این بخش از تحریم های آمریکا علیه ایران ، خرید و فروش نفت ، بانک مرکزی، کشتیرانی و بیمه وصنایع انرژی را شامل می شود. اگر چه آمریکا در این میان هشت کشور را نیز از اجرای این تحریم ها به مدت شش ماه معاف کرده است.
در همین راستا سفیر ایران در سازمان ملل متحد در نامه ای به دبیر کل این سازمان با توجه به بازگشت تحریم های آمریکا درخواست نمود که اعضای جامعه بین الملل در مقابله با این اقدام برخیزند.
وی در نامه ی خود به آنتونیو گوترش نوشت: « این تحریم ها غیر قانونی و مغایر با اصول شناخته شده درمنشور سازمان ملل متحد بوده و مورد پذیرش جامعه بین المللی همچون برابری حاکمیت دولت ها ، عدم مداخله در امور داخلی دولت های عضو و آزادی تردد و تجارت بین المللی است.»
در عین حال سفیر ایران در سازمان ملل این اقدام آمریکا را مغایر با رای اخیر دیوان لاهه خوانده است. و آنرا برخلاف رای اخیر دادگاه بین المللی می داند.
این سوال مطرح می شود که آیا ایران قصد دارد یک بار دیگر طرح دعوی خود را از آمریکا به خاطر وضع تحریم های یکجانبه علیه ایران در دادگاه بین المللی مطرح نماید و تا چه اندازه نتیجه بخش و موثر خواهد بود:
دکتر امیرحسین نوربخش حقوقدان و پژوهشگر از ایران در توضیح این مسئله شرح دادند:
این بحث پیمان مودت که پیش آمده تنها مختص به ایران نیست بلکه دو کشور آمریکا و ایران را شامل می شود. از آنجایی که دولت ها و کشورها بازیگران اصلی حقوق بین الملل هستند به نظر می رسد که خروج یکجانبه از پیمان مودت آن اصلی را که حقوق دان ها به نام حسن نیت می شناسند، به چالش کشیده و نقض می کند. حسن نیتی که در حقوق بین الملل قاعده و نقش بسیار بزرگی دارد در اینجا نقض می شود. پس در صورتی که جمهوری اسلامی ایران بتواند یک دفاع تخصصی انجام دهد و در دیوان بین المللی دادگستری بتوانند دعوی خوبی را مطرح کنند، موجبات مسئولیت بین المللی آمریکا را به وجود می آورد و حتی به عنوان عرف یا رویه نیز در دیوان مطرح خواهد شد. به این دلیل که طبق اساس نامه دیوان بین المللی دادگستری یکی از بازیگران اصلی همان کشورها هستند. پس اگر دفاع حرفه ای مانند همان دفاعی که پیشتر اتفاق افتاد و حقوق دان های خوبی مانند دکتر محسن محبی از آن دفاع کردند می توان یک قرار مناسب در دیوان گرفت تا سایر کشورهایی که باهم پیمان مودت یا سایر پیمان های دوجانبه دارند، نتوانند به صورت یکجانبه از پیمان خارج شوند. و علاوه بر منافع دوکشور به نوعی صلح و امنیت بین المللی نیز در این مسیر حفظ گردد. چیزی که منشور سازمان ملل متحد بر اساس آن نوشته شده و به هر حال شکل گیری اصلی سازمان ملل است. خروج یکجانبه از پیمان مودت آن هم به دلیل اتفاقی در داخل یک کشور می افتد مثل تغییر دولت یا تغییر دستگاه و قوه مجریه بسیار خطرناک و منفی است.
