در سال 2021، طبق گزارش بانک مرکزی روسیه، گاز طبیعی 11% از کل کالاهای فروخته شده به خارج از کشور را تشکیل می داد. این سومین کالا بر اساس حجم در ساختار کل صادرات روسیه است.
در پروژه جدید درخصوص اینکه چطور گاز روسیه به منبع سیستم انرژی اروپا تبدیل شد و چه اتفاقی برای صادرات گاز از آغاز سال 2022 افتاده است، آشنا می شوید
از اواخر دهه 1950، اتحاد جماهیر شوروی شروع به توسعه فعال صنعت گاز کرد. اکتشاف گاز از نفت جدا شد، میادین بزرگ سیبری غربی کشف شد و سیستم تامین گاز در داخل کشور گسترش یافت. تا سال 1963، اتحاد جماهیر شوروی از نظر ذخایر گاز اکتشاف شده به یکی از رهبران جهان تبدیل شد و حجم تولید را به میزان قابل توجهی افزایش داد، اگرچه ایالات متحده آمریکا پیشرو در تولید بود - آنها بیش از 90% از کل تولید گاز جهان را به خود اختصاص دادند.
حجم استخراج گاز در اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده آمریکا، میلیارد متر مکعب
| سال 1953 | سال 1963 | |
| اتحاد جماهیر شوروی | 8.0 | 90 |
| ایالات متحده آمریکا | 238 | 410 |
آغاز صادرات گاز از طریق خط لوله «ترک استریم»
این خط لوله گاز جدید برای تامین گاز برای ترکیه و کشورهای جنوب و جنوب شرق اروپا ساخته شده است
تکمیل ساخت خط لوله گاز «نورد استریم ـ 2»
آغاز صادرات به دانمارک
اولین گاز از طریق اولین انشعاب خط لوله گاز نورد استریم به دانمارک تحویل داده شد
تکمیل ساخت خط لوله گاز «بلو استریم»
برای تحویل مستقیم گاز به ترکیه بدون مشارکت کشورهای ترانزیتی ایجاد شد
صادرات به هلند
در ابتدا، گاز از طریق سیستم خط لوله گاز یامال-اروپا، از سال 2011 - همچنین از طریق نورد استریم عبور کرد
آغاز صادرات به مقدونیه
خط لوله اصلی گاز ساخته شده راه اندازی شد. مقدونیه در مجموع بیش از 2 میلیارد متر مکعب دریافت کرد
قرارداد صادرات گاز به ترکیه
در این توافقنامه، انتقال گاز از طریق خط لوله ترانس بالکان به میزان 6 میلیارد مترمکعب گاز در سال به مدت 25 سال پیش بینی شده بود. در مجموع، ترکیه 400 میلیارد متر مکعب گاز از اتحاد جماهیر شوروی و روسیه دریافت کرده است
صادرات به یونان
یونان در مجموع بیش از 41 میلیارد متر مکعب گاز از روسیه دریافت کرده است
حجم کل صادرات گاز شوروی به اروپا به 54.8 میلیارد متر مکعب رسید
تحویل گاز به یوگسلاوی
قراردادهای گاز برای تحویل گاز به رومانی
افزایش عرضه گاز از 6.8 میلیارد متر مکعب در سال 1973 به 19.3 میلیارد متر مکعب در سال 1975 به لطف قراردادهایی با بلغارستان، مجارستان، فنلاند، ایتالیا و فرانسه.
تحویل گاز شوروی به فنلاند و فرانسه
قرادادها با آلمان غربی طبق طرح " گاز در ازای لوله"
این قرارداد تامین تجهیزات و لوله های با قطر بزرگ برای اتحاد جماهیر شوروی برای ساخت خطوط لوله در ازای دریافت گاز از معادن سیبری غربی را درنظر می گرفت. در مجموع، آلمان بیش از 1 تریلیون متر مکعب گاز از اتحاد جماهیر شوروی و روسیه دریافت کرد.
