کشورهای عربی (بحرین، کویت، قطر، عمان، عربستان سعودی، امارات متحده عربی) خواستار تمدید تحریم تسلیحاتی ایران شدند که قبلا از سوی سازمان ملل مقرر شده بود و تحویل جنگنده و کشتی های جنگی را دربرمیگرفت.
عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران با ابراز تاسف از رویکرد غیرسازنده برخی اعضای این شورا در قبال جمهوری اسلامی ایران اظهار داشت که متاسفانه به نظر می رسد شورای موسوم به همکاری خلیج فارس به سخنگوی برخی کوته فکران داخل شورا و خارج منطقه مبدل شده و دبیرخانه شورا نیز با تاثیر از سیاست ها و رفتارهای اشتباه و مخرب برخی اعضای آن، بلندگوی ایران ستیزان شده است.
بیانیه غیرمسئولانه دبیرکل در حالی به صورت یکجانبه و دیکته شده صادر میشود که برخی از اعضای شورا حتی در زمان مشکلات اقتصادی، دست از خرید و انباشت سلاح بر نداشته و از بزرگترین خریداران تسلیحات در منطقه و جهان بوده و بدون شک منافع آمریکا نیز به فروش بیشتر تسلیحات به این کشورها با چنین رویکرد و ادعاهای واهی گره خورده است.
اسپوتنیک با حسن هانی زاده، تحلیلگر سیاسی و رسانه ای ارشد و کارشناس مسایل خاور میانه و جهان عرب در این زمینه به گفتگو نشست.
اسپوتنیک: چرا قطر با وجود کمک ایران در زمان محاصره اقتصادی به آن کشور، در این رابطه با کشورهای عربی همگام شده است؟
هانی زاده: در واقع اقدام اخیر شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس در رابطه با ارسال نامه برای دبیرکل سازمان ملل برای تمدید تحریمهای تسلیحاتی برای ایران نشان میدهد که پشت این ماجرا و اقدام، آمریکا و اسرائیل قرار دارند.
این شش کشور عضور شورای همکاری خلیج فارس در طول 5 سال گذشته جمعا 80 میلیارد دلار سلاح از آمریکا و غرب خریداری کرده اند. سوال این است که چگونه این شش کشور به خودشان اجازه می دهند که انواع سلاحهای پیشرفته را در اختیار داشته باشند در حالی که ایران نتواند سلاح در داخل برای دفاع از خود تولید بکند.
این در حقیقت نشان میدهد که آمریکا و عربستان سعودی بشدت به دنبال جریانسازی علیه ایران و همسایگان دیگر هستند. رابطه قطر و عمان از بین شش کشور با ایران با رابطه کشورهای دیگر عضو شورای همکاری خلیج فارس فرق دارد و با ایران نزدیک تر است. ولی عربستان به عنوان بزرگترین کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس بارها فشار آورده است که اختلاف بین ایران و سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس شدت بگیرد و تناقض بین آنها به وجود بیاید.
بهرحال دشمنی سه کشور عربستان، بحرین و امارات با ایران آشکار است، هر چند که این سه کشور در سیاست خارجی آمریکا و غرب، جایگاه خیلی قابل قبولی ندارند و صرفا به عنوان اینکه بازار سلاح آمریکا مطرح می شوند چنین رابطه ای با آمریکا و غرب دارند. ولی بهر حال در مجموع این نامه ای که دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس برای دبیر کل سازمان ملل ارسال داشته، خیلی در تصمیمگیری اعضای شورای امنیت سازمان ملل نقش نخواهد داشت، زیرا ایران رابطه تنگاتنگی با دو عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل – روسیه و چین – دارد.
انتظار می رود که اگر پیشنویس قطعنامهای در تمدید قطعنامه 2231 ناظر بر تمدید تسلیحاتی ایران از سوی آمریکا و انگلیس مطرح شود، روسیه و چین آن را وتو خواهند کرد و این باعث خواهد شد که آمریکا در طرح خود برای تمدید قطعنامه 2231 شکست بخورد.
اسپوتنیک: آیا این اقدام را میتوان نقطه تلاقی و برخورد قطر با دیگر کشورهای عربی دانست؟ زیرا همانا روابط نزدیک قطر با ایران، موضوع اختلاف بین کشورهای عربی در سال 2017 شد.
هانی زاده:ایران از معدود کشورهایی بود که کمک های زیادی در زمان محاصره اقتصادی قطر به آن کشور کرد. متأسفانه قطر به خاطر همراهی با برخی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس مجبور است که در کنار عربستان، بحرین و امارات قرار بگیرد.
اما بهرحال، این شش کشور، کشورهای تأثیرگذاری نیستند و جمهوری اسلامی ایران به مشارکت خود ادامه خواهد داد و روابط ایران با قطر روابط پایداری است و این مسأله البته باعث شد که عربستان سعودی فشارهای زیادی به قطر وارد بکند. ولی پیامهایی که قطر ارسال میکند نشان میدهد که این کشور همچنان مایل است رابطه خودش را با ایران حفظ بکند، زیرا قطر هم بخوبی می داند که شورای امنیت سازمان ملل اهمیتی برای نامه دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران قائل نیست و این شش کشور در سیاست بینالمللی خیلی موثر نیستند.
