اسپوتنیک - کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال – جنوب یکی از مهم ترین شاهراه‌های ارتباطی از غرب تا جنوب آسیا به شمار می آید که در ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۰ در سن‌پترزبورگ توسط سه کشور ایران، روسیه و هند و به منظور ترویج همکاری های حمل و نقلی تأسیس شد.
این کریدور اقیانوس هند و خلیج‌فارس را از طریق ایران به دریای خزر سپس از طریق روسیه / سن‌پترزبورگ به شمال اروپا متصل می‌کند. این راه‌گذر مهمترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا است که در مقایسه با مسیرهای سنتی از نظر مسافت، زمان و از نظر هزینه به صرفه تر است.
اسپوتنیک در راستای تحلیل دقیق‌تر شرایط موجود حول کریدور شمال – جنوب، با مهدی آکوچکیان، سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در آستاراخان همکلام شده است.
روسیه و ایران درماه مه توافقنامه همکاری برای تامین طراحی، ساخت و تامین کالاها و خدمات برای ایجاد راه آهن رشت – آستارا را امضاء کردند این پروژه در چه حدی پیشرفت داشته است؟
همانطور که اشاره کردید ایران و روسیه توافقنامه ای را در سال جاری امضاء کرده اند. متعاقب آن کارشناسان و مقامات دو کشور در خصوص جزئیات پروژه جلسات متعددی برگزار کرده اند. دراین ارتباط موضوعات و مباحث زیادی وجود دارد که باتوجه به مسافت و مسیر پروژه که حدود ۱۶۷ کیلومتر می باشد و از آستارای ایران شروع و تا رشت می رسد و در این مسیر اراضی کشاورزی وجود دارد که باید با مالکان این زمین ها توافق شود. طبیعتا کمی زمان می برد نکته مهم این است که مسیر ریلی از روسیه تا خاک جمهوری آذربایجان و شهر مرزی آستارای این کشور و ایران وجود دارد و دو طرف تصمیم گرفته اند تا مسیر آستارای ایران و رشت را که فاقد حمل و نقل ریلی است را احداث نمایند. آنچه که بسیار مورد توجه مقامات دو کشور ایران و روسیه واقع شده اهتمام و جدیت دو کشور در انجام پروژه های اتصال ریلی سراسری از روسیه تا ایران و خلیج فارس است که در چارچوب تکمیل کریدور حمل و نقلی شمال – جنوب (سیویریوک) احداث آن برای طرفین ضرورت دارد.
آیا بنادر ایران ظرفیت تامین پاسخگویی لازم برای کریدور را دارد؟
صنعت دریانوردی و بنادر در ایران نقش و سهم مهمی در تجارت و واردات و صادرات کشور دارد. علاوه برآن ایران بلحاظ موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیک در مسیر ترانزیتی تجارت و دسترسی از شمال و به جنوب و شرق به غرب واقع شده است.
در حوزه ترانزیت هدف گذاری و برنامه ریزی بنادر دریای خزر در میان مدت ۱۵ تا ۲۰ میلیون تن و برنامه بلندمدت نیز در این حوزه ترانزیت اینگونه است که بتوانیم بیش از ۵۰ میلیون کالاهای ترانزیتی را در بنادر شمالی و جنوبی جابجا کنیم که نیازمند توسعه در بخش های ریلی و حمل و نقل ترکیبی هستیم. در مجموع می توانیم عنوان کنیم ایران در بخش حمل و نقل دریایی و زیرساختها درچارچوب کریدرو شمال – جنوب توسعه و پیشرفتهای بسیار خوبی داشته لکن برخی هماهنگی ها بین کشورهای ایران و روسیه و هند و سایر کشورهای مسیر کریدرو شمال – جنوب باید بوجود آید تا با هماهنگی و همکاری بتوانیم بیشترین منفعت را برای کشورهایمان به ارمغان بیاوریم.
راه اندازی کریدور چه تاثیری بر تحریم های اعمالی بر ایران و روسیه دارند ؟
واقعیت این است که برخی از کشورهای بلوک غرب از اوایل دهه ۱۹۹۰ و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی یک سیاست کاملا مشخص را در قبال ایران و روسیه به شکل توامان دنبال کرد؛ این سیاست عبارت است از کارشکنی و ممانعت در مسیر هرگونه ایجاد خطوط لوله انرژی و خطوط ترانزیتی برای حمل و نقل کالا؛ غربی‌ها در عین حال، تلاش بسیاری کردند تا مانع همکاری یا تداوم آن میان ایران و روسیه از جمله در حوزه اقتصادی و ترانزیتی شوند بنابراین در چنین فضا و رویکردی از سوی غربی ها، این نوع از همکاری‌های ایران و روسیه نشان دهنده این است که فشار‌های تحریمی غرب در قبال هر ۲ کشور با شکست مواجه شده است؛
در یک سال گذشته و در پی آغاز بحران اوکراین، غربی‌ها فشار‌ها و تحریم‌های اقتصادی قابل ملاحظه و گسترده‌ای را علیه روسیه اعمال کردند، در چنین شرایطی همکاری‌های ایران و روسیه نشان می‌دهد که دو کشور در حال همکاری مستقل با هم هستند و فشار‌های کشورهای ثالث در مسیر گسترش همکاری‌ها بی اثر است.
