در دیداری که در تهران بین محترم اینچه، قائم مقام وزارت کشور ترکیه و حسین ذوالفقاری، معاون امنیتی و انتظامی وزارت کشور ایران برگزار شد دو طرف بر افزایش همکاری های امنیتی و مرزی و ارتقاء همکاری ها برای مقابله با تروریسم تاکید کردند. درباره بررسی و تحلیل روابط ایران و ترکیه و نوع همکاری ها بین دو کشور با آقای اردشیر پشنگ، پژوهشگر ارشد مسایل خاورمیانه به گفت و گو نشستیم.
در مورد همکاری ایران و ترکیه بفرمایید و منظور این کشورها از گروه تروریستی کدام گروه ها است؟
روابط ایران و ترکیه یک رابطه پر پیچ و خم از نظر سیاسی و امنیتی طی نیم قرن گذشته بوده و بخصوص طی دو دهه اخیر، ایران ترکیه از یک یکسو رقابت های شدید منطقه ای با هم داشته اند و از سوی دیگر تلاش کرده اند که تعاملات و دوستی هایی خود را در حوزه هایی نظیر روابط اقتصادی افزایش دهند. اما از سال 2016 که بحران سوریه به یک مرحله تازه ای رسید ترکیه تحت فشار شکست در استراتژی سوریه ای خود و با تنش زدایی و سپس وساطت روسیه یک ارتباط سه گانه ای را طی گفتگوهای سوچی با حضور ایران در پیش گرفت که یکی از مهمترین این مسائل، مباحث امنیتی بود که از دغدغه های جدی ترکیه به طور خاص قدرت گیری کردها را در هر دو کشور سوریه و عراق بود که این حساسیت بخصوص در سوریه با توجه به وابستگی فکری و احتمالا تشکیلاتی کردهای سوریه از پ.ک.ک به یک تهدید جدی تر امنیت ملی برای آنکارا تبدیل شده بود. لذا برای جلوگیری از افزایش بیش از پیش قدرت کردها و دخالت در بخشی از سوریه که در کنترل کردها بود مثل شهر عفرین نیازمند همکاری و رابطه نزدیک با روسیه و همچنین ایران شد و در این راستا دوره تازه ای از روابط امنیتی و سیاسی نزدیک بین تهران و آنکارا و در کنار آنها مسکو آغاز شد.
همانطور که اشاره کردم یکی از مهمترین دغدغه های ترکیه در چند سال اخیر مسئله کردها به عنوان یک مسئله لاینحل بوده است. ترکیه حرکت های کردها را بخصوص در چهارچوب گروه پ.ک.ک را یک حرکت تروریستی می نامد و کردهای سوریه را هم دنباله دار همین موضوع می داند. طی سال گذشته یک موضوع کردی منطقه ای دیگر نیز باعث نزدیکی بیشتر ایران و ترکیه به هم شد و آن تلاش حکومت منطقه ای اقلیم کردستان برای استقلال بود که در اثر درخواست دولت عراق و همراهی جدی ایران و ترکیه یک همکاری سه گانه ای در قبال این خواسته و اراده کردها در عراق روی داد و این باعث نزدیکی بیش از پیش روابط امنیتی ایران و ترکیه نسبت به همدیگر شد. وقتی که کنترل کرکوک از دست کردها خارج شد، شهری که مورد حساسیت زیادی برای ترکیه است و ایران هم مایل نبود که روند عراق به سمت تجزیه عراق پیش برود باعث شد که این همکاری ها بیشتر شود.
اما اگر برگردیم به توافق و بحث های اخیر باید گفت منطقه ای که مورد نظر طرفین است به طور سنتی طی چهار دهه اخیر منطقه قدرت و بازیگری حزب کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک) بوده است که از دید ترک ها طی چهار سال اخیر به یک مسئله بغرنج امنیتی که گاه شکل جنگ داخلی در بخشی از کشور به خود گرفته، تبدیل شده است و به باور من مراد از کلمه تروریسم از سوی مقامات ترکیه به طور خاص اعضای حزب کارگران کردستان ترکیه و دیگر گروهها و جریانهای سیاسی و شبه نظامی وابسته به آن است.
