بازی «موش و گربه» اروپا و ایران

در زمینه خروج آمریکا از برجام، تعدادی از شرکت های بزرگ اروپایی اعلام کردند به همکاری خود با جمهوری اسلامی ایران پایان خواهند داد. خروج شرکت‌های بزرگی، چون توتال، انی، زیمنس، ایرباس، آلیانتس و غیره از ایران، خبر ناامید کننده ای است که بار دیگر قدرت آمریکا در خنثی‌کردن تلاش‌های سیاسی اروپا را به نمایش می گذارد.

شروع قصه تجاری اینطور بود که بعد از توافق اتمی، صدها شرکت اروپایی، آسیایی و حتی آمریکایی به بازار ایران هجوم بردند که تا آن زمان به آن دسترسی نداشتند. ایالات متحده و سایر امضاء کنندگان (برجام) به شرکت ها تضمین دادند که سرمایه‌گذاری آنها دست کم برای مدت یک دهه امن خواهد بود. اما بعد از آنکه ترامپ، ایالات متحده را از «برجام» خارج کرد، شرکتها با برخورد کاملا متفاوتی روبرو شدند:«به آنها 180روز وقت داده شد تا ایران را ترک کنند،در غیراین صورت، از بازار ایالات متحده منع شده و با جریمه‌های چندین میلیارد دلاری و دستگیری مدیرانشان به‌خاطر بی‌توجهی به تحریم‌های آمریکا مواجه خواهند شد».

پیروز مجتهدزاده، مورخ و ایران‌شناس، محقق و کارشناس مسائل و مطالعات سیاسی، متخصص بین‌المللی،مشاور پژوهشی دانشگاه سازمان ملل متحد، مدیر عامل بنیاد پژوهشی یورو سویک (Urosevic Research Foundation) لندن، عضو هیئت مدیره انجمن مطالعات ایران معاصر در دانشگاه لندن در مصاحبه ویژه با «اسپوتنیک» نظر خود را در خصوص این موضوع که چرا شرکت های اروپایی ایران را ترک می کنند با ما درمیان گذاشت.

پرسش:چه دلایلی برای موجه بودن و ناموجه بودن برداشتن چنین گامی می توان ارائه داد؟

پاسخ: ببینید این سوال را باید مسئولان آن شرکت ها جواب بدهند. به نظر بنده، مسأله به این صورت بررسی می شود که این شرکت های بزرگ اروپایی خودشان را در شرایطی می بینند که اگر بخواهند کارشان را با ایران ادامه بدهند، باید ضررهای بسیار زیادی

 را متحمل بشوند. همینطور که همه پیش بینی می کردند، از جمله خود آمریکایی ها پیش بینی می کردند و امیدوار بودند و روی این قضیه حساب می کردند که شرکت های بزرگ خصوصی و یا نیمه دولتی که آمریکایی باشد، اروپایی باشد، آسیایی باشد، از هر جای جهان باشد، منافع خودش را بر مسائل سیاسی دولت های مربوطه ترجیح بدهد. این چیزی هست که آمریکایی ها روی آن حساب می کردند و به نتیجه رسیدند و از نظر مکانیزم عملکرد اقتصادی و سیاسی این توجیه قضیه است ولی از نظر اخلاقی من گمان نمی کنم که هیچ اقدامی در این رابطه ها قابل توجیه باشد. از طرف دیگر هم من گمان نمی کنم که دولت های اروپایی از مکانیزم لازم برای جلوگیری از این تصمیمات شرکت های بزرگ اروپایی برخوردار باشند. فکر نمی کنم مکانیزمی در دست داشته باشند که بتوانند از این تصمیمات جلوگیری بکنند.

پرسش: آیا عوامل اقتصادی، حقوقی و یا حتی نمادین می تواند به عنوان موجه و یا ناموجه بودن چنین اقدامی عنوان شوند؟

پاسخ: من اطلاع دقیقی ندارم، ممکن هست که این یک ژست سیاسی نمادین باشد و در عمل مکانیزم دیگری در کار باشد که بر اساس آن این شرکت ها بتوانند بصورت پیدا و پنهان کارشان را ادامه بدهند. آن چیزی که ما تشخیص می دهیم آن چیزهایی هست که توی اخبار وجود دارد و به ظاهر دیده می شود.

