اسپوتنیک - ولادیمیر ساژین خاورشناس مطرح روس در این خصوص چنین می نویسد: این طرح با عنوان "برنامه جامع همکاری ایران و چین" برای 25 سال اندیشیده شده و اجرای آن می تواند اساساً جابجایی نیروهای سیاسی و اقتصادی در حوزه خاورمیانه را دگرگون سازد.
تهران و پکن در حال حاضر کار مقدماتی را به پایان می رسانند و به مرحله امضا رسیده اند. در عین حال ، طرفین هیچ عجله ای برای افشای تمام جزئیات این سند ندارند ، بخشی از آن جنبه محرمانه دارد.
این برنامه جامع ، جمع بندی توافق های ایران و چین است که در جریان بازدید رئیس جمهور چین شی جینپینگ به ایران در ژانویه سال 2016 پایه ریزی شد. آن وقت 17 موافقتنامه همکاری در رشته هایی مانند منابع انرژی، انرژی مالی و ارتباطات و از جمله ارتباطات از راه دور به امضا رسید.
در آگوست سال 2019، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران، از پکن دیدار كرد و در آنجا به همراه همتای چینی خود وانگ لی، نقشه راه را برای مشاركت استراتژیک جامع بین چین و ایران امضا شده در سال 2016 را تصویب نمود. همانا در این زمان بود که مواد و متمم های محرمانه به این سند اضافه شد، که شامل تعدادی از امتیازات برای چین است.
در این زمینه، طرفین از هرگونه تفسیر مفصل خودداری می کنند. در ژوئیه سال 2020، محمود واعظی رئیس دولت رئیس جمهوری ایران، معاهده ایران و چین را یک توافق عادی بین دو کشور خواند. چین عموماً خود را با اظهاراتی مبنی بر اینکه طرفین در چارچوب قوانین بین المللی همکاری های متقابل را دنبال می کنند محدود می کند.
تاکنون فقط دولت ایران توافق ایران و چین را به عنوان یک پیش نویس تصویب کرده است. وزارت امور خارجه ایران گفته است كه شاید این سند منتشر شود، اما فقط وقتی که دولتهای هر دو كشور آن را امضا كنند. با این حال، بر اساس داده های متنوعی از منابع آزاد، رسانه ها سعی کردند نکات اصلی برنامه جامع ایران و چین را جمع بندی کنند که به قرار زیر شده است:
چین برای توسعه صنایع نفت و گاز و پتروشیمی ایران 280 میلیارد دلار سرمایه گذاری می کند. این مبلغ در دوره 5 ساله اول معامله 25 ساله تخصیص می شود، اما در صورت موافقت هر دو طرف مبالغ اضافی در هر دوره 5 ساله بعدی برای ایران در دسترس خواهد بود.
120 میلیارد دلار دیگر می تواند در دوره پنج ساله اول برای نوسازی زیرساخت های حمل و نقل و صنعتی ایران سرمایه گذاری شود و در صورت موافقت طرفین، سرمایه گذاری های اضافی نیز در هر دوره 5 ساله بعدی امکان پذیر است.
شرکتهای چینی برای هر پروژه جدید نفتی، پروژه های متوقف شده یا ناتمام - نفت، گاز و پتروشیمی در ایران حق مناقصه اولویت دار را برای خود تضمین می کنند. چین قادر خواهد بود هر نوع فرآورده های نفتی و گازی (نفت، گاز طبیعی و فرآورده های نفتی) را با حداقل تخفیف تضمینی 12 درصد از قیمت متوسط 6 ماهه برای محصولات دارای معیار قابل مقایسه خریداری کند، به علاوه تا 8 درصد از این رقم برای جبران خطرات.
چین قادر به پرداخت محصولات به ارزهای "نرم" حاصله از تجارت در آفریقا و کشورهای اتحاد شوروی سابق است که این امر می تواند تا 12٪ تخفیف به ایران بدهد. تخفیف کل نفت و پتروشیمی می تواند تا 32 درصد باشد. حق تعویق در پرداخت تا 2 سال به چین داده خواهد شد.
زیرساخت
چین در ایجاد زیرساخت های اساسی ایران، کاملاً مطابق با پروژه یک کمربند-یک راه شرکت خواهد کرد.
چین در نظر دارد از نیروی کار ارزان موجود در ایران برای ساخت کارخانه هایی استفاده کند که توسط شرکت های بزرگ تولیدی چینی تأمین مالی، طراحی و کنترل می شود.