اما این همه ماجرا نیست و بایست به سنت دیپلماتیک و دیپلماسی عملی هر دو کشور در قبال مساله کُرد در ورای مرزها و در سطح منطقه خاورمیانه نگریست، از این منظر باید گفت که در رابطه با مساله کُرد میان ایران و ترکیه هیچگاه اعتماد عمیقی نسبت به همدیگر وجود نداشته و تا اطلاع ثانوی نخواهد بود. به عبارت دیگر هر چند که روابط دو طرف در خصوص کردها طی دو سال اخیر همراه با نزدیکی و همکاری گسترده بوده است اما یک دید بی اعتمادی هم نسبت به همدیگر در قبال مسئله کرد بوده و همچنان هست. همانطور که اشاره کردم روابط امنیتی ایران و ترکیه از سال 2016 به بعد دو چندان شده است و یکی از علل اصلی این همکاری های امنیتی، مسئله کرد بوده در داخل مرزهای کشور و برای ایران طی چند سال اخیر یکی از گروههای کردی که تحرکات نظامی اش باعث ناامنی از دید مقام های ایرانی و درگیری ها و تلفات گاه و بی گاه مرزی شده، گروه پژاک بوده و برای ترکیه هم گروه پ.ک.ک و همانطور که می دانید این دو گروه از نظر سازمانی هر چند خود را دو حزب خود مجزا می دانند اما از نظر نحوه فکر و جغرافیای مورد عمل بسیار نزدیک به هم و به نوعی یک رابطه طولی با یکدیگر دارند.
حال این که دو کشور قصد همکاری های امنیتی با یکدیگر کردند، یک بخش مهمی از این داستان مربوط به مسئله کردها و حزب پ.ک.ک و احزاب و گروههای مسلح متاثر از آن مانند پژاک است. مسئله دیگر همکاری ها در مورد قاچاق مواد مخدر است و مسیر ترانزیتی که ایران و ترکیه در این مسیر قرار گرفته اند و قاچاقچیان بین المللی از این مسیر استفاده می کنند. هر چند که ایران در این حوزه سال های سال است که با اروپایی ها هماهنگی ها و ارتباطات گسترده ای را دارد، اما پدیده قاچاق به عنوان یک پدیده تاثیر گذار بر تمامی کشورهای جهان تحت شعاع قرار دهد. مسئله سوم در همکاری بین ایران و ترکیه مسئله مهاجرین غیرقانونی است که تلاش می کنند از طریق ایران و مرز مشترک با ترکیه وارد این کشور شوند و ترکیه مقصد مطلوب برای مهاجرین غیرقانونی از کشورهای مختلف بخصوص افغانستان و بعضا آسیای میانه محسوب می شود و گاهی هم به عنوان یک کشور موقت که از آنجا مهاجرین غیر قانونی سعی می کنند که به اروپای غربی بروند استفاده می شود. این سه موضوع مثلث همکاری امنیتی ایران و ترکیه است.
به نظر شما همکاری ایران و ترکیه چقدر به بهبود امنیت کمک می کند؟
بی شک بهبود امنیت از منظر دو کشور و همکاری ها می تواند تا حدی تاثیر گذار باشد. اما تضاد منافع این دو کشور در حوزه های مختلف باعث می شود که همکاری های امنیتی طرفین به همکاری های کوتاه مدت و آسپیرینی تقلیل یابد. یعنی همکاری ها در یک راستای منافع بلند مدت نیست. به طور مثال پیش بینی می شود که در مسئله سوریه پس از دو سال همکاری هایی که ترکیه با ایران و روسیه داشته است، کم کم ترکیه مسیر دیگری را پیش می گیرد چون اهداف استراتژیک ترکیه در تضاد با اهداف استراتژیک ایران در این منطقه است. در خصوص عراق هم این مسئله را می توانیم ببینیم به همین دلیل است که همکاری های امنیتی طرفین در این حوزه، همکاری هایی عمدتا در بازه های زمانی کوتاه مدت و با اهداف موقت است در نتیجه این ارتباطات چندان نمی تواند تعمیق یابد. اخیر در روابط بین دو کشور حاکم بوده است و اینکه این رویه می خواهد تغییر کند یا نه خیلی زود است که بخواهیم در این مورد نظر بدهیم و پیش بینی کنیم.