پرسش: آیا پایان همکاری شرکت های بزرگ اروپایی مانند توتال، زیمنس، انی، ساگا و آلیانتس با ایران را می توان نوعی قدرت نمایی آمریکا دانست، یا وابستگی شدید اروپا به ایالات متحده؟

پاسخ: ایالات متحده آمریکا با اتکا به نفس زیادی که نسبت به قدرت خودش در اینجور کارها داشته و دارد، دست به چنین اقداماتی می زند و ما هم می دانیم که در اقتصاد کلان جهانی، اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا بهم وابستگی های گسترده ای دارند.

پرسش: آیا اینگونه گام های شرکت های اروپایی می تواند برای جمهوری اسلامی فواید حقوقی داشته باشد؟

پاسخ: البته، اول باید چند مطلب را در نظر داشته باشیم. آیا جمهوری اسلامی ایران این توانایی فکری و اندیشه را دارد و ابزار لازم را در اختیار دارد که متوسل به مراجع بین المللی بشود؟ دوم اینکه جمهوری اسلامی ایران کدام مرجع بین المللی را می تواند پیدا کند که از تأثیر نفوذ ایالات متحده آمریکا بری باشد و تحت تأثیر نفوذ ایالات متحده آمریکا نباشد. ما می بینیم که حتی در سازمان ملل متحد و شورای امنیت، ایالات متحده آمریکا در کمال بیشرمی، یک طرح بسیار انسانی از طرف کویت در مورد بیت المقدس را وتو می کند و هیچ گونه ابایی ندارد که طرح مقابل خودش را حتی کویت هم به آن رأی ندهد و حتی فلسطین هم به آن رأی ندهد. بهر حال منظور من این است که ایالات متحده آمریکا نزدیک به یک قرن است یعنی از وقتی که در حقیقت وارد بازی های بین المللی شده است، از اینگونه اعمال نفوذ و اعمال قدرت خلاف اخلاق و انسانیت انجام داده و هیچگونه ابایی نداشته و ندارد. لاجرم محیط برای جمهوری اسلامی برای طرح چنین شکایتهایی تنگ است ولی من امیدوارم که جمهوری اسلامی به این فکر باشد و با استفاده از همین پشتیبانی های کنونی که از طرف 1+4 برخوردار است، با استفاده از این پشتیبانی ها بتواند اقداماتی حقوقی و قانونی بین المللی را در قبال این شرکت ها شروع بکند. اگر چنین اتفاقی بیفتد، ما شاهد گردشی در خود یکه تازی های ایالات متحده در صحنه جهانی خواهیم بود تا گامی در راه حمایت مظلومین جهان در مقابل ظالمان آمریکایی برداشته بشود.

پرسش: بازتاب فسخ قراردادها با ایران در جهان چگونه خواهد بود؟ آیا کشورهای جهان نیز با دید دیگری به امضای قراردادها با شرکت های اروپایی خواهند نگریست؟

پاسخ: بله، من این بحث را تأیید می کنم ولی در مورد عزم و اراده ایران در این زمینه ها در حال حاضر هیچگونه اعتماد و امیدواری ندارم. توصیه می کنم که جمهوری اسلامی ایران، این شکل را مورد نظر قرار بدهد این طرح را موردنظر قراربدهد و سعی کند با بقیه گروه 1+5 یعنی  1+4 به توافق هایی برسد  برای کسب حیثیت آنها برای گام برداشتن در این مسأله حقوقی بین المللی.

پرسش: آیا کشورهای دیگر می توانند از اتفاقی که در رابطه با ایران رخ داده است،درس بگیرند و یا آنها فقط به فکر سود اقتصادی خود خواهند بود و این روند همینطور ادامه خواهد داشت؟

پاسخ: ببینید، البته ما خودمان را نمی توانیم گول بزنیم. ما می دانیم که عامل اصلی ارتباطات اقتصاد سیاسی بین المللی مسأله سود آوری، سود ملی است. ما نمی توانیم خودمان را در این زمینه گول بزنیم. اما بحث من این است که این توجه به سود ملی یکطرفه در مقابل لطمه زدن های اقتصادی و اخلاقی به ملت های ضعیف تر، یک امر بسیار وحشتناک اخلاقی است که یک کشور ضعیف نمی تواند به تنهایی به مصافش برود. مگر اینکه همینطور که عرض کردم، مثلا ایران در شرایط حاضر از حمایت های فکری و اخلاقی و حقوقی حداقل 1+4 کشورهای باقی مانده در برجام برخوردار باشد. در آنصورت می شود امید داشت که گامی برای اصلاح ظلم و ستم زورمندان آمریکایی و اسرائیلی به ضعفا برداشته بشود.

