پنجم ماه مه در الریاض اجلاس شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس برگزار شد. برنامه هسته ای ایران یکی از موضوعات اصلی دیدار سران کشورهای پادشاهی بود. ببینیم نتایج نشست چه بوده است؟ در سیاست شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس چه چیز جدیدی در رابطه با تغییرات در رده بالای قدرت در کشور پیشرو ائتلاف — عربستان سعودی ظاهر شده است؟
ولادیمیر ساژین کارشناس سیاسی و خاور شناس در این خصوص گفت: خاور نزدیک بدتر از هر وقت دیگر مبدل به گوله درهم و برهم درگیری ها، مقابله و درگیر جاه طلبی های سیاسی کشورهای مختلف می شود. در یمن، سوریه و عراق و افغانستان جنگ های خونین داخلی جریان دارد. سازمان افراطی اسلامی « داعش» تمام منطقه را در ترس و وحشت نگه داشته است. ایران، عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی، ترکیه، اسرائیل و لبنان و دیگر کشورهای خارج از منطقه از جمله آمریکا و فرانسه — همه آنها به شکلی در تشدید تشنج شرکت دارند. این امر تا حدودی باعث آن می شود که اکنون تضادها و اختلافات کنسرو شده تاریخ تأثیری مانند انفجار بمب داشته باشند. به عنوان مثال مقابله شیعیان و سنی ها.
تصویر عادی منطقه خاور نزدیک در مقابل چشمان ما ویران می شود. ائتلاف ها و خصومت های جدید شکل می گیرند.
در چنین شرایطی کشورها — هم منطقه ای و هم کسانی که در حضور خود در خاور نزدیک ذینفع هستند — سعی می کنند به ارزیابی اوضاع بپردازند و خود را با چالش های جدید وفق بدهند و از این هرج ومرج سود سیاسی بدست آورند. جلسه شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس در الریاض همانا از چنین اهدافی پیروی می کرد. ایالات متحده آمریکا محرک اصلی بود. باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا سعی می کند ایران را شریک خود سازد و یا کاری کند که ایران مخالف سرسختی نباشد. واشنگتن که به مذاکرات مستقیم با ایران رو آورده است و سعی می کند مسأله هسته ای ایران را حل و فصل کند، از اهداف خاص خود پیروی می کند. واشنگتن روی بازگشت به بازار آینده دار ایران و امکان توافق سیاسی با تهران در باره عراق و سوریه و افعانستان و دیگر مسائل مهم منطقه ای حساب می کند.
تمایل دولت اوباما که دست خود را بسوی تهران دراز کرده است باعث ناراحتی تل آویو، الریاض و بسیاری از کشورهای دیگر می شود. دراین جا موضوع بمب اتمی شیعه نیست، بلکه مهم لغو تحریم هاست. در نتیجه دستیابی به « توافق جامع» هسته ای بین گروه « شش» - « گروه 5 بعلاوه 1» میانجی های بین المللی (پنج عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل و آلمان) با ایران تا پایان ماه ژوئن به احتمال قرین به یقین ممکن است بتوان به لغو تحریم ها نایل آمد.
لغو تحریم ها بدون شک ایران را از نظر سیاسی و اقتصادی قوی خواهد کرد. چنین دورنمایی به ترس در بین رقبای منطقه ای ایران دامن خواهد زد. به عقیده آنها جمهوری اسلامی ایران پس از لغو تحریم ها می تواند از طرفداران خود — مخالفان آنها — در منطقه حمایت مالی کند.
با وجود این، همانطور که نتایج اجلاس شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس نشان داد ، کشورهای سلطنتی خلیج فارس خواهان تشدید مقابله با ایران نیستند. زیرا امکانات نظامی و اقتصادی آنها بی حد و مرز نیست. در زمینه وخیم شدن اوضاع در منطقه ، ذخیره ارز عربستان سعودی بشکل سرسام آوری کاهش می یابد. طی ماه فوریه و مارس 36 میلیارد دلار کاهش ذخیره ارز کشور به ثبت رسیده است. این مهم می تواند موجب بی ثباتی سیاسی در داخل کشور شود. (البته ذخیره باقیمانده هم کم نیست — بیش از 680 میلیارد).