قرارداد ارسال گاز از اتحاد جماهیر شوروی به اتریش
تحویل از طریق خط لوله موجود دروژبا انجام شد. حجم اولیه 142 میلیون متر مکعب در سال است، در مجموع اتریش 218 میلیارد متر مکعب از اتحاد جماهیر شوروی و روسیه دریافت کرده است.
صادرات به ایتالیا
ارسال در مقیاس بزرگ به چکوسلواکی
راه اندازی خط لوله صادراتی «دروژبا» ارسال گاز شوروی به چکوسلواکی را فراهم کرد
اولین ارسال گاز شوروی به لهستان
اولین خط لوله گاز صادراتی در اواسط دهه 1940 برای تامین گاز به لهستان ساخته شد. بر اساس گزارش گاز اکسپورت، در 20 سال اول، حجم صادرات حدود 5.3 میلیارد متر مکعب بوده است.
افزایش تولید گاز به اتحاد جماهیر شوروی اجازه داد تا فروش خود را در خارج از کشور بررسی کند. در همان زمان، کشورهای اروپایی از ترس محاصره انرژی اعراب و حجم اضافی مورد نیاز برای اقتصادهای رو به رشد، به دنبال تامین کننده قابل اعتماد منابع انرژی بودند. راه حل، قراردادهای گازی کشورهای اروپایی و اتحاد جماهیر شوروی بود. این تحویل دو جانبه سودمند شد و کشورها را با قراردادهای بلندمدت به هم گره زد.
آغاز صادرات گاز از طریق خط لوله «ترک استریم»
این خط لوله گاز جدید برای تامین گاز برای ترکیه و کشورهای جنوب و جنوب شرق اروپا ساخته شده است
تکمیل ساخت خط لوله گاز «نورد استریم ـ 2»
آغاز صادرات به دانمارک
اولین گاز از طریق اولین انشعاب خط لوله گاز نورد استریم به دانمارک تحویل داده شد
تکمیل ساخت خط لوله گاز «بلو استریم»
برای تحویل مستقیم گاز به ترکیه بدون مشارکت کشورهای ترانزیتی ایجاد شد
صادرات به هلند
در ابتدا، گاز از طریق سیستم خط لوله گاز یامال-اروپا، از سال 2011 - همچنین از طریق نورد استریم عبور کرد
آغاز صادرات به مقدونیه
خط لوله اصلی گاز ساخته شده راه اندازی شد. مقدونیه در مجموع بیش از 2 میلیارد متر مکعب دریافت کرد
قرارداد صادرات گاز به ترکیه
در این توافقنامه، انتقال گاز از طریق خط لوله ترانس بالکان به میزان 6 میلیارد مترمکعب گاز در سال به مدت 25 سال پیش بینی شده بود. در مجموع، ترکیه 400 میلیارد متر مکعب گاز از اتحاد جماهیر شوروی و روسیه دریافت کرده است
صادرات به یونان
یونان در مجموع بیش از 41 میلیارد متر مکعب گاز از روسیه دریافت کرده است
حجم کل صادرات گاز شوروی به اروپا به 54.8 میلیارد متر مکعب رسید
تحویل گاز به یوگسلاوی
قراردادهای گاز برای تحویل گاز به رومانی
افزایش عرضه گاز از 6.8 میلیارد متر مکعب در سال 1973 به 19.3 میلیارد متر مکعب در سال 1975 به لطف قراردادهایی با بلغارستان، مجارستان، فنلاند، ایتالیا و فرانسه.
تحویل گاز شوروی به فنلاند و فرانسه
قرادادها با آلمان غربی طبق طرح " گاز در ازای لوله"
این قرارداد تامین تجهیزات و لوله های با قطر بزرگ برای اتحاد جماهیر شوروی برای ساخت خطوط لوله در ازای دریافت گاز از معادن سیبری غربی را درنظر می گرفت. در مجموع، آلمان بیش از 1 تریلیون متر مکعب گاز از اتحاد جماهیر شوروی و روسیه دریافت کرد.
قرارداد ارسال گاز از اتحاد جماهیر شوروی به اتریش
تحویل از طریق خط لوله موجود دروژبا انجام شد. حجم اولیه 142 میلیون متر مکعب در سال است، در مجموع اتریش 218 میلیارد متر مکعب از اتحاد جماهیر شوروی و روسیه دریافت کرده است.
