آیا یافتن راهحلی برای "آرش" ممکن است؟
© Fotolia / ragsac
اشتراک
کارشناس: قضیه میدان آرش زمینه تقریبا طولانی و تاریخی دارد که حالا به هر دلیلی کشورهایی که ادعای مالکیت دارند نتوانستند این مشکل را حل کنند.
جواد اوجی وزیر نفت جمهوری اسلامی اعلام کرد که مقامات ایرانی قصد دارند به طور مشترک از میدان گازی آرش در خلیج فارس که عربستان و کویت نیز مدعی آن هستند، بهره برداری کنند.
وی افزود که در مورد بهره برداری از میادین مشترک نفت و گاز، ما همواره مسیر مذاکره و تفاهم متقابل با همسایگان خود را دنبال کرده ایم و در عین حال، اگر طرف های دیگر تمایلی به همکاری نشان ندهند، تهران نقض توافق خود را برنمی تابد.
جواد اوجی در حاشیه نشست بررسی طرح‌ها و پروژه‌های میدان‌های مشترک نفت و گاز درباره میدان مشترک گازی آرش خاطرنشان نمود که جمهوری اسلامی ایران همواره از حل و فصل دوستانه مسائل مرزی و دریایی با همسایگان پشتیبانی می‌کند و در باره بهره‌برداری از میدان‌های مشترک نفت و گاز همیشه راه مذاکره و تفاهم با همسایگان را در پیش گرفته‌ایم؛ درباره میدان آرش نیز ایران خواهان بهره‌برداری یکپارچه و مشترک است.
با این حال چنانچه تمایلی به تفاهم و همکاری وجود نداشته باشد ایران تأمین حقوق و منافع و بهره‌برداری و اکتشاف از منابع یادشده را در برنامه قرار می‌دهد و هرگونه تضییع حقوق خود را برنمی‌تابد.
پیش از این سعد حمد البراک، وزیر نفت کویت در مصاحبه با اسکای نیوز عربی اعلام کرده بود که کویت توسعه میدان "آرش" را قبل از تعیین مرزهای دریایی با ایران آغاز خواهد کرد.
اسپوتنیک در این راستا با سعید میرترابی حسینی، استاد دانشگاه و عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی به گفتگو نشست.
اسپوتنیک: این اختلاف بر سر میدان گازی تا کجا می تواند پیش برود؟
میرترابی: ببینید این قضیه میدان آرش زمینه تقریبا طولانی و تاریخی دارد که حالا به هر دلیلی کشورهایی که ادعای مالکیت دارند نتوانستند این مشکل را حل کنند. بهرحال موضوعی که ایران داشته حتی قبل از انقلاب هم بحث هایی که مطرح بوده، این بوده که مرز را مشخص کنند و بالاخره به سمت آن بروند که با توافق از میدان بهره برداری کنند. بهرحال هربار اتفاقاتی که رخ داده و مانع از این شده است که این توافق حاصل بشود و به اختلافات باصطلاح برخورد نکند.
الان باز توی رویه‌ای که وجود داره اینست که توی میدان های مشترک معمولا خب یک توافق های اصولی تصمیم گیری سیاسی می شود و کشورها با هم انجام می دهند و بعضی جاها کارشناسی می‌شود که حالا تعیین حدود مرز است و آن زاویه هایی که میدان مشترک میان مذاکره می‌کنند برای سهم‌بندی مثلا کشورهایی که ادعا دارند و اینها. بهرحال رویه‌هایی توی دنیا وجود دارد که این کار انجام شده مثلا توی دریای شمال، نمونه‌های موفقی بوده که کشورها آمدند و میدان‌های نفت و گاز را توافق کردند با نظام‌های بهره‌برداری مشترک ایجاد کردند که همه طرف آن نفع ببرند حالا به هر اندازه که سهم دارد.
حالا علی‌الاصول و در یک چارچوب منطقی و به دور از هیاهو و یا مسائلی که ممکن است سایه بیاندازد، اینها قابل رفع است. حالا اشاره شد که بهرحال من می گویم که به جزئیاتش اشراق ندارم ولی این متاسفانه امکانش فراهم نشده در این شرایط که این اختلاف به نوعی حل بشود و زمینه‌ای فراهم بشود که هم کشور ایران بتواند از سهم خودش استفاده بکند، کویت همچنین و هم عربستان تا بطور منطقی کار بتواند جلو برود.