بطور کلی لحن اعلامیه نهایی اجلاس محتاطانه است. در این سند آمده است که « روسای کشورهای سلطنتی تلاش کشورهای عضو شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس را در جهت برقراری مناسبات متوازن با جمهوری اسلامی ایران مورد تأیید قرار دادند که بر اصول عدم دخالت استوار باشد و باعث تحکیم امنیت در منطقه و ثبات آن شود. کشورهای عضو شورا همچنین نسبت به برقراری مناسبات عادی با ایران بر اساس اصل حسن همجواری و احترام به حاکمیت ارضی ابراز تمایل کردند.
فرایند مذاکرات در باره حل و فصل مسأله هسته ایران مورد انتقاد قرار نگرفت. روسای کشورهای عضو شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس ابراز امیدواری کردند که توافق شش کشور بزرگ جهان و ایران باعث دستیابی به « توافق نهایی و جامعی» شود که تضمین کننده حالت صلح آمیز برنامه هسته ای ایران باشد».
ولادیمیر ساژین در ادامه گفت: بهرحال باید به یک نکته دیگر اجلاس گذشته شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس توجه کنیم. برای نخستین بار از زمان تأسیس بلوک منطقه ای در سال 1981 میلادی از رئیس جمهور کشوری به عنوان مهمان افتخاری دعوت به شرکت در اجلاس شده بود که عضو شورا نبود. فرانسوآ اولاند، رئیس جمهور فرانسه مهمان افتخاری اجلاس بود. بدین ترتیب از امتیاز نادر و افتخار خاصی صحبت می شود که رئیس جمهور فرانسه از آن بهره مند شد. اما چرا؟
پاسخ ساده است. اولا موضع فرانسه در مذاکرات مربوط به برنامه هسته ای ایران از لحاظ ناهنجاری و خشونت با مواضع دیگر کشورهای بزرگ فرق دارد. حتی بیش از موضع ایالات متحده.
دوما کشورهای پادشاهی عربی با مسائل هر چه بیشتری با آمریکا — شریک سنتی خود روبرو می شوند. این امر آنها را وادار می کند به دنبال متحدان جدید بگردند. پاریس در زمان حاضر مناسب ترین کشور است. به ویژه که این دوستی با تجارت نیز تحکیم خواهد یافت. رئیس جمهور اولاند قرارداد تحویل 24 هواپیمای نظامی از نوع « رافال» به ارتش قطر به قیمت 6 و نیم میلیارد یورو را به امضا رساند.
اما این موضوع را نباید به عنوان قطع ارتباط با آمریکا تلقی نمود. تغییراتی که سلمان پادشاه عربستان در رده بالایی قدرت عربستان سعودی به اجرا گذاشته است گواه آن است که جهت آمریکایی سیاست خارجی این کشور پادشاهی از نظر دور نمانده است. عادل الجوبیر وزیر امور خارجه جدید عربستان سفیر عربستان در واشنگتن شد. وی از احترام و حمایت زیادی در واشنگتن برخوردار است خاصا در مراکز مختلف آمریکایی. عربستان سعودی در ساختارهای قدرت آمریکا از موضع نیرومندی برخوردار است که در صورت ضرورت امکان آن را برای عربستان فراهم خواهد کرد تا مانع از اجرای ابتکارات ایرانی دولت اوباما شود.
ولادیمیر ساژین در پایان گفت: در عین حال، کشورهای سلطنتی عربی برای مذاکرات و گفتگو با آمریکا به امید قانع کردن آن کشور در برخورد شدیدتر نسبت به ایران ابراز آمادگی کردند. بدین منظور روسای شش کشور سلطنتی خلیج فارس در روز های 14-13 ماه مه مذاکراتی با باراک اوباما در واشنگتن در خانه ییلاقی رئیس جمهور در « کمپ دیوید» خواهند داشت. رئیس جمهور آمریکا بنوبه خود دوستان عربی خود را به این امر قانع خواهد ساخت که نباید از ایران و بمب اتمی ژئوپلیتیکی آن بترسند.
بزودی خواهیم فهمید کدام یک از قدرت بیشتری در قانع کردن طرف دیگر برخوردار است. اما از نظر تعداد، وزنه پادشاهان سنگین تر است: شش نفر در مقابل یک نفر.