صادرات به ایتالیا
ارسال در مقیاس بزرگ به چکوسلواکی
راه اندازی خط لوله صادراتی «دروژبا» ارسال گاز شوروی به چکوسلواکی را فراهم کرد
اولین ارسال گاز شوروی به لهستان
اولین خط لوله گاز صادراتی در اواسط دهه 1940 برای تامین گاز به لهستان ساخته شد. بر اساس گزارش گاز اکسپورت، در 20 سال اول، حجم صادرات حدود 5.3 میلیارد متر مکعب بوده است.
افزایش تولید گاز به اتحاد جماهیر شوروی اجازه داد تا فروش خود را در خارج از کشور بررسی کند. در همان زمان، کشورهای اروپایی از ترس محاصره انرژی اعراب و حجم اضافی مورد نیاز برای اقتصادهای رو به رشد، به دنبال تامین کننده قابل اعتماد منابع انرژی بودند. راه حل، قراردادهای گازی کشورهای اروپایی و اتحاد جماهیر شوروی بود. این تحویل دو جانبه سودمند شد و کشورها را با قراردادهای بلندمدت به هم گره زد.
قرارداد "گاز در ازای لوله" در شکل گیری همکاری نزدیک روسیه و اتحاد جماهیر شوروی در زمینه انرژی اهمیت زیادی داشت.
به لطف آن، اروپا منابع انرژی را در حجم مورد نیاز با قیمت های مناسب دریافت کرد و وابستگی متقابل کشورها در کل زنجیره ایجاد شد. این معامله همچنین شامل سازندگان آلمانی فولاد و لوله و سازندگان فرانسوی و ایتالیایی تجهیزات مختلف بود. از سوی دیگر، اتحاد جماهیر شوروی به فناوری های پیشرفته و لوله های تک درز با قطر مورد نیاز دسترسی پیدا کرد که خودش آنها را تولید نمی کرد.
بنا بر داده های بانک مرکزی فدراسیون روسیه در سال 2021 روسیه 204.4 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی صادر کرده است که از این بین کشورهای اتحادیه اروپا 155 میلیارد متر مکعب دریافت کرده اند. بدین ترتیب روسیه به اتحادیه اروپا 45% از تمامی گاز وارداتی را صادر کرده است.
در سال 2020 این کشورها بزرگترین مصرف کنندگان گاز بوده اند
در همان سال 2022 بعد از عملیات ویژه نظامی بنا بر داده های ایگور یوشکوف تحلیلگر ارشد بنیاد امنیت ملی انرژی حجم صادرات گاز به اروپا تا 80 میلیارد متر مکعب در سال - تقریبا تا نصف - کاهش یافت
حجم صادرات گاز روسیه به اروپا
| 2022 | 2021 |
| 80 میلیارد متر مکعب | 155 میلیارد متر مکعب |
سرد شدن روابط روسیه و اروپا که بر خرید گاز روسیه اثر گذاشت، در سال 2014. بعد از الحاق خاک کریمه آغاز شد.
در آن زمان حجم صادرات «گازپروم» به اروپا در مقایسه با سال 2013 به میزان 9.5% کاهش یافت.
این اختلافات تبدیل به سیگنالی برای جستجوی بازارهای مصرف جدید شدند. در بین آنها امید ویژه ای به کشورهای شرقی معطوف شد، و شریک اصلی چین ارزیابی می شد- بزرگترین اقتصاد جهان از نظر تولید ناخالص ملی در زمان حاضر
ظرفیت واردات گاز چین تا سال 2040 به بیش از 2 برابر در قیاس با سال 2022 - یعنی تا 330 میلیارد متر مکعب رشد خواهد کرد
پیش بینی معاون رئیس اداره کل - رئیس اداره «گازپروم» کیریل پولوس
اولین خط لوله گازی روسیه به چین
در می 2014 «گازپروم» و شرکت ملی نفت و گاز چین (CNPC) قرارداد خرید و فروش گاز روسیه به مدت 30 سال را به امضا رساندند. این قرارداد در برگیرنده صادرات 38 میلیارد متر مکعب گاز به جمهور خلق چین در سال و ساخت زیرساخت انتقال گاز می باشد. اولین خط لوله گاز روسیه در سال 2019 راه اندازی شد و عنوان «قدرت سیبری» را دریافت نمود.