جدیدا این اتفاق افتاده است که بهرحال الان، این اختلاف دوباره مطرح شده به دلیل حالا یک مقداری تحولات داخل منطقه می تواند تأثیراتی داشته باشد و ما موضوعی داریم که متأسفانه در منطقه خلیج فارس یک دوره ای مثلا 40 سال پیش به آنور، یکسری اختلافات را کشورها نشستند و حل کردند. مثلا یک طرف از ایران بود، یک طرف از کشورهای عربی بود و یکسری اختلافات همینجوری بدون آنکه راه حل برایش پیدا بشود، ادامه پیدا کرد، مثلا جزایر سه گانه هم همینطور است. ایران اساس آن را قابل مذاکره نمی داند و این اختلافی است که ادامه پیدا کرده و این هم از همان مدل است که توی شرایطی تاریخی کشورها شانسی دارند که توافق‌هایی بکنند و مثلاً این مسائل را کنار بزنند، ولی ظاهرا اینطور است که اگر آن شرایط تغییر بکند و یا اختلافی یک مقداری مزمن بشود، این پیچیده تر می شود و پیداکردن راه حل‌هایش هم سختتر می شود.
در رابطه با آینده این مسأله هم، چون این موضوع یک مقداری جنبه مزمن و متاسفانه تاریخی پیدا کرده مستعد سوءتفاهم هم هست. حالا هم ایران یکسری اختلافات دارد با کشورهای عربی واقع در حاشیه خلیج فارس و هم خود کشورهای عربی دارند و چون این مسائل را حل نکردند، در حول زمان پیچیدگی پیدا می کند و یک مقداری چشم اندازی که سریع بتواند حل بشود، به نظر می رسد که به سادگی نمی توان تصور کرد که با چند دیدار و مثلاً یک تفاهم های اولیه امکان اینکه راه حل های قطعی و محکمی برای اختلاف پیدا بشود و به نظر می آید که ادامه پیدا کند و بسادگی راه حلی برایش نتوان پیدا کرد. و اگر هم به همین شکل موجود باشد می تواند یک بن‌بستی هم ایجاد بکند که کشورها نتوانند به آن توافق هایی برسند که به آن اشاره شد و نظام بهره‌برداری مشترک ایجاد کنند و توافقاتی در باره آن بکنند که همه طرفها بتوانند برنده باشند.
اسپوتنیک: همین طور که شما خودتون هم فرمودید، آیا همین مسأله ای که الان پیش آمده، اگر ایران نتواند یک راه حل مناسبی برای همه طرفها خودش پیشنها بکند، این موضوع چقدر بر روند ارتقای وضعیت روابط دیپلماتیک بین کویت و ایران تأثیر خواهد گذاشت؟
میرترابی: بهرحال یک جنبه مثبتی وجود دارد که حالا ایران تنشهایش با کشورهای منطقه به خصوص با عربستان و امارات نسبت به قبل خیلی کم تر شده است، حالا با توافق اخیری هم که با میانجیگری چین انجام شده است بین ایران عربستان. عربستان بازیگر مهمی است در این منطقه در حاشیه جنوب خلیج فارس، این به طور طبیعی زمینه برای اینکه نگاه مثبت و همکاریجویانه‌ای باشد تا حدی فراهم است.
منتها از آن طرف هم بهرحال، این جنبه مثبتی است که می تواند کمی امیدواری بدهد که کشورها این فضای مثبتی که الان هست، اگر مثلا تنشی مثل موضوع حاد یمن، این مشکلش کم بشود یا مثلا این توافق هایی که شده برای آتش بس، حرکت و مسیر مذاکرات صلح و اگر اینها ادامه پیدا بکند و یا مثلا همکاری های ایران و عربستان و حالا با امارات و حالا تا حدی با کویت.
ایران با کویت سابقه تنش جدی نداشته است. ولی بهرحال این می تواند آن فضای مثبتی که توی همکاری منطقه ای تا حدی شکل گرفته، امکان آن را دارد که به این موضوع کمک بکند. منتها اگر ما به گذشته هم برگردیم مسئله اینست که مثلا همین موضوع جزایر سه گانه، زمانی مطرح شده از دولت آقای رفسنجانی مطرح شده که آقای رفسنجانی سیاستش تنش‌زدایی بود با کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس و زمانی بود که حرکت توی مسیر بهبود و باصطلاح اون کاهش تنشهای قبلی وجود داشت.