احمد خادم المله، مدیر مسئول روزنامه اقتصاد برتر و استاد دانشگاه در مصاحبه با اسپوتنیک به سوالاتی در خصوص موجه و ناموجه بودن ترک ایران توسط شرکت های اروپایی پاسخ دادند.

پاسخ: این که شرکت های اروپایی باید ایران را ترک کنند یا نه ؟ موضوعی است که به سیاست آن ها باز میگردد اما از جانب ایران محدودیتی برای فعالیت آنان وجود ندارد مگر این که به تعهدات خود طبق قرار داد هایی که با ایران دارند عمل نکنند.

ایران برنامه ریزی کرده است بدون شرکت های اروپایی هم بتواند نیازهای خود را تامین کند گرچه ممکن است خروج شرکت های اروپایی از ایران مشکلاتی برای کشور ما ایجاد کند. ما تصمیم ترامپ را یک جنگ اقتصادی می دانیم و برای مقابله با این جنگ خودمان را آماده کرده و می کنیم.

پرسش: در زمینه خروج آمریکا از برجام، تعدادی از شرکت های بزرگ اروپایی اعلام کردند به همکاری خود با جمهوری اسلامی ایران پایان خواهند داد. چه دلایلی برای موجه بودن و ناموجه بودن برداشتن چنین گامی می توان ارائه داد؟

پاسخ: دنیای امروز دنیای تصمیم و تنظیم روابط بر اساس منافع است لذا همه کشور ها و شرکت ها چه اروپایی و چه غیر اروپایی بر اساس منافع خودشان تصمیم می گیرند که با ایران و شرکت های ایرانی کار کنند یا خیر ؟ طبیعی است که شرکت های اروپایی یا حتی شرکت های آسیایی اگر ببینند بخاطر همکاری با ایران از ناحیه آمریکا دچار خسارت می شوند ، همکاری اشان با ایران را ادامه نخواهند داد. یا اگر ببینند تداوم همکاری با ایران منافع بیشتری برایشان دارد تا این که به دستور ترامپ گوش کنند طبیعی است که به همکاری با ایران ادامه خواهند داد. پس در دنیای امروز دوست راهبردی یا دشمن راهبردی نداریم بلکه منافع اصل است و همه بر اساس منافع خود روابطشان را با دیگران تنظیم می کنند. طبیعی است ایران هم این موضوع را درک می کند و بر اساس این اصل سعی می کند روابط خود را با دیگران تنظیم کند.

ممکن است یک کشور یا شرکت برای قطع همکاری با ایران دلایل مختلفی بیاورد ولی اصل تصمیمش بر اساس منافعی است که دارد ، این امکان وجود دارد شرکتی یک اصل حقوقی یا حتی یک ژست را بهانه همکاری یا عدم همکاری با ایران قرار دهد. این مهم نیست ، مهم این است که آن کشور منافعش ایجاب می کند با ایران همکاری کند یا خیر ؟

پرسش: آیا پایان همکاری شرکت های بزرگ اروپایی با ایران را می توان نوعی قدرت نمایی آمریکا دانست، یا وابستگی شدید اروپا به ایالات متحده؟

پاسخ: بطور طبیعی این موضوع نشانه قدرت اقتصادی آمریکا در بخشی از جهان است که تا آمریکا نسبت به یک کشوری اخم می کند ، شرکت های بسیاری در اروپا یا سایر کشورها حاضر می شوند روابطشان با کشور مقابل آمریکا را قطع کنند. البته این نشانه نقطه ضعف جهان و شرکت های بزرگ هم هست که خودشان نمی توانند تصمیم بگیرند و با تبعیت از آمریکا نشان می دهند که شرکت هایی مطیع و ضعیف هستند که خودشان نمی توانند منافعشان را تشخیص بدهند و آمریکا باید به آن ها بگوید که چه کنید؟ و این نهایت ضعف یک کشور یا شرکت است که کاملا وابسته به نقطه دیگری باشد!  بله این موضوع می تواند نشانه قدرت آمریکا هم باشد اما اگر روابط شرکت های خارجی با ایران قطع شد و ایران به فعالیت های روزمره خود و خصوصا توسعه نفوذش در منطقه ادامه داد و یا بنیان های اقتصاد ملی اش را تقویت کرد بدون این که از اروپا و شرکت های اروپایی کمک بگیرد ، آنوقت این موضوع نشان می دهد ایران بسیار قدرتمند تر از آمریکا است که توانسته ضمن حفظ قوام اقتصادی خود در داخل نفوذش را هم بسط و توسعه دهد. این نکته که آمریکا ، اروپا و برخی کشورهای آسیایی همه علیه ایران بسیج می شوند اما ایران قدرتمند تر می شود نشانه قدرت قابل توجه ایران برای مقابله با آمریکا و متحدانش است. موفقیت ایران نشان می دهد علیرغم این که آمریکا بعنوان یکی از قدرت های برتر جهان و متحدانش علیه ایران بسیج شدند و تمام تلاش خود را بکار بستند تا ایران را از درون و بیرون ساقط کنند اما نتوانستند ، این نشان می دهد ایران کشور فوق العاده قوی است که به تنهایی می تواند مقابل تمام فشار های خارجی بایستد که البته ایران این موضوع را در گذشته به اثبات رسانده و در تحریم های دوره های قبل هم مقاومت کرد و ایستادگی ارزنده ای از خود نشان داد بگونه ای که دولت اوباما دید با تداوم تحریم ها نمی تواند ایران را زمین گیر کند. 