«قدرت سیبری»
(مسیر شرقی)
تاریخ آغاز ساخت - سال 2014
افتتاح خط لوله - سال 2019
قلمرو های مسیر - استان های ایرکوتسک و آمورسک، جمهوری ساخت
طول - 3000 کیلومتر
طرفیت کامل - 38 میلیارد متر مکعب در سال
ساخت خط لوله در سال 2014 آغاز شد و اولین گاز در سال 2019 به چین وارد شد
«گازپروم» انتظار دارد که این خط لوله تا سال 2025 می تواند به ظرفیت پروژه ای 38 میلیارد متر کعبی برسد
حجم انتقال گاز از خط لوله «قدرت سیبری»، میلیارد متر مکعب
| حجم | سال | |
| 0.3 |  | 2019 |
| 4.1 |  | 2020 |
| 10.4 |  | 2021 |
| 15.5 |  | 2022 |
بنا بر داده های اداره گمرک جمهوری خلق چین، قیمت گاز ارسال شده از خط لوله «قدرت سیبری» در سال 2022 معادل 3.98 میلیارد دلار بوده است - این رقم 2.6 برابر بیشتر از سال قبل بوده است
ترک استریم
همچنین در سال 2014، گازپروم و شرکت خط لوله بوتاس پترولیوم یادداشت تفاهمی برای ساخت خط لوله گاز از طریق دریای سیاه به سمت ترکیه امضا کردند. عرضه گاز از طریق ترک استریم در ژانویه 2020 آغاز شد
تاریخ شروع ساخت و ساز
سال 2017
افتتاح خط لوله گاز
سال 2020
طول
930 کیلومتر
ظرفیت صادرات
31.5 میلیارد متر مکعب در سال
در سال 2022، پس از شروع عملیات ویژه نظامی، بسیاری از خطوط لوله تامین کننده گاز از روسیه به اروپا از کار افتادند یا از دسترس خارج شدند
اکنون گاز از طریق ترکیه وارد این منطقه می شود که از طریق خطوط لوله ترک استریم و بلو استریم و همچنین از طریق یکی از دو نقطه ورودی به سیستم انتقال گاز اوکراین وارد این منطقه می شود. در همان زمان، به گفته ایگور یوشکوف، ترانزیت گاز از طریق اوکراین از 109 میلیون متر مکعب به 42 تا 43 میلیون متر مکعب در روز کاهش یافت.
در نتیجه، طبق گزارش گازپروم، صادرات گاز به کشورهای خارج دور در سال 2022 بالغ بر
100.9 میلیارد متر مکعب
در سال 2021
185.1 میلیارد متر مکعب
طبق گزارش آژانس بین المللی انرژی، در ژانویه 2023، درآمد نفت و گاز روسیه بیش از 40% کاهش یافت. با در نظر گرفتن حجم تحویل نشده 84 میلیارد متر مکعب گاز در سال گذشته، کار آغاز شده در سال 2014 برای یافتن مسیرهای جدید برای فروش گاز روسیه به خوبی اندیشیده شده بود و باید ادامه یابد.
بنابراین، روسیه به مذاکرات با چین که در سال 2015 در مورد طراحی دومین خط لوله گاز "قدرت سیبری-2" آغاز شد، ادامه می دهد.
تامین گاز از میادین سیبری غربی، منابع اصلی صادرات گاز اروپا را تضمین خواهد کرد. ظرفیت مورد انتظار 50 میلیارد متر مکعب گاز در سال خواهد بود. با چنین حجمی، خط لوله گاز جایگزین کاملی برای بازار اروپا محسوب نمی شود، اما همچنان امکان فروش بخشی از گاز تولیدی را فراهم می کند.
