چه امکاناتی در ایران ممکن است برای بخش امور مالی روسیه جالب باشد؟

بخش امور مالی روسیه در حال تقویت تعامل خود با ایران است. این روزها الویرا نابیولینا رئیس بانک مرکزی روسیه از تهران بازدید کرد. این سوال مطرح می شود: این موضوع چگونه می تواند بر بانک ها، سرمایه گذاران و حواله ها تأثیر بگذارد؟

پس از آغاز عملیات نظامی در اوکراین و تحریم های گسترده غرب علیه بانک های بزرگ روسیه، نمایندگان بانک مرکزی و فعالان بازار در روسیه تمایل خود را برای گسترش همکاری با بازارهای مالی کشورهای دوست اعلام کردند. بنابراین، بیایید بررسی کنیم که بخش مالی روسیه در ایران چه چشم اندازی ممکن است داشته باشد.

از سال 2002، بانک میر بیزنس در روسیه فعالیت می کند که وابسته به بانک ملی ایران، بزرگترین بانک خرده فروشی ایران محسوب می شد. بر اساس داده های رسمی، در پایان ماه مارس، دارایی این بانک به 59.1 میلیارد روبل رسید. این رقم در طول سال 5.1 درصد افزایش یافته است. از نظر دارایی، بانک میر بیزنس بر اساس برآورد وبسایت banki.ru می تواند جایگاه 85-90 را در سیستم بانکی روسیه به خود اختصاص دهد.

اما بانک های روسی هنوز در ایران نمایندگی ندارند. بانک VTB اولین بانک روسی بود که تصمیم گرفت با افتتاح دفتر نمایندگی خود وارد این بازار شود. سایر موسسات اعتباری چنین طرح هایی را اعلام نکرده اند.

توجه شما را به این نکته جلب می کنم که بین نمایندگی و شعبه تفاوت چشمگیری وجود دارد.

شعبه یک زیرمجموعه مستقل است که عملیات فعال-غیرفعال و خدمات تسویه حساب را انجام می دهد. نمایندگی مجاز به انجام عملیات بانکی نیست. در واقع عملکردهای نمایندگی را انجام می دهد، یعنی برای اهداف بازاریابی، تبلیغ برند، جذب مشتری غیرفعال، ایجاد و حفظ روابط تجاری، GR (government relations، روابط با نهاد های حکومتی) کار می کند. نمایندگان VTB با این قالب کار خواهند توانست در ایران قرار داشته و در جلسات حضوری با مشتریان، طرف‌های مقابل و کارکنان رگولاتوری شرکت کنند اما معاملات و اجرای "کارکردهای عملیاتی برای خدمات مشتری مستقیماً در ایران" فقط از طرف VTB روسیه انجام خواهد شد.

ورود VTB به بازار ایران تاکنون بیشتر یک "گام سیاسی" بوده است. احتمالا بحث رقابت با بانک های ایرانی و تشکیل سبد اعتباری یا سپرده در ایران مطرح نیست.

بانک VTB در سال 2022 به طور قابل توجهی از تحریم ها متضرر شد و ضربه عمدتاً بر بلوک تجاری بین المللی باین بانک وارد شد و بنابراین ورود به بازار ایران برای جبران بخشی از کسری درآمد منطقی به نظر می رسد. ورود سایر بانک های روسیه نه تنها به شبکه گسترده ای از روابط حواله ای بلکه به تقاضا تز سوی مشتریان شرکتی برای ارائه خدمات مالی به جریان های صادرات و واردات نیز نیاز دارد.

تأمین مالی تجارت، ضمانت‌نامه‌ها و خدمات تسویه حساب برای مشتریان شرکتی به‌عنوان محصولات کلیدی بانکی در نظر گرفته می‌شوند. همچنین این امکان وجود دارد که بازار سرمایه روسیه و ایران برای تامین مالی ترکیبی برای صنایع بزرگ توسعه یابد.

کارشناسان روسی معتقدند ورود گسترده نقش آفرینان و بازیگران روسی به بازار ایران قابل انتظار نیست. اینها عمدتاً بانک هایی خواهند بود که قراردادها و کسب و کارهایی بزرگی را ارائه می دهند و با شرکت های ایرانی روابط تجاری دارند. همچنین تشدید محدودیت های تحریمی ممکن است برای بانک های روسی عامل بازدارنده ای برای توسعه تجارت در ایران باشد.

به طور کلی، چشم انداز عملیات بانک های روسیه و ایران به مقیاس تجارت دوجانبه کالا و خدمات به ارزهای ملی و تعادل جریان های نقدی بستگی دارد. این امر امکان می دهد که فعالان بازار بتوانند با استفاده از کارت‌های میر پرداخت‌های مسافرتی را انجام داده و معاملات در بازار فلزات گرانبها و در بلندمدت تراکنش‌ها را با استفاده از ابزارهای تامین مالی اسلامی ترتیب دهند. اما در شرایط فعلی فراتر رفتن از این احتمالات حداقل به سرعت دیده نمی شود.

سرمایه گذاران روسیه به بورس تهران دسترسی ندارند و سرمایه گذاران ایرانی به پلتفرم های روسیه دسترسی ندارند. در ژوئیه 2022، معاملات جفت ریال ایران/روبل روسیه درپلتفرم تهران آغاز شد اما هنوز ارز ایرانی در معاملات روسیه حضور ندارد.

