اسپوتنیک، ولادیمیر ساژین خاورشناس مطرح روس در این رابطه می نویسد: امروز مساله ایران در حکم سرنوشت معامله هسته ای - برجام است. در دوره ریاست جمهوری ترامپ، در ماه مه 2018، ایالات متحده از برجام خارج شد و طیف وسیعی ازتحریم های شدید علیه ایران را اعمال کرد. دقیقاً یک سال بعد، در ماه مه سال 2019 ، ایران در جواب روند تدریجی خروج خود را از برجام آغاز کرد که به خروج واقعی ایران از معامله هسته ای منجر شد.
امید به بهترین ها با این واقعیت مربوط بود که هم تهران و هم دولت جو بایدن در دو اصل اتفاق نظر دارند: اول، سیاست "فشار حداکثر" دولت ترامپ شکست خورده است، و دوم، احیای برجام یک ضرورت استراتژیک برای هر دو طرف می باشد.
با این حال، مسیرها، روش ها و ابزارهای مورد نیاز برای چنین احیایی به طور قابل توجهی برای تهران و واشنگتن متفاوت است.
ایالات متحده پیشنهاد می کند بازگشت همزمان هر دو طرف به برجام بر اساس نتایج مذاکرات با ایران آغاز شود. آنها تأکید می کنند که لغو تحریم های ضد ایرانی ارتباط مستقیمی با بازگشت زیرساخت های هسته ای ایران و کل برنامه هسته ای آن به سطح ماه مه 2019 دارد.
بعلاوه، ممکن است ایالات متحده پیشنهاد کند که متن مورخه سال 2015 نه تنها احیا شود ، بلکه بازسازی یا حداقل به روزرسانی شود. به عنوان مثال، خانم وندی شرمن، که در مذاکرات برجام در سال 2015 شرکت کرده بود، در جلسه گفت و شنود در سنای آمریکا به این نکته اشاره کرد. به گفته خانم شرمن، " از سال 2015 واقعیت ها در محل و ژئوپلیتیک منطقه تغییر کرده است و راهی به پیش نیز باید تغییر کند."
ماهیت تغییرات ، که به طور فعال در محافل سیاسی ایالات متحده و اروپا مورد بحث قرار گرفته است، به موارد زیر خلاصه می شود: واشنگتن با تمدید برجام ، نه تنها موضوعات هسته ای بلکه برنامه موشکی ایران ، فعالیت های نظامی - سیاسی ایران در خاورمیانه و همچنین مساله حقوق بشر در ایران را شامل می کند.
امروز نمی توان تصور کرد که تهران در مورد این مسائل بحث کند. قبل از بازگشت به برجام، ایران خواستار لغو بدون قید و شرط تحریم های ایالات متحده است. این تصور بوجود می آید که لغو تحریم ها اصلی ترین مسئله است و بازگشت ایالات متحده و ایران به برجام تنها اقدامی اجباری است که بدون آن لغو تحریم ها غیرممکن است.
کلا تهران اصلاً به برجام احتیاج ندارد. بیهوده نیست که علی ربیعی سخنگوی دولت ایران، این روزها گفت که در مرکز توجه دولت در سال جدید 1400 لغو تحریم ها و مبارزه با بیماری همه گیر کووید-19 است. توجه داشته باشید، نه احیای برجام ، اما لغو تحریم ها!
محمدجواد ظریف ، وزیر امور خارجه ایران ، در مصاحبه ای با Politico در تاریخ 17/03/2021 ، پاسخ کاملی به تلاش های واشنگتن برای اصلاح برجام داد. به گفته وی، در جریان مذاکراتی که منجر به توافق در سال 2015 شد ، هرگونه پیشنهاد منطقی مورد بحث قرار گرفت و همه موارد قبلاً توافق شده در این سند گنجانده شده است.
آیت الله خامنه ای رهبر معظم ایران، در سخنرانی خود خطاب به مردم ایران به مناسبت سال نو 1400، توجه زیادی به برجام داشتند. در سخنان وی ، چند نکته برنامه ای را می توان مشخص کرد: نخست ، شکست "سیاست حداکثر فشار" ترامپ بر ایران.
دوم ، آیت الله خامنه ای بار دیگر تأکید کرد که ایالات متحده باید همه تحریم ها را لغو کند. و وقتی ایران مطمئن شود که تحریم ها برداشته شده است ، بدون هیچ مشکلی به برجام بازخواهد گشت.
سوم ، او موافقت کرد که وضعیت از سال 1394 (2015) تغییر کرده است. اما این تغییر به نفع ایران نه آمریکا بود. به این خاطر این سند باید به نفع ایران تغییر کند. چهارم، آیت الله خامنه ای تأكید كرد كه نباید زمینه های حل مساله برجام را از بین برد، اگرچه هیچ عجله ای وجود ندارد.