قدرت سیبری-2
(مسیر غربی)
تاریخ شروع ساخت و ساز - 2024
افتتاح خط لوله گاز - 2030
کشورهای مسیر - روسیه، مغولستان، چین
طول - حدود 6700 کیلومتر، که 2700 کیلومتر آن - در خاک روسیه است
ظرفیت کامل - 50 میلیارد متر مکعب در سال
«"قدرت سیبری-2" از نظر جغرافیایی از اهمیت بالایی برخوردار است: ما می توانیم به مناطقی که برای مثال تامین ال ان جی بی سود است، گاز عرضه کنیم: به عنوان یک گزینه، به پکن. برای چین، این گزینه ای برای تنوع بخشیدن به منابع است: با در نظر گرفتن روابط سیاسی با ایالات متحده، چین مجبور است امکان مسدود کردن مسیرهای دریایی برای عرضه ال ان جی در دریای چین جنوبی و تنگه مالاکا را در نظر بگیرد. از این نظر، روسیه واقعاً در حال تبدیل شدن به یک منبع قابل اعتماد گاز برای چین است.»
کنستانتین سیمونوف، مدیر عامل صندوق امنیت ملی انرژی
مسیر خاور دور
علاوه بر این، گازپروم در سال 2022 قراردادی را در خاور دور امضا کرد که در آینده امکان تامین 10 میلیارد متر مکعب گاز به چین از میادین ساخالین را فراهم می کند
در مجموع، حجم کل صادرات به چین در آینده نزدیک به 48 میلیارد مترمکعب گاز در سال خواهد رسید و با رسیدن به حداکثر ظرفیت، حدود 98 میلیارد متر مکعب گاز در سال خواهد بود. حتی با در نظر گرفتن خطوط لوله گازی که هنوز با حداکثر ظرفیت ساخته نشده‌اند، این حجم برای عرضه به اروپا (155 میلیارد متر مکعب) جبران نمی‌کند.
حداکثر حجم گاز از طریق خطوط لوله به چین
"قدرت سیبری" - 38 میلیارد مترمکعب
"قدرت سیبری-2" - 50 میلیارد مترمکعب
مسیر خاور دور - 10 میلیارد مترمکعب
مجموع - 98 میلیارد متر مربع
چشم انداز صادرات گاز روسیه
در سال 2022، کمیسیون اروپا و ایالات متحده یک گروه کاری مشترک برای تضمین امنیت انرژی در اروپا ایجاد کردند. یکی از اهداف اصلی کار آن کاهش وابستگی به گاز روسیه، جستجوی تامین کنندگان جایگزین و حامل های انرژی است. در این شرایط، صادرکنندگان گاز روسیه باید روابط بلندمدت با مصرف کنندگان جدید ایجاد کنند
چین
هند
ترکیه
اروپا
آسیای میانه
چین
هند
ترکیه
اروپا
آسیای میانه
در بلندمدت، کارشناسان چین را به عنوان یکی از جذاب ترین بازارهای فروش با توجه به اقتصاد رو به رشد می بینند. در این راستا، کار بر روی ساخت و راه اندازی دو خط لوله گاز دیگر به چین در اولویت قرار خواهد گرفت.
"من استراتژی گاز را به صورت زیر تدوین می کنم: ما برای دومین قرارداد چینی،"قدرت سیبری-2" می جنگیم و اهمیت استراتژیک بازار چین را درک می کنیم. ما به بازار هند به عنوان یک چشم‌انداز میان‌مدت فکر می‌کنیم، اما از بازار اروپا هم دست نمی‌کشیم. چین، هند، اما ما برای اروپا نیز خواهیم جنگید."
کنستانتین سیمونوف، مدیر عامل صندوق امنیت ملی انرژی
منابع داده ها
بانک مرکزی روسیه، گازپروم، صندوق امنیت ملی انرژی، صندوق بین المللی پول، آژانس بین المللی انرژی،شورای روابط خارجی اروپا
با تشکر از کمک در تهیه پروژه:
کنستانتین سیمونوف، مدیر عامل صندوق امنیت ملی انرژی
ایگور یوشکوف، تحلیلگر برجسته صندوق امنیت ملی انرژی، کارشناس دانشگاه مالی زیر نظر دولت فدراسیون روسیه
سال 2023
