اسپوتنیک به نقل از وبگاه پراجکت سیندیکیت آمریکا می نویسد: این تغییرات ژئوپلیتیکی می تواند خاورمیانه را به عرصه رقابت جهانی تبدیل کند، اما همچنین می تواند کشورهایی را که در طول تاریخ از یکدیگر متنفر بوده اند گرد هم آورد. بسیاری چیزها به عوامل اساسی پشت تغییر بستگی دارد: کاهش حضور آمریکا در منطقه، ظهور چین و تأثیر منفی همه گیری کووید -19 بر اقتصاد در حال حاضر ضعیف منطقه.
جو بایدن تصریح کرد که خاورمیانه اولویت سیاست خارجی دولت او نیست. اگر دونالد ترامپ ائتلاف ضد ایرانی به رهبری عربستان سعودی و اسرائیل را ایجاد کرد، بایدن به دنبال فاصله گرفتن از عربستان است. از جمله با قطع حمایت آمریکا از جنگ در یمن. دولت بایدن ترکیه و مصر را در فاصله ای دور نگه می دارد (این دو کشور مورد علاقه ترامپ بودند). ایالات متحده مذاکرات برای برقراری مجدد برجام - توافق هسته ای ایران را از سر گرفته است که ترامپ در سال 2018 ایالات متحده را از آن خارج کرد. بایدن با اعلام خروج کامل نیروهای آمریکایی از افغانستان، به صراحت اعلام نمود که ایالات متحده از جنگ سرد در منطقه خارج می شود.
در خاورمیانه این اعتقاد گسترش پیدا کرده که آمریکا دیگر شریک جدی نیست. خاورمیانه در حال چرخش به سمت آسیا و چین است. در ماه مارس، چین یک توافق بزرگ با ایران منعقد کرد و قول داد در 25 سال آینده 400 میلیارد دلار در ازای تامین پایدار نفت و گاز برای آن سرمایه گذاری کند. وانگ یی ، وزیر خارجه چین در سفر خود به عربستان سعودی، ترکیه، ایران، امارات متحده عربی ، بحرین و عمان در همان ماه، بر تعهد کشورش برای تأمین امنیت و ثبات در منطقه تأکید کرد. وی به وضوح با کنایه به ایالات متحده گفت که چین با دخالت خارجی مخالف است. پکن به عنوان یک واسطه صادق در حل درگیری های مزمن در منطقه عمل خواهد کرد.
وانگ همچنین عقد توافقنامه تجارت آزاد را پیشنهاد کرد که با پیوند ابتکار "یک کمربند و یک جاده" چین با پروژه های پیشرفت محلی، ده ها میلیارد دلار را ببار خواهد آورد. این امر بر همه تأثیر چشمگیری گذاشت، زیرا بیکاری در میان جوانان ، فقر و دیگر شاخص های اقتصادی در خاورمیانه مدت ها قبل از همه گیری وحشتناک بود و طی 18 ماه گذشته ، کووید -19 وضعیت را وخیم کرده است.
در این شرایط، اکثر حاکمان محلی درک می کنند که امنیت رژیم بیشتر به تأمین نیازهای مردم بستگی دارد تا به تحریک نفرت نسبت به "دیگران". دیپلماسی و گفتگوی منطقه ای بازگشته است. در آوریل سال گذشته، عربستان سعودی و ایران مذاکرات محرمانه ای انجام دادند که در آن چگونگی پایان دادن به درگیری در یمن، جایی که جنگ از مارس 2015 ادامه دارد، مورد بحث قرار گرفت.
در ژوئن 2017، عربستان سعودی تمام روابط خود را با قطر (که روابط دوستانه با ایران دارد) قطع کرد. و در آوریل گذشته ، ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی، از شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر به طور رسمی دعوت کرد از کشورش دیدن کند.
یکی دیگر از نشانه های تجدید گروهبندی های سیاسی عادی سازی روابط بین عربستان سعودی و عراق (متحد ایران) پس از سه دهه بیگانگی و خصومت متقابل است. پس از سالها درگیری با رئیس جمهور سوریه بشار اسد (یکی دیگر از شرکای نزدیک ایران) ، مقامات سعودی اخیراً مذاکرات محرمانه ای با همتایان سوری خود در دمشق انجام دادند. گزارشاتی مبنی بر حصول توافق بر سر عادی سازی روابط دیپلماتیک وجود داشت. ایران همچنین به بهبود روابط با همسایگان خود به ویژه امارات نزدیک است. در ماه آوریل، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران از سفرها و گفتگوهای دیپلماتیک خود در قطر، عراق، کویت و عمان بازگشت. گزارش شده است که وی قصد دارد به زودی از امارات متحده عربی دیدن کند.
اما مهمترین چیز احتمال نزدیک شدن ایران و عربستان است. ابراهیم رئیسی رئیس جمهور جدید ایران، یک سیاستمدار تندرو محافظه کار است. اما او می گوید که "هیچ مانعی" برای برقراری روابط دیپلماتیک با پادشاهی نمی بیند. اما مهمترین چیز احتمال نزدیک شدن ایران و عربستان است. ابراهیم رئیسی رئیس جمهور جدید ایران تندرو است. اما او می گوید که "هیچ مانعی" برای ایجاد روابط دیپلماتیک با پادشاهی نمی بیند. احیای روابط تهران و ریاض باعث کاهش ناآرامی ها و جنگ ها از طریق میانجیگران در سوریه و یمن - محل بحران های بشردوستانه بزرگ جهان کنونی می شود و همچنین می تواند ثبات را برای کشورهای تقسیم شده سیاسی و مذهبی مانند عراق و لبنان به ارمغان آورد.
و سرانجام رجب طیب اردوغان. پس از آن که در سال گذشته نزدیک بود ترکیه به لیبی حمله کند، اکنون رئیس جمهور ترکیه برای بهبود روابط کشورش با کشورهای منطقه، به ویژه مصر و عربستان سعودی، حمله دیپلماتیک را آغاز کرده است.
تغییر مجدد اخیر را می توان ناشی از تغییر موازنه قدرت و همگرایی منافع دانست. کاهش حضور آمریکایی ها قدرت های منطقه ای را وادار کرد تا دفاع خود را تقویت کنند. به طور فزاینده ای، رهبران منطقه ای متوجه می شوند که ریختن نفت بر روی آتش سوزان، مانند ترامپ، فایده ای ندارد. با دیپلماسی بین المللی به رهبری آمریکا، اروپا، چین، روسیه و ژاپن، خاورمیانه می تواند پیمودن راه خود را برای کاهش تنش ها ادامه دهد.
در حال حاضر کاملاً واقع بینانه است تصور کنیم که جامعه بین المللی بتواند در دستیابی به توافق بر سر خاورمیانه جدید،بعنوان یک حوزه امن و عاری از سلاح هسته ای میانجی گری کند یا حداقل گفت وگوی منطقه ای را تشویق نماید. اگر گذشته خاورمیانه یک درگیری بی پایان بوده است، این بدان معنا نیست که سرنوشت این منطقه باید برای همیشه چنین باشد.
Fawaz A. Gerges استاد روابط بین الملل و سیاست خاورمیانه در مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن.
