آنچه بر ایران در سال 2018 گذشت

گرچه در ایران تا آغاز سال جدید 1398 هنوز سه ماه باقی مانده است، ما سنت روسیه را تغییر نداده و به سال 2018 نگاه می انازیم.

برای جمهوری اسلامی ایران، سال گذشته مسیحی 2018 یکی از سخت‌ترین سالهای اخیر بود. عوامل ناگوار بر سیاست خارجی و داخلی، بر اقتصاد و امنیت ایران تأثیرگذاری کردند. شاید لحظه سرنوشت سازی که تاثیر منفی بر ایران داشت، خروج آمریکا از برجام — معامله هسته ای بود. این کار به وضع تحریم‌های آمریکا منجر شد که موجب بحران مالی و اقتصادی و بی ثباتی سیاسی در ایران و اطراف آن شد. لازم به ذکر است که بیش از 100 شرکت بزرگ خارجی، حوزه تجاری ایران را ترک کردند.

وضعیت اجتماعی و اقتصادی
سال 2018 در ایران با اعتراض‌های گسترده آغاز شد که سراسر کشور را فرا گرفت. شرکت کنندگان خواستار ارتقائ سطح زندگی و پایان دادن به تخصیص مبالغ عظیم برای اهداف نظامی — سیاسی خارجی شدند. مقامات موفق شدند ناآرامی‌ها را رفع کنند. اما آنها با شدت‌های مختلف در طول سال گذشته رخ می‌دادند.

این وضعیت پس از اعلامیه ماه مه ترامپ رئیس جمهور آمریکا در باره خروج آمریکا از توافق هسته ای در ماه‌های اوت و نوامبر و اعمال تحریم‌های ضد ایران، بدتر شد. نرخ ریال ایران به شدت کاهش یافت. اگر در آغاز سال میلادی نرخ یک دلار 30 هزار ریال بود، پس از آن در پایان ماه اوت — آغاز ماه سپتامبر تقریبا 190 هزار ريال شد. تا پایان سال، وضعیت تا حدودی تثبیت گردید و دلار آمریکا برای 100-110 هزار ریال فروخته شد. با این حال، بحران اقتصادی و مالی موجب بروز بحران اقتصادی شد: طبق برآورد صندوق بین المللی پول، تورم به 30 درصد افزایش یافت (به گفته بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، تا تقریبا 40 درصد) و تولید ناخالص ملی کشور در سال 2018 بیش از 3 درصد کاهش یافت. بیکاری به 12٪ رسید (و یک و نیم تا دو برابر بیشتر در میان جوانان).

حسن روحانی رئیس جمهور ایران اعتراف کرد که تحریم‌ها بر استانداردهای زندگی مردم تاثیر منفی می‌گذارد. با این حال، او هیچ شک ندارد که "ایالات متحده شکست خواهد خورد و دولت ایران با حمایت مجلس، مردم و رهبر روحانی، مشکلات پدید آمده را رفع خواهند کرد.

وضعیت سیاسی داخلی
در سال 2018، فعالیت مخالفان نماینده بخش رادیکال و ضد غرب در ایران بر ضد رئیس جمهور روحانی افزایش یافته است. محمود احمدی نژاد رئيس جمهور پیشین و ابراهیم رئیسی بازنده انتخابات ریاست جمهوری در سال 2017 دوباره سر بلند کردند.
در تابستان، بر اثر تلاش‌های مخالفان رییس جمهور روحانی، مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد و امور مالی و علی ربیعی وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی و پیشتر ولی‌الله سیف رئیس بانک مرکزی، برکنار شدند. تحریم‌های آمریکا نه رژیم اسلامی، بلکه فقط رئیس جمهور روحانی و تیم او را که برای گفت و گو با غرب آمادگی داشت زیر ضربه قرار داد.

در سال در شرف پایان مطلب سر برکناری روحانی نبود. رهبر عالی، آیت الله خامنه ای، از ترس بروز انفجار سیاسی داخلی، از رئیس جمهور حمایت می‌کند. با این حال، در این شرایط، سیاست داخلی و خارجی روحانی تحت تاثیر فشار مخالفان، ممکن است در جهت اصلاحات و آزاد سازی تغییر نکند.

سیاست خارجی
در سال 2018، ایران همچنان بر وضعیت منطقه خاورمیانه، عمدتا در سوریه، یمن، عراق، لبنان و افغانستان تأثیر می‌گذاشت. دوره ی جدید "تعرضی" در سیاست خارجی، پس از آن شروع شد که ترامپ خروج خود را از معامله هسته ای اعلام نمود. به دنبال این اقدام نقش طرفداران "خط سخت" در محافل نظامی — سیاسی که تصمیم گیری می‌کنند افزایش یافت. از سوی دیگر، سیاست کاخ سفید در مورد ایران، نیروهای میانه رو، از جمله در محافل ریاست جمهوری و دولت را وادار می‌کند که سیاست خارجی را سختتر کنند.

