خرید و فروش کلیه انسان اقدام قانونی یا قاچاق؟

خبرگزاری اسپوتنیک- خرید و فروش کلیه در ایران آنقدرها هم مخفی نیست و حتی به صورت علنی پای واسطه‌گران و مافیا نیز به این بازارباز شده است، گاهی برای خرید یک کلیه بیش از 50 میلیون نرخ تعین می شود. عجیب هم نیست، صحبت مرگ و زندگی در میان است و این قیمت بسته به شدت وخامت حال بیمار کم و زیاد هم می شود. آمار نشان می‌دهد فروشندگان کلیه به علت فقر و یا اعتیاد اقدام به فروش کلیه خود می کنند، البته هستند افرادی که با هدف نیکوکاری چنین اقدامی را انجام داده، اما بیشتر این افراد از مسیرهای مرسوم و قانونی این کار وارد شده اند.
در این گزارش دکتر فرحناز صادق بیگی رئیس مرکز واحد فراهم‌آوری اعضای بیمارستان دکتر مسیح دانشوری/ دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به ارائه توضیحاتی درباره چگونگی اهدای قانونی کلیه و سایر اعضای بدن در ایران پرداخت.

دکتر فرحناز صادق بیگی گفت، بیمارانی که نیازمند پیوند عضو هستند، از دو مسیر می توان عضو مورد نیاز را به آنها اهدا نمود. یکی از این راهها اهدای عضو از طریق افراد زنده است مانند کلیه و یا قسمتی از کبد که معمولا از والدین به اطفال اهدا می گردد. مسیر دوم اهدای عضو در موارد مرگ مغزی می باشد، نکته حائز اهمیت در آن است که هیچگونه تبادل مالی و هزینه شامل پیوند عضو در موارد مرگ مغزی نمی شود و کاملا رایگان است.
در این موارد، خانواده فرد متوفی تنها با نیت انجام اقدام خداپسندانه و خیر اقدام به بخشش اعضای عزیز از دست رفته خود نموده و اعضایی مانند قلب، کلیه، کبد، ریه، دریچه قلب، تاندون، قرنیه چشم و سایر اعضای قابل پیوند را اهدا می نمایند.
دکتر صادق بیگی ادامه داد، اما در اهدای عضو از طریق افراد زنده که طبیعتا تنها مورد امکان پذیر پیوند کلیه است، تبادل پولی بصورت خرید یا فروش عضو انجام می پذیرد. این اقدام از نظر قالب قانونی در کشور ایران تحت نظارت انجمن حمایت از بیماران کلیوی انجام می پذیرد، اما برخی خرید و فروش کلیه بصورت آزاد و خارج از اطلاع انجمن نیز صورت می پذیرد و اتفاقا گاهی اطلاعیه هایی با این مضمون در سطح شهر قابل مشاهده می باشد. در این مورد ممکن است مبلغی که میان فرد اهداکننده و گیرنده عضو رد و بدل می شود بیشتر ازمبلغی باشد که انجمن حمایت از بیماران کلیوی به عنوان مبلغ این هدیه در نظر گرفته است.
صادق بیگی با بیان اینکه فروش کلیه به صورت آزاد و بدون نظارت انجمن و مراکز مربوطه کاملا غیر قانونی است توضیح داد، این اقدام توسط افرادی که می خواهند مبلغی بیش از نرخ تعیین شده توسط انجام دریافت نموده و یا زودتر از نوبتی که انجمن تعیین کرده کلیه را دریافت نمایند از طریق بازار آزاد وارد عمل می شوند. در حالیکه بصورت قانونی افراد اهداکننده باید به انجمن حمایت از بیماران کلیوی مراجعه نموده و برای اهدای کلیه خود اعلام آمادگی نمایند.

رئیس واحد فراهم‌آوری اعضای دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه وزارت بهداشت اقدامات بسیاری را در راستای مبارزه با این قبیل فعالیتهای غیر قانونی آغاز نموده گفت، راه مقابله با این مسئله ورود با روش درست و مناسب است. اهدای عضو از طریق مرگ مغزی تنها چند سال است که در ایران مرسوم شده است، اما با این وجود رشد بسیار خوبی هم دارد. اکنون 50 درصد از پیوندهای کلیه در ایران از طریق موارد مرگ مغزی انجام می گیرد و تا همین ده سال پیش تنها راهی که یک بیماری کلیوی می توانست از عضو سالم برخوردار شود از طریق افراد زنده بود.
صادق بیگی افزود، امیدوارم واقعا هیچ فردی نیازمند به پیوند کلیه نباشد، اما تا چند سال آینده شرایط به گونه ای خواهد بود که در صورت نیاز به پیوند کلیه هرگز از افراد زنده کلیه پذیرفته نمی شود، منظور در این است که برخورد علمی و اصولی با این قضیه در حال انجام است.
در حال حاضر نیز مراکز کمی هستند که پیوند کلیه از افراد زنده و غیرفامیل را انجام می دهند و بزودی اهدا کنندگان کلیه تنها یا از میان خویشاوندان فرد بیمار و یا از طریق عضو فرد مرگ مغزی پذیرفته میشود.
در مواردی نیز برخی از جراحان پیوند کلیه معتقدند بدلیل اینکه فروش کلیه به شرط نجات جان انسانی از نظر شرعی مجاز دانسته شده، بنابراین قانون نباید با فروش آزاد کلیه برخورد داشته باشد.
دکتر فرحناز صادق بیگی در خصوص اقدامات قانونی در ایران مبنی بر مقابله با خرید و فروش غیر قانونی کلیه گفت، سیاست کلی کشور بر این است که پیوند عضو از طریق افراد زنده فامیل یا موارد مرگ مغزی جایگزین اهدا از طریق افراد زنده غیر فامیل شود، به همین دلیل نیز به تدریج و به صورت علمی توسط متخصصان همین حوزه در حال انجام گرفتن است.
دکتر صادق بیگی در پایان خاطر نشان کرد، موضوع اهدای کلیه از دهنده زنده غیر فامیل بحث روز در دنیا می باشد و حتی کشورهایی مانند آمریکا یا انگلستان که اصلا این کار را انجام نمی دادند، با نگاه به مدل ایرانی در حال حاضر افراد اهداکننده زنده غیر فامیل را نیز می پذیرند، چراکه گاهی لیست انتظار دریافت کلیه از سه تا پنج سال به طول می انجامید و در کنار آسیبهای جدی به بیمار هزینه های زیادی را نیز برای دولت به همراه داشت، البته منتقدان و طرفداران خود را نیز دارد.

پیوند عضو در ایران پس از کسب اجازه کتبی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، می‌تواند از اعضای سالم بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنان مسلم باشد، به شرط وصیت بیمار یا موافقت ولی میت جهت پیوند به بیمارانی که ادامه حیاتشان به پیوند عضو یا اعضای فوق بستگی دارد استفاده نمایند. سال ۲۰۱۵ شورای عالی پیوند اعضا در ایران جراحی پیوند اعضای بدن به اتباع غیرایرانی در هر شرایطی در ایران را ممنوع اعلام کرد، این قانون برای «حفظ حرمت ایرانیان و منافع کشور» وضع شد.