اجرای کریدور شمال – جنوب از یک سو منجر به بی اثر کردن تحریم‌های غربی شده است و از سوی دیگر تاثیر قابل توجهی بر دلار زدایی از تجارت میان کشورهای عضو کریدور ایفاء نموده است. کریدور شمال- جنوب می‌تواند یک مسیر ترانزیتی مناسب نه فقط برای ایران و روسیه بلکه برای دیگر کشور‌ها باشد. در واقع این کریدور، کشورهای مختلف را از موقعیت ترانزیت کالاهایشان در بازه زمانی کوتاه‌تر، با هزینه کمتر و امنیت بیشتر برخوردار می‌کند؛ این مسئله نقشی مهم در اقتصاد بین الملل دارد و کشورهای مختلف می‌توانند از مزایای این کریدور منتفع شوند.
آیا درآمد ترانزیتی حاصل از کریدور برای ایران، توجیه اقتصادی برای سرمایه گذاری در این بخش را خواهد داشت؟
قبل از پاسخ به این سوال باید تاکید نمایم سرمایه گذاری و بهره برداری از تمام ظرفیت های کریدور شمال – جنوب نه فقط به سود ایران بلکه به سود روسیه، هند وحتی کشورهای دیگر منطقه نیز می باشد و منافع آن درجهت رشد تجارت، صادرات و ترانزیت کالاها به کشورهای مسیر می رسد. واضح و منطقی است که روسیه بعداز مناقشه اکراین رویکردی جدیدی نسبت به اهمیت کریدور شمال – جنوب داشته باشد و لذا روسیه نیازمند مسیرهای جدید دارد و مسیر ایران جایگزین کانال سوئز برای کشورهای هند - جنوب آسیا و شمال اروپا با کاهش ۳۰ درصدی هزینه و ۴۰ درصدی زمان حمل کالا خواهد بود. برای ایران نیز طبیعتا با تکمیل این کریدور درآمد ترانزیتی خواهد داشت و با تکمیل مسیرهای مختلف کریدور شمال- جنوب درآمد کشور پایدار می‌شود لذا برای ایران نیز سرمایه گذاری در این مسیر در نهایت به توسعه پایدار آن کمک می نماید.
ایران گلوگاه این کریدور است و لذا نمی توان اجرای مؤثر پروژه را بدون تعهد و تلاش کامل طرف ایرانی تصور کنیم. نباید فراموش کنیم درحال حاضر هردوکشور ایران و روسیه مورد تحریم های آمریکا و اروپا هستند و لذا باید همکاری موثر در بخش سرمایه گذاری کریدور داشته باشیم.
براین باوریم با زیرساخت‌های لجستیکی و بانکی مناسب، می‌توان حجم تجارت دو کشور ایران و روسیه را از میزان فعلی تا دو برابر افزایش داد.
مزیت های اصلی کریدور شمال – جنوب نسبت به سایر مسیرها در شرایط فعلی، تغییر ساختار زنجیره های تامین چیست؟
کریدور شمال – جنوب مسیری جایگزین، مطمئن و امن برای دو کشور ایران و روسیه است که در مقایسه با مسیر سنتی دریای بالتیک - کانال سوئز- اقیانوس هند می تواند برای صاحبان کالاها و تجار مدنظر گرفته شود. با توجه به شرایط خاص بنادر روسیه در دریای سیاه و همجواری با منطقه درگیری با اکراین بطور طبیعی روسیه ترجیح می دهد کالاهای صادراتی خود را از مسیر امن کریدور شمال – جنوب به سمت ایران و آبهای خلیج فارس و هند صادر نماید، هم اکنون دو کشور ایران و روسیه و همچنین هند در حال مذاکرات و اقدامات برای تقویت زیر ساخت های مسیر کریدور شمال – جنوب می باشند که امید است با تکمیل آن از تمام ظرفیت کریدور مذکور استفاده و بهره برداری شود.