حدود چهارهزار و پانصد سال پیش اقوام متمدن دوران باستان، به‌ویژه سومری‌ها، آشوری‌ها و بابلی‌ها، در سرزمین بین‌النهرین (عراق امروزی)با برخی از مواد نفتی که از دریاچه قیر به‌دست می‌آمد، آشنایی داشتند. آنان از خود قیر به‌عنوان ماده غیرقابل نفوذ برای عایق‌کاری استفاده می‌کردند. رومی‌ها و یونانی‌ها نیز مواد قیری را برای غیرقابل نفوذ کردن بدنه کشتی‌ها و همچنین برای روشنایی و گرم کردن به کار می‌بردند. در داستان‌ها آمده است که نوح نیز کشتی خود را با قیر پوشاند تا آب به درون آن نفوذ نکند.
توجه به این ماده باعث شد تا به فکر کندن چاه و استخراج آن برآیند. اولین چاه اکتشافی نفت در سال 1745 در فرانسه و اولین چاه استخراج نفت توسط کلنل دریک، در سال 1859 در پنسیلوانیا حفاری شد. بدین ترتیب قرن 18 و 19 عصر «روغن شرقی» بود که تحول بزرگی در عرصه های سیاسی و اقتصادی موجب شد.
از گذشته تا به امروز روشهای متفاوتی برای اکتشاف نفت بکار برده شده است. در آمریکا برای کشف نفت به گورهای سرخ پوستان نقب می‌‌زدند. نفت یابی دیگر، کلاهی کهنه بر سر می‌‌گذاشت و در چمنزاری می‌‌دوید تا اینکه کلاه می‌‌افتاد و وی آن محل را حفاری می‌‌کرد. بعد از آن حفاران برای کشف نفت در بستر رودخانه‌ها به کندوکاو پرداختند. سپس جستجو برای تاقدیسها یکی از راههای معتبر کشف نفت در طول تاریخ شد.
در اوایل قرن بیستم اکتشاف نفت بر مبنای نقشه برداری سطحی تاقدیس ها بود. امروزه با وجود کامپیوتر روشهای چندبعدی سنجش از دور و ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی سطحی ابزار جدید مهمی می‌‌باشند.
همکاری بین کشورها در اجرای پروژه های زمین شناسی اکتشاف معادن و تولید نفت روند رسیدن به «طلای سیاه» را آسان تر می کند. این نوع همکاری بین روسیه و ایران نیز مثبت بوده است. سه شرکت روسیه در ماه سپتامبر سال جاری برنامه اکتشاف معادن نفت ایران را به شرکت ملی نفت ایران معرفی کردند. رومان پاپوف رئیس شرکت «روس گئولوگیا» در زمان برگزاری گردهم آیی «اکتشاف زمین شناسی-2017» به خبرنگاران گفت:««روس گئولوگیا» در حال بررسی شرایط مالی شرکت در پروژه های اکتشاف زمین شناسی در ایران به مبلغ کل یک و نیم میلیارد دلار است.
پروژه ها مشخص شده اند. فهرست این پروژه ها با طرف ایرانی به توافق رسیده است. هم اکنون شرایط سرمایه گذاری مورد بحث قرار می گیرد. پروژه هایی هستند که ما از طریق مناقصه در آن ها شرکت داریم و پروژه هایی هستند که می توان بدون شرکت در مناقصه در آن ها شرکت داشت».
وی افزود:«منظور اکتشاف معادن هیدروکربن در قالب برنامه های زمین شناسی است که در سال 2016 با ایران به امضا رسید. در عرصه مواد هیدروکربنی ما موضع خود را در ایران تحکیم بخشیدیم. در سال 2016 برنامه بزرگ اکتشاف زمین شناسی با ایران به مبلغ کل یک و نیم میلیارد دلار به امضا رسید.
اجرای این برنامه برای 7-5 سال در نظر گرفته شده است که شامل مطالعات لرزه نگاری دریایی و خشکی و انجام کارهای اکتشافی در منطقه ترانزیتی و حفر چاه است.
تا کنون تمام برنامه ها با شرکت ملی نفت ایران به توافق رسیده است. آنچه باید بررسی شود جنبه های مرتبط با سرمایه گذاری است».
در باره چشم انداز همکاری روسیه —ایران در این عرصه با الکساندر خورشودوف نامزد علوم فنی، کارشناس روسیه به گفتگو نشستیم.
پرسش: به نظر شما رشته نفت ایران در این اواخر دچار چه تغییراتی شده است؟ تحریم های غرب چه تأثیری بر این فرایند گذاشته است؟
پاسخ: تحریم ها مانند هر مسأله ای تأثیر دوگانه دارد. ابتدا مانع از انجام کار می شوند ولی بعد باعث تقویت کشور می شوند.
