به وسیله حل شدن سنگ ها تشکیل می شوند. آنها ساختار متخلخل دارند و به راحتی آب زیرزمینی را عبور می دهند. مطالعات زمین شناسی که دو سال پیش در ایران انجام شد، نشان داد که سنگ های کارستی 11 درصد از زمین های ایران را اشغال می کنند. هدف از این پروژه شناسایی آب آشامیدنی برای استفاده از آن در شرایط بحرانی بود.
کارست پدیده‌ای در پوسته زمین است که به صورت اشکال مختلف از قبیل حفره‌ها و غارها، در سطح و در زیر سطح زمین ایجاد می شود. علت ایجاد آن به وجود شکستگی‌ها و قابلیت انحلال توده‌سنگ مربوط می‌شود که در نتیجه آن یک سیستم آب زیرزمینی می‌تواند شکل بگیرد.
ایران برای مشکل کمبود آب به دنبال پیدا کردن غارهای کارست و تامین آب از طریق آنها است، آب غارهای کارست شیرین و قابل شرب است در این رابطه با دکتر محمد آریامنش، دانشیار ژئوفیزیک، هیدروژئولوژیست و زمین شناس ایران به مصاحبه نشستیم.
ایران از لحاظ منابع زمینی در چه وضعیتی قرار دارد؟ آیا مشکل کمبود آب در ایران چقدر جدی است و راههای حل مشکل کم آبی چیست؟
ابتدا باید عرض کنم که زمین شناسی ایران و منابع زیر زمینی ایران در دنیا منحصر به فرد است. اگرچه در سالهای اخیر برخی از محققین و رسانه ها موضوع بحران آب و تغییرات اقلیمی بحران زایی را در ایران را مطرح نموده اند ولی این یک بزرگنمایی غیر علمی است.
بررسی تاریخ ایران نشان می دهد که همواره نوسانات آب و هوایی در کشور ایران وجود داشته است. و این به معنی رخداد یک فاجعه نیست. این یک رویداد کاملا طبیعی و موقت است.
وجود قنات‌های عمیق و پراکنده در ایران نشان از ضرورت بهره برداری دیرین از منابع آب زیر رمینی در ایران را دارد و ایرانیان همواره توانسته اند بر اینگونه مشکلات پیروز شوند و با رخدادهای طبیعی سازگاری داشته اند.
اگرچه بهره برداری از منابع آب آبرفتی در کشور در برخی دشتها باید بیشتر و بهتر مدیریت شود ولی بزرگنمایی آن توسط برخی محققین مبنای علمی ندارد.
زمین شناسی ایران حاکی از وجود منابع آب کارست و همچنین منابع آب ژرف قابل اطمینان در ایران را دارد. منابع آب کارست از جمله منابع آب قابل بهره برداری برای شرب است.
از طرفی دیگر هنوز در ایران از پساب ها و آب شیرین کن ها در حد مورد نیاز استفاده نشده است و اینها همه پتانسیل های ارزشمندی هستند که تئوری بحران آب در ایران را به چالش می کشد و آن را مردود اعلام میکند. در واقع باید بگویم که کسانی که این حرفها را می زنند به نظر می رسد بیشتر به دنبال تضعیف کشاورزی ایران هستند.
ویژگی های طبیعی و موقعیت ژئودینامیکی ایران نشان از وجود منابع آب ارزشمندی در این سرزمین را دارد که می تواند کشور را بیمه نماید.
آیا غارهای کارست می تواند مشکل کمبود آب ایران را حل کند؟
بیگمان این منابع از جمله پتانسیل هایی است که بخوبی می تواند در جرخه مصرف قرار گیرد و جای نگرانی نیست. این منابع کاملا طبیعی هست و پیش بینی می شود میزان قابل توجهی از نیاز آبی کشور را می تواند تامین نماید.
بیش از 11 درصد از سطح کل کشور متشکل از واحدهای سنگی کربناته است که این سنگها در اثر درز و شکاف و انحلال در طول زمان زمین‌شناسی دارای فضاهای خالی و حفره‌هایی می‌شوند که می توانند بستر خوبی برای ذخیره منابع آب شوند.
بیش از 25 درصد جمعیت جهان یا مستقیماً بر روی مناطق کارستی زندگی و یا آب شرب مورد نیاز خود را از منابع کارستی تأمین می‌کنند که برخلاف میزان دارایی آبهای سطحی، ایران و کشورهای دیگر مانند چین، امریکا، اتریش و صربستان جزو کشورهای بسیار مستعد از لحاظ پتانسیل آبهای کارستی هستند.
بسیاری از کشورهای دارای آب کارست 30 تا 40 درصد از مصارف آب شرب خود را از آبهای کارستی تأمین می‌کنند که از مزایای استفاده از آبهای کارستی به عنوان آب شرب می‌توان به افت تراز آب در آبخوان‌ها، جلوگیری از آفت آبخوان‌ها، دستیابی به آبهای تجدیدپذیر باکیفیت مناسب از نظر شیمیایی اشاره کرد.
مزایا و معایب بهره برداری از غارهای کارست چیست؟
بهره برداری از منابع آب کارست باعث نشست زمین نمی شود و از طرفی دیگر چون در سنگهای کربناته شکل می گیرند معمولا کیفیت خوبی دارند. اگرچه حفاری در این سنگها به نسبت حفاری در آبرفت هزینه بیشتری دارد. از طرفی میزان بهره برداری از آب های کارستی که در ارتفاعات شناسایی می شوند باید طوری باشد که باعث خشک شدن چشمه هایی که از کارست ها سرچشمه می گیرند نشود.
آیا اگر این روش در ایران جواب دهد، کارشناسان ایرانی آماده هستند از این روش در کشورهای مجاور که کمبود آب دارند استفاده کنند؟
تجارب علمی ایرانیان همواره به گونه های مختلف در اختیار جهانیان قرار گرفته است. نشر مقالات علمی، شرکت در کنفرانس های علمی مختلف و مشارکت در عرصه های سازنده و مفید و بشردوستانه بین المللی همواره از ویژگی های ایرانیان بوده است.
منابع آبی این غارها در صورت برداشت ایا به سرعت جایگزین خواهند شد؟ چقدر طول می کشد منابع آبی این غارها جایگزین شوند و آیا این راه حل کوتاه مدت برای برطرف کردن مشکل آب خواهد بود یا بلند مدت؟
بدون شک حتی در کشورهایی که میزان قابل توجهی بارندگی دارند باید مدیریت مصرف را در اولویت قرار داد. در ایران هم اقدامات خوبی در زمینه مدیریت مصرف آب در بخشهای مختلف در دست انجام است. مشارکت های مردمی در این زمینه قابل تقدیر است ولی هنوز نیازمند توجه بیشتر همه طبقات جامعه را دارد. بهره برداری از منابع آب کارست و آبهای ژرف در ایران بر اساس هندسه مخازن آب آنها و همچنین ویژگی های هیدرودینانیکی آنها می تواند حتی در دراز مدت مدیریت شود و تجدید پذیری هرکدام با دیگری متفاوت بوده و تابعی از وضعیت زمین شناسی منطقه مورد بهره برداری است.
در مجموع من باور دارم ایران سرزمین کم آبی نیست و با بهره گیری از پتانسیل های طبیعی خود بر پایه دانش متخصصان ایرانی حتما می تواند آب مورد نیاز بخش های مختلف را تامین کند.