محمدجواد ظریف، در مصاحبه ای که قبلاً ذکر شد، توضیح داد که تهران قرار نیست در مورد برنامه موشکی خود در برابر تحویل گسترده تسلیحات به دشمنان ایران در منطقه بحث کند. وی به این نکته اشاره کرد که صحبت در مورد موشک های ایرانی تنها پس از توقف تأمین سلاح به خاورمیانه توسط آمریکا و متحدین آن و تغییر سیاست ضد ایرانی دشمنان منطقه ای ایران صورت می گیرد.
حتی یک تحلیل سطحی از مواضع تهران و واشنگتن در مورد برجام نشان می دهد که یک خندق عمیق بین آنها تشکیل شده است و هنوز پلی روی آن ساخته نشده است. همه در تلاشند "پلی در امتداد خندق بسازند". معلوم شد که نجات توافق هسته ای 2015 بسیار دشوارتر از حد انتظار است.
علاوه بر این، همانطور که آیت الله خامنه ای در پیام سال نو خود پیش بینی کرده بود، اوضاع طبق استانداردهای منسوخ در حال پیشرفت است. بایدن رژیم تحریم ها علیه ایران را در 5 مارس تمدید کرد و تحریم های خود را در 9 مارس اضافه نمود. آنها بازجویان سپاه علی همتیان و مسعود صفدری را هدف قرار دادند.
در گزارش محرمانه شورای اطلاعات ملی ایالات متحده که 15 مارس افشا شد گفته شده که "بسیار محتمل" بود كه در انتخابات 2020 آمریكا، با اجازه رهبر عالی علی خامنه ای، "ایران یك كارزار مخفی چند وجهی را انجام داد و هدف آن تضعیف موضع ترامپ ... تضعیف اعتماد عمومی به روند انتخابات و نهادهای آمریکایی ، ایجاد تفرقه و تشدید تنش های اجتماعی بود". در این رابطه تحریم های جدیدی علیه ایران اعمال می شود. شکی نیست که همه اینها تهران را عصبانی می کند.
در طرف ایرانی نیز هیچ کس برای ساختن پل عجله ندارد. البته، از یک سو، این را می توان با عدم تمایل به تعمق در مورد این مشکل در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در ایران توضیح داد.
اما از سوی دیگر ، نمی توان منتفی دانست که همه این کشمکش های مربوط به برجام به طور هدفمند انجام شده و هدفش این است که تهران از مکث برای برقراری پتانسیل هسته ای خود استفاده کند.
امروز، بر اساس گزارش مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی مورخه 24 فوریه 2021 ، می توان مشخص کرد که ایران از ماه مه 2019 تا فوریه 2021 میزان توانایی های هسته ای خود را افزایش داده است. به بیان خیلی خلاصه:
1. زمان شرطی مورد نیاز برای جمع کردن مواد شکافت پذیر برای یک بارهسته ای از یک سال به سه ماه و طبق برخی تخمین ها به یک ماه کاهش یافته است.
2. ظرفیت غنی سازی ایران ، به لطف کاربرد سانتریفیوژهای نسل جدید (که توسط برجام ممنوع است) IR-2m ، IR-4 ، IR-6 ، از کمتر از 4500 واحد کار جداسازی (SWU) در سال به تقریبا 13000 سو افزایش یافت.
3. سطح غنی سازی اورانیوم از 3.67٪ به 20٪ رسیده است که برای حرکت به سمت 90٪ اورانیوم دارای درجه سلاح مهم است.
4. ذخایر اورانیوم غنی شده از 202.8 کیلوگرم مجاز توسط برجام به تقریبا 3000 کیلوگرم افزایش یافت.
5. بر اساس برجام ، ایران به آژانس بین المللی انرژی اتمی اجازه گسترش بازرسی ها را مطابق با پروتکل الحاقی داده است. اقدامات نظارت دقیق که بیش از الزامات پروتکل الحاقی باشد نیز مجاز است. با این حال ، قانون "اقدامات استراتژیک برای رفع تحریم ها و محافظت از منافع مردم ایران" که در دسامبر سال 2020 توسط مجلس تصویب شد، پروتکل الحاقی را خاتمه می دهد و اقدامات سختگیرانه نظارت را ممنوع می کند.
در تاریخ 19 مارس ، سازمان انرژی اتمی ایران اعلام کرد که قصد دارد راکتور هسته ای آب سنگین اراک را در آغاز سال نو ایرانی به عنوان مرحله آماده سازی برای راه اندازی کامل،"آزمایش سرد" کند. سوء ظن هایی وجود دارد که تحقیقات هسته ای در دهه های اخیر در چهار سایت ایران انجام شده است که می تواند نظامی محسوب شود. نمونه های خاکی که اخیراً توسط بازرسان آژانس انرژی هسته ای در این سایت ها گرفته شده است، ردپای انسانی بی شمار را بروی اورانیوم نشان می دهد. در همین زمان ، طی دو سال گذشته ، ایران سرسختانه از همکاری کامل با آژانس انرژی اتمی در حل مشکل این واحد ها و تاسیسات امتناع ورزیده است. البته، این موضع تهران می تواند به یک بحران گسترده منجر شود و اوضاع پیرامون برجام را بدتر کند.