تصادفی نیست که در سال 2018 ایران به طور قابل توجهی برنامه تست موشک‌ها را گسترش داده و تعداد آزمایش‌های موشک‌های برد کوتاه و متوسط را افزایش داده است. بنابراین، در سال گذشته ایران هفت تست پرتاب موشک‌های میان برد و پنج آزمایش موشک کوتاه برد و همچنین یک موشک بالدار را انجام داد. در سال 2017 تنها چهار آزمایش موشک‌های میان برد انجام شد و تنها یک موشک کوتاه برد تست شد.

روابط روسیه و ایران

گفتگوی سیاسی روسیه و ایران در سال 2018 بر اساس نزدیک بودن مواضع دو کشور در مورد برخی مسائل سیاست جهانی و منطقه ای، به ویژه در مورد برقراری نظام جهانی چند قطبی، تقویت نقش سازمان ملل در امور بین‌الملل، مقابله با چالش‌ها و تهدیدات جدید، حل و فصل مساله سوریه و عراق، وضعیت در افغانستان.

روسیه بر آن بود که تعامل با ایران شرط مهمی برای تامین منافع ملی کشور ما، تقویت ثبات در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی و در خاورمیانه است. در سال 2018، روسیه روابط در سطح عالی با ایران را حفظ کرد. از سال 2013 (نخستین پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری)، رؤسای جمهوری پوتین و روحانی 14 بار ملاقات کردند و بارها مسایل مهم را از طریق تلفن حل کردند. مسکو در سیاست‌های خود در رابطه با ایران، از این واقعیت پیروی می‌کند که تعامل با تهران شرط مهمی برای تامین منافع ملی روسیه، تقویت ثبات در منطقه و جهان است. به همین دلیل است که در طول سال 2018، مسکو معامله بسیار مهم هسته ای که تحت خطر تخریب آن توسط ترامپ است، به طور فعال دفاع می‌کند. هیچ کس در مسکو و تهران کتمان نمی‌کند که فروپاشی معاهده هسته موجب بی ثباتی جهان و منطقه خواهد شد.

مسکو و تهران در سال 2018 بارها پایبندی و تعهد مشترک را به اصل تمامیت ارضی سوریه و حل مسالمت آمیز مسائل سوریه ابراز داشتند. آنها در مورد بدتر شدن موقعیت افغانستان، رشد تهدیدهای تروریستی از سوی نیروهای افراطی در آن کشور ابراز نگرانی کردند.

در ماه اوت به برکت تلاش‌های دیپلماسی روسیه و ایران، یک سند تاریخی — کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر به امضا رسید. کشورهای خزر — آذربایجان، ایران، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان — برای اولین بار در طول صدها سال، شرایط مساعد واقعی ایجاد کرده اند که تمام فعالیت‌های مشترک در خزر را تضمین می‌کند و شامل رشته‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی و زیست محیطی است.

نکته مهم سال 2018 در شرف پایان، روابط دوجانبه روسیه و ایران بود. یکی از مهمترین دستاوردهای آن، تصمیم مبنی بر به پایان رساندن ساخت راه گذار حمل و نقل شمال — جنوب بود. این راه زمان و هزینه تحویل کالا از چین و هند به اروپا را کاهش می‌دهد. طول آن 7.2 هزار کیلومتر خواهد بود. اجرایی این پروژه امکان حمل و نقل ترانزیتی موثر تر و کاهش هزینه‌های تحویل کالاها را می‌دهد.

البته، در سال 2018، تمام مشکلات موجود در روابط روسیه و ایران حل نشده است. طرفین هنوز هم به سطح همکاری استراتژیک نرسیده اند. روسیه و ایران تنها دارند " به سوی روابط استراتژیک" حرکت می‌کنند. مشکلات روابط تجاری و اقتصادی هنوز هم وجود دارد.

اما کار در حال انجام است. حتی در سال 2014، یک یادداشت در مورد برنامه ای تحت عنوان نفت در ازای کالاها امضا شد. مطابق این طرح، مسکو خرید پنج میلیون تن نفت ایران در سال را برنامه ریزی کرد و قرار بود آنرا به کشورهای دیگر صادر کند. روسیه می‌توانست کالا را به ارزش 45 میلیارد دلار به ایران تحویل دهد. تهران بایستی نیمی از مبلغ دریافت شده را برای خرید کالاها و خدمات روسی مصرف کند. اجناس مطلوب ممکن بود کالاهای برای راه آهن، کامیون‌ها و اتوبوس‌ها، هواپیماها و تجهیزات برای فرودگاه‌ها، لوله‌ها، خدمات ساختمانی در اراضی ایران بوده باشند.

در نوامبر 2017، روسیه در چارچوب این برنامه به خریداری از ایران پرداخت. ایران واکنش چندانی نشان نداد. به نظر می‌رسد که در حال حاضر، زمانی که ایران تحت تحریم‌های جدی قرار دارد، این برنامه برای تهران اهمیت داشته باشد.

تفسیرگر اسپوتنیک در پایان نوشت: در برخی مسائل جهانی و منطقه ای، مسکو و تهران تفاوت و اختلاف نظر دارند. اما این اختلافات کاری است که ممکن است بر پایه اعتماد سازی بیشتر محیط برطرف شود و این، شاید کار اصلی مسکو و تهران برای 2019 جدید باشد.