پیشتر وزیر امور خارجه روسیه اظهار داشت که هیچ دلیلی برای تمدید محدودیت های تسلیحاتی ایران نمی بینیم. شورای امنیت سازمان ملل تحریم تسلیحاتی در مورد ایران وضع نکرد. شورای امنیت نظام کسب اجازه برای ارسال تسلیحات به ایران وضع کرد.
هر گونه تلاش برای تمدید این نظام بویژه محدودیت ارسال تسلیحات زمینه و دلیل قانونی ندارد. دلیل سیاسی یا اخلاقی برای این اقدام نیست. ماده مربوطه در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نه فقط به صورت موقت وضع شده بلکه به عنوان ژست حسن نیت ایران قید شده و به عنوان بخشی از توافق است که هیچ ارتباطی با برنامه هسته ای ایران ندارد.
به همین دلیل موضع روسیه روشن است و ما مخالف هر گونه تلاش در این زمینه هستیم و نشانه ای که این تلاش ها موفق خواهد بود نمی بینیم و به تازگی موضع خود در این عرصه را در سندی که در شورای امنیت توزیع کردیم، تشریح کردیم. آمریکا قصد دارد از ظرفیت قطعنامه۲۲۳۱ برای تمدید محدودیت های تسلیحاتی علیه ایران استفاده کند.
اسپوتنیک با عبدالمجید زواری مدیر اندیشکده روابط بین الملل و تحلیلگر مسائل بین الملل در رابطه با برخورد کشورهای عربی نسبت به تحریم تسلیحاتی ایران به گفتگو نشست.
زواری: این اقدام شورای همکاری خلیج فارس از چند منظر قابل بررسی است. در درجه نخست برخی معتقدند این نامه از سوی عربستان تهیه شده و تلاش می شود به عنوان نظر کل شورا مطرح شود. نکته دیگر اینکه حتی اگر این نامه نظر کل کشورهای خلیج فارس باشد باز هم تاثیر چندانی در معادلات دنیای واقعی نخواهد داشت.
رقابت بر سر فروش سلاح آنچنان بالاست که عرصه را برای طرح آمریکا و تمدید تحریم تسلیحاتی ایران دشوار می کند. بنابراین اینکه چنین اقداماتی روی تصمیم کنشگران موثر بر تحریم یا عدم تحریم ایران تاثیر گذار خواهد بود خیلی دور از ذهن به نظر می رسد و بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد.
با این حال به رغم ماهیت تبلیغاتی و غیر موثر این نامه، وزارت خارجه و نهادهای امنیتی کشور باید چنین اقداماتی را با حساسیت ویژه دنبال و واکنش های قاطعی به آن بدهند. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که کشورهایی مثل قطر در زمان سختی بیشترین مساعدت ها را از سوی ایران دریافت کرده است و هنوز هم بدون مساعدت ایران از تامین بسیاری از نیازمندی های خود ناتوان است. بنابراین تصمیم گیرندگان قطری باید نسبت به پیامدهای تصمیم ها و موضع گیری های خود توجیه شوند.
البته اینکه رای مثبت قطر را به منزله همراهی بی قید و شرط دوحه از سیاست های تهاجمی شورا علیه ایران بدانیم نیز چندان دقیق نیست و این مسئولان این کشور کوچک به خوبی می دانند که بدون ایران عملا اصلی ترین شریان های ارتباطی و اقتصادی خود را از دست خواهند داد و با توجه به برخورد تحقیر آمیز کشورهایی همچون عربستان با قطر به مصلحت نیست که مجددا همه تخم مرغ های سیاست خارجی خود را در سبد شورای همکاری خلیج فارس به رهبری عربستان سرمایه گذاری کنند.
البته از سال گذشته تلاش هایی برای بازگشت و پذیرش مجدد قطر در شورای همکاری خلیج فارس انجام شد که هر بار به شکست انجامید و به نظر می رسد رای مثبت قطر در اقدام اخیر شورای همکاری خلیج فارس هم ناشی از مذاکرات پشت پرده ای است که برای از سر گیری روابط کشورهای این شورا و به ویژه عربستان با قطر در حال انجام است و این رای مثبت به منزله سیگنالی برای نزدیکی و همراهی مواضع قطر از دیدگاه های برادر بزرگتر یعنی عربستان است.
وزیر خارجه آمریکا از نامه کشورهای عضو شورای همکاریهای خلیج فارس که خواستار تمدید تحریمهای تسلیحاتی ایران شده حمایت کرده، آن را شجاعانه خواند و نوشت که عربها و اسرائیلیها یکصدا هستند و شورای امنیت باید به حرف آنها گوش کند.
آمریکا گفت اگر پیشنویس قطعنامهای برای تمدید تحریمهای ایران در شورای امنیت تصویب نشود، از مکانیزم موسوم به «ماشه» استفاده کند که در برجام پیشبینی شده بود و خود به خود موجب بازگرداندن تحریمها میشود. تحریمها در ماه اکتبر لغو میشود. لغو این تحریمها بعد از پنج سال از امضای توافق هستهای ایران با شش قدرت جهانی یکی از بندهای برجام بود.
کشورهای اروپایی عضو برجام نیز با صدور بیانیهای تصریح کردند که به اجرای کامل قطعنامه ۲۲۳۱ پایبند هستند. آنها باب اشتراک نظر با آمریکا درباره پایان تحریمهای تسلیحاتی ایران را بازگذاشته اما بر لزوم حفظ برجام و پرهیز از اقدامی که این توافق را به مخاطره بیندازد تاکید کردند.