دهد.
راستش، پروژه های علمی- تحقیقاتی با جدیدترین سانتریفیوژهای نوع 7 ، 8 و 9 هنوز از استفاده کامل صنعتی آنها دور است. تعداد این دستگاه ها تاکنون برای ایجاد آبشارهای لازم متشکل از صدها تا هزاران قطعه اندک است.
با این حال، کار در مورد بهبود سانتریفیوژها و تحقیقات در این زمینه به دانشمندان ایرانی اجازه می دهد تا تجربه و دانش لازم را جمع کنند. یک بایگانی هسته ای که اخیراً توسط اسرائیل از بایگانی های ایران گرفته شده است نشان می دهد که ایران کارهای قابل توجهی برای ایجاد سلاح های انفجاری انجام داده است، که در آن هسته اورانیوم غنی شده تا حد یک توده بحرانی فشرده شده است تا بتواند چنان واکنش زنجیره ای انفجاری بوجود آید که در سال 1945 توانسته است شهرهای ژاپنی هیروشیما و ناگازاکی را با خاک یکسان کند.
و از همه مهمتر، در طی چهار مرحله کاهش تعهدات ناشی از معامله هسته ای، تمایل به نقض فزاینده آن وجود داشته است. هرگونه عقب نشینی بیشتر ایران از شرایط معامله باید با نگرانی فزاینده تلقی شود. البته شکی نیست که هدف خروج تدریجی ایران از معامله هسته ای، تاثیرگذاری به کشورهای اروپایی و تشویق کشورهای انگلیس، فرانسه ، آلمان - امضا کنندگان برجام برای کار فعالانه جهت کاهش تحریم هایی است که ایالات متحده به صورت خودسرانه علیه ایران اعمال کرده است. هنوز هم دشوار است گفته شود که این امر تا چه اندازه واقع بینانه و مؤثر خواهد بود. در حقیقت اروپایی ها می توانند کارهای اندکی برای کمکرسانی به ایران و بر این اساس ، برای نجات برجام انجام دهند.
ایران همچنان با قدم های کوتاه به خروج از معامله هسته ای حرکت می کند تا ناخواسته به طور کامل توافق را از بین نبرد. علاوه بر این، رئیس جمهور روحانی و سایر سیاستمداران ایرانی مرتباً تأکید می کنند که اقدامات تهران در مورد معامله قابل برگشت است. به نظر می رسد ایرانی ها منتظر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در نوامبر 2020 هستند. این مرحله که مرحله چهارم است 60 روز به طول خواهد انجامید، سپس یک مرحله پنجم و غیره وجود خواهد داشت، درست تا انتخابات در آمریکا. ایرانیان امیدوارند که ترامپ برنده نشود و دموکرات ها به قدرت برسند و شاید راه حل ها برای برقراری روابط با ایران را بیندیشند که مانند ترامپ نباشد که بصورت مستقیم امنیت بدور ایران و در سراسر خاور میانه را منفجر کرده است.
چند روز پیش میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان های بین المللی در وین، با تأکید بر اینکه مرحله جدید کاهش تعهدات مربوط به توافق هسته ای توسط ایران قابل پیش بینی بود، به درستی خاطرنشان کرد: "همه شرکت کنندگان در برجام باید تعهدات خود را چه هسته ای و چه اقتصادی انجام دهند. ایالات متحده ، به نوبه خود، حداقل باید دست از راه اندازی تحریم های غیر قانونی نفتی علیه ایران بردارد."