این وضعیت از آنجا هم پیچیده است که در محافل حاکم ایالات متحده و ایران در نظرات آنها در مورد حل مسئاله برجام و به طور کلی برنامه هسته ای ایران اتفاق نظر وجود ندارد.
در ایالات متحده دامنه نظرات بسیار گسترده است: از ادامه سیاست سختگیرانه ترامپ در "فشار حداکثر" تا لغو یا تخفیف برخی تحریم ها برای ایجاد زمینه گفتگو با ایران. اما در عین حال ، لزوم ادغام مساله هسته ای و موشکی با سیاست ایران در خاورمیانه و مساله حقوق بشر مورد بحث هیچ کس نیست. اروپایی ها نیز از این تز حمایت می کنند. با این حال ، امروز فقط گفتگو درباره برجام واقعی است.
در ایران نیز اتفاق نظر کامل وجود ندارد. سه موضع اصلی را می توان در اینجا مشخص کرد.
رادیکال ترین: عدم مذاکره با ایالات متحده - "شیطان بزرگ"، خروج قانونی از برجام ، توسعه فن آوری های هسته ای تا ساخت سلاح هسته ای در صورت ضرورت ژئوپلیتیک. بیانیه هیجان انگیز اخیر محمود علوی وزیر اطلاعات ایران را به یاد بیاوریم که در آن وی اظهار نظر کرده که اگر ایران را "در گوشه ای قرار دهند" می تواند سلاح هسته ای تولید کند."
اصلاح طلبان لیبرال نظر مخالف دارند. آنها بر مذاکرات برای احیای برجام و لغو تحریم های ایالات متحده اصرار دارند. حسن روحانی ، رئیس جمهور لیبرال ، در تاریخ 27 اسفند گفت که دولت جدید آمریکا بهترین شرایط را برای حل همه مشکلات دارد. وی اظهار داشت: اگر هر جناح ، فرد یا گروهی به هر دلیلی حرکت به سمت لغو تحریم ها را حتی برای یک ساعت به تأخیر بیندازد، این بزرگترین خیانت در تاریخ مردم ایران و یک شرم ابدی برای آن جناح یا فرد خواهد بود.
بدون شک یک جمله قابل توجه است. اما هنوز هم، امروز خط مشی عمومی رهبری ایران - موضع آیت الله خامنه ای -"عجله نکردن وآتش نزدن پل ها است."
بنابراین، در این مرحله، زمان به عامل اصلی تبدیل می شود. نه تهران و نه واشنگتن ، در برابر مشکلات سیاسی داخلی، به دنبال سازش های لازم نیستند و شاید هم نمی توانند این کار را بکنند. هر طرف سعی دارد از وقت هر چه بیشتر استفاده کند.
جو بایدن یک گروه حرفه ای قدرتمند ایجاد می کند، تاکتیک ها و استراتژی های عملیاتی را توسعه می دهد که توسط اکثریت استبلیشمنت آمریکایی پشتیبانی می شود و پیروزی را تضمین می کند.
آیت الله خامنه ای به توسعه زیرساخت های هسته ای چراغ سبز روشن می کند. در شرایط فعلی صنعت هسته ای ایران برگ برنده قدرتمندی در مذاکرات است که ، باز هم دیر یا زود ، باید برگزارشود.
بهتر است زودتر از دیرتر، زیرا اسرائیل بیدار است. بنی گانتز، وزیر دفاع اسرائیل اخیراً گفت كه ارتش اسرائیل به طور جدی برنامه های حمله به تأسیسات هسته ای ایران را به روز می كند و آماده اقدام مستقل [از ایالات متحده] است، اسرائیل اهداف زیادی را شناسایی کرده است که پس از نابودی آنها ، ایران توانایی تولید بمب هسته ای را از دست خواهد داد. گانتز گفت: "اگر دنیا آنها را زودتر متوقف کند، بسیار خوب است. اما در غیر این صورت ، ما باید بطور مستقل عمل کنیم و از خود دفاع نماییم."
می توان گفت که مساله برجام و ایران به طور کلی بسیار فوری و انفجارآمیز است. گزینه جایگزین توافق هسته ای فاجعه باراست. بن بست فعلی می تواند غم انگیز باشد و باید کاری کرد تا از آن اجتناب ورزیده شود. بنابراین ، امروز نقش مولفان همكاربرجام - روسیه ، چین ، انگلیس ، فرانسه و آلمان - بی نهایت افزایش می یابد. هر یک از این کشورها با استفاده از توانایی های خود قادر به تأثیرگذاری بر تهران و واشنگتن هستند. با هم ، آنها می توانند ایران و آمریکا را ، اگر نه به توافق مطلق ، بلکه به میز مذاکره سوق دهند.