پنج سال پیش به دلیل موانع تجاری، استخراج نفت در ایران به میزان 15 درصد کاهش یافت. هم اکنون این وضعیت تا حدودی جبران شده است. ایران بطور کامل از گاز استفاده می کند و تولید تمام انواع تجهیزات نفتی را در داخل کشور سازماندهی کرده است. صنعت نفت و گاز ایران وابستگی کمتری به تحویلات خارجی دارد و ذخایر اثبات شده نفت در ایران به میزان 2,7 میلیارد تن و گاز 6,6تریلیون مترمکعب افزایش یافته است.
پرسش: با وجود چنین ذخایر زیادی چه چیزی مانع از افزایش تولید می شود؟
پاسخ: کمبود سرمایه. به ارزیابی شرکت ملی نفت ایران، برای افزایش تولید نفت و گاز به مقدار یک و نیم برابر، ایران نیاز به 150 میلیارد دلار سرمایه دارد. این مبلغ هنگفتی است که دو برابر درآمد سالانه است. از اینرو ایران سرمایه گذاران خارجی را برای سرمایه گذاری جلب می کند. کار برای همه کافی خواهد بود. بعلاوه برای افزایش استخراج گاز، کانال های فروش کم هستند. بد نبود اگر خطوط لوله گاز بسوی غرب، به اروپا ساخته شوند، اما در مسیر های آتی فعلا عملیات جنگی جریان دارد. می توان خطوط لوله را بسوی پاکستان و هند کشید، اما قیمت گاز در آنجا ارزان است. تنها راه باقی مانده مایع کردن گاز و ارسال آن از طریق دریاست که گرانتر می شود. پس از کاهش قیمت گاز مایع، بازار گاز مایع طبیعی بشدت کم شد.
پرسش: آیا شرکت های روسیه از عهده رقابت با شرکت های غربی و چینی برمی آیند؟ روسیه نیز تحت تحریم است و به جدیدترین تجهیزات شرکت های غربی دسترسی ندارد…
پاسخ: جالب آن است که روسیه و ایران نیازی به این تجهیزات تبلیغ شده غربی ندارند. شرکت های غربی پیشرفت خوبی در بهره برداری از معادن عمیق دریایی، میدان های نفت شیل داشته اند و در روسیه ذخایر زیادی در خشکی و اعماق کم آبها قرار دارد. آنچه به نفت شیل آمریکا مربوط می شود، در آنجا نیمی از ذخایر این نوع نفت به پایان رسیده است و استخراج افت کرده است و در دیگر نقاط جهان ذخایر آن کم و بیشتر ضرر می دهند تا سود.
صنعت نفت و گاز در کشورهای مختلف دستاوردهای خاص خود را دارد. در آمریکا، فناوری عالی ولی گران، قابلیت اطمینان تجهیزات چینی کمتر است اما ارزانتر هستند، نروژی ها از تجربه زیاد کار در اعماق آبها برخوردارند. روسیه از لحاظ تکنولوژی استخراج نفت از لایه های نفتی در بین کشورهای صدر این رشته است. بعلاوه رشته زمین شناسی-اکتشافی در روسیه خیلی قوی است.
پرسش: مدتی قبل شرکت ملی نفت ایران اعلام کرد که برنامه های شرکت های روسی چندان کارا نیستند و باید بهتر شوند. آیا مذاکرات در این زمینه ادامه خواهد یافت؟
پاسخ: البته. الکساندر نوواک وزیر انرژی روسیه ابراز داشت که این سرآغاز معاملات است. متخصصان ایرانی معمولا بطور سختگیرانه ای بر قبول مواضع خود پافشاری می کنند و بدشواری دست به سازش می زنند. شاید این امر یکی از دلایلی است که ایران با مشکل سرمایه گذاری روبرو می شود.
من بارها با شرکت های خارجی کار کرده ام و هر یک از دیدارها با این جمله من شروع شده است:«ما نیاز به دست کم شش ماه وقت داریم تا بتوانیم یکدیگر را درک کنیم». در مورد کنونی، ما، روس ها، عادت به چانه زنی زیاد نداریم، در بازار ما قیمت کالا یکی است. وقتی در بازار عربی و یا هندی قیمتی دوبرابر قیمت واقعی را می گویند، من دیگر با این نوع فروشنده ها حرف نمی زنم. من حتی ناراحت می شوم- چرا او مرا احمقی دانسته که تصوری در باره قیمت کالا ندارد؟ اما اگر شرکت های روسی قصد کار در ایران را داشته باشند، آنها چانه زنی را یاد خواهند گرفت. این کار سختی نخواهد بود.
پرسش: آیا شرکت کمپانی های روسیه در تولید نفت ایران می تواند باعث پیشبرد اهداف استراتژیکی، ژئوپلیتیکی روسیه در خاورمیانه شود؟
پاسخ: احتمال آن وجود دارد. البته من نمی توانم در این خصوص قضاوت کنم. من کارشناس نفت هستم و نه سیاستمدار. به نظر من، روسیه برای همکاری با همه کشورها بر اساس سود متقابل آماده است. اگر دو نفر به همراه یکدیگر خانه ای بسازند، هر کدام از آنها علاوه بر نیمی از خانه از رفیق خوبی هم برخوردار خواهد شد. به نظر من این بهترین سیاست در جهان است!