آیا رای اخیر دادگاه بین المللی به نفع ایران در طرح دعوی آینده علیه آمریکا تاثیر گذار خواهد بود:
بله، یک حقی برای ایران ایجاد شده و آمریکایی ها به صورت یکجانبه از آن خارج شده اند. برای دیوان بسیار مهم است که تقویت درزمینه پیمان مودت بین کشورها صورت گیرد و این پیمان نقض نشود. به هر حال اولین قدم برای ایجاد تنش بین دو کشور نقض همین پیمان هاست و این سبب می شود که یکسری قراردادهایی که کشورها با هم دارند و به نوعی شهروندان و اشخاص حقوقی هم با هم دارند منافع آنها نیز به خطر می افتد و صلح خدشه دار می شود. پس به نظر می رسد که دیوان بین المللی دادگستری با توجه به این رویه ای که در این سال ها داشته است و با توجه به حساسیتی که به اساس نامه خود دارد و هر چند که دیوان رویه کیفری نداشته و رویه حقوقی دارد اما باز هم نقض این پیمان ها ، منفی بوده و آرام آرام چالش های بین المللی را ایجاد خواهد کرد. پس حداقل برای رعایت چارچوب های حقوق بین الملل و رویه خود دیوان که پیشتر قراری را در این خصوص صادر کرده است این کار انجام می شود. همانطور که در دادگاه قبلی بر اساس رای دیوان ، ایران توانست مانع توقیف برخی دارایی های خود شود.
شخصا فکر می کنم که آمریکا می خواهد رویه سابقی را که در قبال شوروی در پیش گرفت و مدام تحریم کرد و قرار نوشت و به آن عمل نکرد که سرانجام باعث فروپاشی سیاسی و آسیب شد را برای ایران پیش بگیرد. و به هر حال رفتاری که به شکلی امتیاز گونه است و آمریکا آنرا در تحریم ها پیدا کرده است ، دورانش سپری شده و یکبار دیگر قابل تکرار نیست. به این دلیل که کشورهای دیگر منافع شان با آمریکا به خطر می افتد و می بینیم که تحریم ها روز به روز به تمام کشور ها سرایت می کند از جمله قطر توسط همسایگانش تحریم می شود، ترکیه و روسیه تحریم می شوند و به همین شکل آرام آرام جهان ممکن است که صلح و ثبات و امنیت خود را از دست بدهد. لذا به نظر می رسد که بهتر است سیاست مدارها صلح و امنیت بین المللی را فدای منافع گروهی و یا نه حتی ملی خود نکنند و به عالم حقوق اجازه دهند که بر اساس جامعه شناسی بین المللی جهانی پیش برود نه بر اساس عقاید و ارزش ها و منافع گروه خاصی.
خبرنگار اسپوتنیک در گفتگو با خانم مریم جلالوند، پژوهشگر ارشد حقوق بین الملل درحوزه سیاست خارجی این موضوع را از زوایای دیگر بررسی کردند. از دیدگاه این پژوهشگر حقوق بین الملل شانس و موفقیت ایران در دادگاه بین المللی بسیار زیاد است:
اینکه ایران طبق قوانین و اصول حقوق بین الملل به سازمان ملل نامه می فرستد در واقع خواستار مقابله با تحریم های غیرقانونی و یکجانبه آمریکا علیه جمهوری اسلامی ست ، به هر حال یک امر طبیعی است. ایالات متحده هیچ گاه از قوانین بین الملل در ارتباط با ایران پیروی نکرده و ملت ایران را تحریم کرده که در طول این چند دهه کاملا مشخص است. توافق ایران با ۵+۱ و مذاکرات فشرده و همه جانبه که طی چندین سال به نتیجه رسیده بود با تغییر سیاست های ریاست جمهوری آمریکا به صورت یکجانبه از بین رفت. با وجود متغیرهای گوناگون سیاسی و اقتصادی تا الان سازمان ها و نهاد های جهانی و سازمان ملل رغبتی به تحریم ها نشان ندادند. چه بسا که آژانس بین المللی انرژی اتمی هم بارها فعالیت های هسته ای ایران را بدون اشکال معرفی کرده است. آمریکا نمی خواهد این مسئله را بپذیرد که ایران در چارچوب وظایف بین المللی خود رفتار می کند و از طرف دیگر اتحادیه اروپا هم می خواهد از طریق ایجاد بسترها و راه های دیگر بتواند با ایران ارتباط برقرارکرده و تجارت نماید. یکی از چالش هایی که آمریکا امروز با آن روبروست این است که بیاید کشورهای دیگر را به تحریم های علیه ایران با خود همراه نماید. چین بزرگترین واردکننده نفت ایران است و در حال جدال اقتصادی با آمریکاست. اروپا هم در سطحی با جمهوری اسلامی مشارکت دارد و در نتیجه اوضاع برای ایالات متحده سخت تر شده است. همه اینها نشان می دهد که کشورهای جهان با روندی که ایالات متحده برای اقتصاد و تجارت جمهوری اسلامی در پیش گرفته است، موافق نیستند.