واقعیت عینی این است که بازار سهام ایران یکی از سخت ترین بازارهای جهان برای سرمایه گذار است. هیچ ETF آمریکایی در سهام بازار ایران وجود ندارد که بتواند سرمایه گذار را مانند بازارهای هند یا ترکیه در معرض دید قرار دهد. برای اینکه بتوانید در بورس ایران سرمایه گذاری کنید باید مستقیماً به داخل کشور بروید و از مراجع دولتی مجوز بگیرید. یعنی به طور رسمی در ایران قوانین و چارچوب قانونی برای پذیرش اتباع خارجی در بازار وجود دارد، اما در عمل سرمایه‌گذاران معدودی می‌توانند برای دسترسی به بازار گام هایی را بردارند.

علاوه بر این سرمایه گذاری در بازار ایران محدودیت های زیادی دارد. سرمایه گذاران می توانند سالانه سود سهام خود را در خارج از کشور برداشت کنند، اما قانون سرمایه گذاری خارجی فروش اوراق بهادار را تنها پس از سه سال اجازه می دهد. همچنین محدودیت های مختلفی برای میزان مجاز و گردش وجوه وجود دارد. علاوه بر این، در عمل، سرمایه گذاری ها به دلیل نیاز به تبدیل سخت و دشوار ارز به ریال و بالعکس، پیچیده می شود.

مثال دیگر در مورد مشکلات ورود افراد غیر مقیم به بورس ایران است. حدود هفت یا هشت سال پیش، دفاتر family office خارجی در بحبوحه کاهش تنش‌های ژئوپلیتیکی، علاقه زیادی به دارایی‌های ایران داشتند که به دلیل سیاست خود ایران بود – این کشور اقداماتی برای جذب سرمایه‌گذاران از اروپا و آمریکا انجام می داد. اما انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور و بازگشت تحریم ها این روند را قطع کرد. تا کنون به معنای واقعی کلمه چند شرکت کوچک وجود دارند که می توانند دسترسی خارجی ها را به بازار ایران فراهم کنند.

شاخص اصلی بورس تهران TEDPIX است. بر اساس داده‌های Cbond، طی سال گذشته، این شاخص به ریال نزدیک به 50 درصد رشد داشته است. در طول سه سال گذشته، شاخص TEDPIX تقریباً 134٪ رشد کرده است. اما تورم در همان زمان 40-50 درصد در سال بود. صحبت از پویایی مداوم در حال رشد بازار ایران دشوار است. اما برای دوره های خاصی بازار ایران این کار را انجام داده و در آینده نیز می تواند انجام دهد.

پیش‌ بینی کارشناسان همچنان محتاطانه است. علاقه مند کردن سرمایه گذاران روسی به بازار ایران دقیقاً از منظر سرمایه گذاری نیازمند زمان و گام های خاصی است. برای سرمایه‌گذاران استراتژیک، مانند شرکت‌های بین‌المللی، چنین سرمایه‌گذاری‌هایی منطقی است، زیرا ایران یکی از معدود کشورهای جهان با جمعیت رو به رشد است که مبنای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت است. اما این یک نوع سرمایه گذاری کاملا متفاوت است.

بانک VTB قبلاً از راه اندازی انتقال پول به ایران در پایان سال 2022 خبر داده است. تراکنش ها می تواند در چارچوب ارائه خدمات به روابط صادرات و واردات انجام شود. در این میان محرک های بالقوه تقاضا برای حواله ها از سوی افراد به هیچ وجه واضح نیستند.

رؤسای رگولاتوری همچنین می توانند در مورد مسائل دسترسی فعالان بازار روسیه به سامانه انتقال پول ایران موسوم به حواله که مکانیزم تسویه حساب ها است، بحث کنند. پس از قطع ارتباط بانک های محلی با سیستم سوئیفت مورد نیاز برای انتقالات پولی فرا مرزی، حواله در ایران گسترش یافت. از ابتدای سال 2022، بانک های بزرگ روسیه نیز در چارچوب اعمال تحریم های گسترده توسط کشورهای غربی علیه بخش امور مالی روسیه، از این سیستم جدا شده اند.

مقررات قانونی فعلی در روسیه اجازه قرض گرفتن کامل حواله و استفاده کامل از آن در پرداخت های مربوط به شهروندان روسیه را نمی دهد، زیرا چنین معاملاتی ممکن است معاملات غیرقانونی با ارزهای خارجی تلقی شوند.

پس از اعمال محدودیت های ارزی توسط بانک مرکزی روسیه، روس ها در واقع سیستم حواله را در بازار روسیه اجرا کردند، در اینجا یک مثال آورده می شود: یک فرد اروپایی برای انتقال ارز، فقط باید به یک واسطه نامه می نوشت که با دریافت پول در حساب بانکی خود در روسیه ، ارز را از حساب اروپایی خود به مخاطب مشخص شده توسط مشتری خود منتقل می کرد. کانال های تراکنش با ارز با نرخ مطلوب تری نسبت به بانک ها و صرافی های رسمی تا به حال همچنان در تلگرام ظاهر می شوند.

با این وجود، هم سفر خانم نابیولینا و هم ورود VTB به بازار ایران نشان دهنده آمادگی طرفین برای توسعه همکاری بین کشورها در بخش امور مالی است. ما مشتاقانه منتظر اولین نتایج قابل توجه هستیم.