ولی خب بهرحال یک اتفاقاتی افتاد و سوء تفاهماتی شکل گرفت، مثلا اقداماتی که حالا ایران داشت در مثلا جزایر ابوموسی و اینها، بعد این اختلاف شکل گرفته که تا حالا هم حل نشده است.
اگر یک الگویی باشد، و متأسفانه حتی اگر با کمی سوء تفاهم این مسائل همراه بشود، بازهم مثلا این مسأله امکان‌پذیر است که ما بگوییم که طبق شرایط فضای کلی مناسبات ایران با این کشورها، فضای مثبت تری در مقایسه با یکسال قبل، ولی مثل همان دوره دولت آقای رفسنجانی که موضوع این جزایر یک موضوع اختلاف‌زایی شد، امکان آن هم هست که موضوع آرش هم به همین ترتیب باشد، البته این اختلافات از قبل بوده، ولی خوب سربازکردن آن و طرح مباحث آن و سوء تفاهمهایش، میتواند وجود داشته باشد و ادامه پیدا بکند.
راه حل آن این است که بهرحال یک مقدار اراده سیاسی کشورها به این شکل باشد که به صورت منصفانه ای حل بکنند. قطعا اگر این اراده سیاسی باشد، می توان برایش راه حل پیدا کرد و راه حلش هم میتواند راه حل کارشناسی باشد و به دور از مسائل سیاسی و تنش ها و یا مثلا مسائلی که میتواند سوء تفاهم ایجاد بکند، می توانند یک توافق سیاسی بکنند برای اینکه ما به مسائل فنی و مذاکرات و هر کدام از کشورها که مدعی هستند دلایل و مستندات مطرح بکنند و برود به فضای کارشناسی و حتی مثلا بحث های داوری و بین‌المللی و به یک نتیجه منطقی برسد.
شایان ذکر است، کیدان گازی آرش از میدان‌های گازی ایران است که در شمال خلیج فارس و در استان بوشهر قرار دارد. این میدان گازی از میدان‌های مشترک ایران با کشورهای کویت و عربستان سعودی است. میدان گازی آرش از سوی دو کشور عربی میدان الدوره نامیده می‌شود.
ذخیره در جای گاز طبیعی میدان آرش ۲۰ تریلیون فوت مکعب و ذخیره نفت خام درجای این میدان نیز نزدیک به ۳۱۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود. میدان آرش در سال ۱۳۴۶ توسط شرکت ژاپنی کشف AOC شد.
اختلاف از زمانی آغاز شد که ایران امتیاز دریایی را به شرکت نفت انگلیس و ایران اعطا کرد؛ در حالی که کویت این امتیاز را به شرکت رویال داچ شل اعطا کرد. این دو امتیاز در بخش شمالی میدان همپوشانی دارند که ذخایر گاز طبیعی آن ۲۲۰ میلیارد متر مکعب برآورد شده است.
نزدیک به ٪۴۰ محدوده میدان گازی آرش در آب‌های ایران قرار دارد. در سال‌های گذشته شرکت ملی نفت ایران برای تعیین میزان ذخایر درجای میدان گازی آرش یک حلقه چاه اکتشافی به نام "چاه شماره یک آرش" حفاری کرد.
در سال ۲۰۰۱ پس از آنکه ایران عملیات اکتشاف در میدان آرش را آغاز کرد کویت بلافاصله ایران را به شکایت در مجامع بین‌المللی تهدید کرد. پس از سفر امیر کویت به تهران در دوره محمد خاتمی، ایران فعالیت‌های اکتشافی را متوقف و از سکوی ساخته شده برای این میدان در میدان‌های دیگر استفاده کرد. ایران بهره‌برداری از آن را در سال ۱۳۹۱ آغاز کرد.
در مارس ۲۰۲۲ کویت و عربستان سعودی قراردادی برای تقسیم منابع میدان گازی آرش امضا کردند که اعتراض ایران را برانگیخت. در پاسخ وزیر خارجه کویت اعلام کرد که میدان گازی آرش، یک میدان سه‌جانبه بین کویت، عربستان و ایران است. در ژوئن ۲۰۲۲ وزیر نفت ایران اعلام کرد که ایران به زودی بهره‌برداری از این میدان گازی را آغاز خواهد کرد.