خانم جلالوند در خصوص عهدنامه مودت و تعهدات آمریکا افزودند:
یکی از مفاد عهدنامه مودت تسهیل تجارت آسان است. ایالات متحده حتی به عهد نامه هایی که خودش امضا کرده است هم پایبند نیست.
الان مسئولین جمهوری اسلامی به اروپا فرصت هایی برای مبادله و معامله می دهند که این باعث شده است که اروپا تعاملی در این مسئله داشته و روی آن تمرکز کند.
نکته بعدی این است که ایران تا چه اندازه می تواند این تحریم ها را دور زده و اثرات آنرا کم کند. تجربه نشان داده است که جمهوری اسلامی توان بالایی در این زمینه دارد که می تواند از آن استفاده نماید. از ابتدای تحریم هایی که علیه جمهوری اسلامی اعمال شده است، چین و روسیه جایگزین کشورهای دیگر در جمهوری اسلامی شدند.
شکایتی که ایران پیشتر در دادگاه لاهه مطرح کرد و جلساتی در این زمینه در دیوان عالی برگزار گردید و حکم نهایی صادر گردید. دیوان بین المللی قبل از هرچیز به مسائل بشر دوستانه اهمیت خاص و ویژه ای می دهد و در جلسات صدور رای در ابتدا مسائل بشر دوستانه و حقوق بشر را مدنظر دارد. جالب است که ایران طرح دعوی را که از ایالات متحده براساس عهدنامه مودت به دادگاه لاهه ارائه داد با در نظرگرفتن همین اهداف حقوق بشری و ضد حقوق بشری آمریکا علیه ملت ایران بود که با وضع تحریم های یکجانبه باعث فقر و مشکلاتی در زندگی مردم ایران شده است. نتایج این تحریم باعث پایین آمدن اهداف حقوق بشری در دنیا می شود که از طرف ایران در دیوان مطرح گردید و در نهایت دستور موقتی که صادر شد این بود که آمریکا در مسائل حقوق بشر که از اولویت های اساسی جوامع بشری است نباید در حق جمهوری اسلامی اعمال کند. و این نتیجه بسیار امیدبخش بود.
آیا ایران با داشتن وکلای زبده می تواند به نتیجه مثبتی در این دیوان برسد؟
وکلایی که از طرف ایران در این دادگاه حضور داشتند از بهترین و زبده ترین وکلا محسوب می شوند و تمام سعی و توان خود را به کار می برند و رای اولیه هم امید بخش بود و حال اینکه ایالات متحده به این حکم تمکین کند و آنرا قبول کند که مسئله ی جداگانه ای است. اگر ایالات متحده این حکم را قبول نکند به این خاطر است که در کل دیوان را در این قضیه قبول ندارد و اذعان می دارد که خروج یکجانبه از تحریم ها و درگیری با ایران نباید در این دادگاه مطرح گردد.
ایران به جامعه جهانی و مهمترین مرجع قضایی جهان ارجاع داده است و آنها رای موقتی را تاحدودی به نفع جمهوری اسلامی صادر کرده اند برای ایران یک موفقیت محسوب می شود. دنیا شاهد این است که ایالات متحده به هیچ سازمان و مرجعی در دنیا پاسخگونیست. و حال اینکه سازمان ملل بتواند تحریم ها را از بین ببرد و یا تمکین به این رای نماید باید منتظر ماند و دید.
آیا مطرح شدن این طرح دعوی از طرف ایران به دادگاه بین المللی به نفع و سود جمهوری اسلامی است؟
مطرح شدن این دعوی برای ایران حتما سود داشته است. وکلای ما بر اساس عهده نامه مودت با ایالات متحده ، ذهن دادگاه را به مسائل بشردوستانه و نقض حقوق بشر توسط آمریکا معطوف کردند. مورد بعدی این است که ایران از طریق مراجع بین المللی می خواهد این موضوع را حل و فصل نماید که بسیار حائز اهمیت است.
به نظر می رسد که اگر برد آنچنانی هم در دادگاه بین المللی برای ایران نبوده ، اما به هر حال یک حکم مثبتی برای ایران صادر شده است و جمهوری اسلامی ایران می تواند از همین قرار موقت به نفع خود استفاده نماید.