پرسش: فواید حقوقی  اینگونه اقدامات شرکت های اروپایی برای جمهوری اسلامی ایران چه می تواند باشد؟

پاسخ: تصمیم شرکت های اروپایی ممکن است آثار حقوقی مثبتی برای ایران داشته باشد ولی مهم این است که دو طرف یعنی ایران و شرکت های اروپایی هر دو از چنین تصمیمی بواسطه هزینه های حقوقی زیان می کنند. ترجیحا ایران طبق قرار داد هایی که با شرکت های اروپایی دارد ، خسارات وارده به خود را مطالبه خواهد کرد اما این که پیگیری های حقوقی چقدر به نفع ایران باشد مشخص نیست. 

پرسش: بازتاب فسخ قراردادها با ایران در جهان چگونه خواهد بود؟

پاسخ: این موضوع می تواند از ابعاد مختلف بازتاب هایی در جهان داشته باشد ، ابتدا این که شرکت های خارجی دیگر را بترساند که بطرف همکاری با ایران نیایند و بقول آمریکایی ها ایران در جهان منزوی شود. دوم این که بطور طبیعی ایران به سوی شرکت های جایگزین در آسیا و کشورهای شرقی خواهد رفت. سوم این که نگاه ایران متوجه ظرفیت های داخلی اش خواهد شد. این همان چیزی است که متاسفانه بدلیل وابستگی ایران به شرکت های خارجی تا کنون در ایران از آن غفلت شده بود اما اقدامات ترامپ و شرکت های اروپایی باعث می شود دولت ایران از این پس نگاه ویژه ای به ظرفیت های داخلی داشته باشد تا به کمک دانشگاه ها و جوانان خودش  و شرکت های شرقی بتواند خلاء عدم حضور اروپایی ها را جبران کند. در دوره قبلی تحریم ها هم این اتفاق افتاد و ایران توانست با رویکرد داخلی بسیاری از نیازهایی را که قبلا از خارج وارد می کرد در داخل تامین کند.

موضوع دیگر این که رفتن شرکت های بزرگ اروپایی از ایران باعث می شود ، یک سری شرکت های دیگری که قبلا فضا برای همکاری اشان در ایران نبود به ایران توجه بیشتری کنند و پیشنهاد همکاری بدهند که اکنون این اتفاق افتاده است.

نکته دیگر این که ترامپ با تصمیمی که اتخاذ کرده است محبوبیت خود در کشورهای اروپایی را از دست خواهد داد و اروپا دیگر متحد واقعی آمریکا علیه ایران نخواهد بود ، چون سهام شرکت های اروپایی قطعا بخاطر از دست دادن بازار ایران آسیب خواهد دید و عامل این خسارت به اروپایی ها ، شخص ترامپ خواهد بود. ایران با کالاهایی که از اروپا می خرد قطعا بازار کار مناسبی برای اروپایی ها فراهم می کند که با لغو قرار داد ها این فرصت های شغلی در اروپا از دست خواهد رفت و به داخل یاسایر کشور ها منتقل خواهد شد.

در اروپا در حال حاضر شرکت های زیادی وجود دارند که در شرایطی که برخی شرکت های اروپایی  از ایران خارج می شوند ، آن ها اعلام آمادگی می کنند که به ایران بیایند و با ایران همکاری کنند. دنیای امروز بسیار بزرگتر از آن چیزی است که ترامپ در ذهن دارد.