شرکت های بزرگ تولید کننده چینی واحدهای خود را در ایران احداث می کنند که محصولات آنها از طریق پیوندهای حمل و نقل جدیدی که توسط چین طراحی و تأمین می شود، به بازارهای غربی دسترسی پیدا می کنند.
در آگوست سال 2019، ایران و چین قراردادی را برای اجرای یک پروژه برقی کردن راه آهن اصلی 900 کیلومتری متصل کننده تهران به مشهد را به امضا رساندند. برنامه ریزی شده است که یک خط قطار تند رو تهران - قم - اصفهان ایجاد سده و این شبکه مدرن را از طریق تبریز به شمال غربی گسترش دهند.
بر اساس این توافق، تبریز به یک مرکز قدرتمند برای تعدادی از تاسیسات مهم نفتی و گازی و پتروشیمی و همچنین نقطه مبدا خط لوله اصلی گاز تبریز-آنکارا تبدیل خواهد شد.
برای 2300 کیلومتر جاده ابریشم جدید-یک پروژه استراتژیک چینی، تبریز به مهمترین پایگاه در خاک ایران تبدیل خواهد شد. این مسیر از ارومچی (مرکز استان غربی چین سین کیانگ) به تهران از طریق قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان و سپس از طریق ترکیه به اروپا ادامه خواهد یافت.
بخشی از جاده ابریشم که چین و ایران را پیوند می دهد، قبلاً وارد بهره برداری شده است. مسیر قطار باری چین-قزاقستان-ترکمنستان-ایران است. این پروژه توسط شرکت سرمایه گذاری چینی "تیان آن من" حمایت مالی شده است.
پکن همچنین مایل به ارائه سرمایه و فناوری برای توسعه سیستم تجارت آزاد و مناطق صنعتی و فضاهای صنعتی در ایران است. اولین منطقه صنعتی برای سرمایه گذاری های چینی در شهرستان جاسک در استان هرمزگان ایجاد می شود.
با توجه به اینکه جاسک در سواحل خلیج فارس واقع شده، این منطقه می تواند برای ایران و چین مفید باشد. همچنین چین در پروژه توسعه بندر و میدان نفتی چابهار شرکت می کند.
عنصر نظامی
مطابق این توافق نامه، همکاری بین نیروهای مسلح دو کشور پیش بینی شده است. هدف آن- تقویت سلاح ها و تجهیزات نظامی متعارف ایران (به ویژه سلاح های سایبری) است و هم اکنون با موفقیت در حال توسعه است. در سال 2016 پس از امضای توافق هسته ای ایران 150 فروند جنگنده "چنگدو جی 10" را از چین به مبلغ یک میلیارد دلار خریداری کرد.
برای حفاظت و اطمینان از ترانزیت امن و بی خطر فرآورده های نفتی، گازی و پتروشیمی به چین در خاک ایران از جمله در حوزه خلیج فارس، 5000 سرباز ارتش آزادیبخش چین با امکان افزایش تعداد پرسنل مستقر می شوند. این یکی از اولین استقرارهای گسترده نیروهای چینی در خارج از کشور خواهد بود. اجاره بندر جاسک فرصت های گسترده ای را برای چین برای استفاده از این بندر نیز برای اهداف نظامی ایجاد می کند.
توافق های ایران و چین در مورد استفاده نیروی هوایی و نیروی دریایی چین از پایگاه های هوایی و دریایی ایران نیز منتفی نیست.
برای تهران، چین تنها ابرقدرت در جهان است که توانایی مخالفت واقعی با هژمونی مالی و اقتصادی دشمن اصلی ایران-آمریکا را دارد.
چین برای ایران شریک اقتصادی قوی، تأمین کننده سرمایه گذاری می باشد و فناوری های لازم برای توسعه اقتصادی و نوسازی را دارد، مخصوصاً در مواقع بحرانی و هنگام مجازات.
به نوبه خود، از دیدگاه چین، ایران در رویارویی جهانی با آمریکا-دریچه ای گسترده برای گسترش و تقویت حضور نظامی، مالی و اقتصادی پکن در خاورمیانه و مقدم بر همه در منطقه استراتژیک خلیج فارس شریک قابل اعتماد است. این امر هم حائز اهمیت است که ایران دارای ذخایر عظیمی از نفت و گاز طبیعی است که برای توسعه سریع چین مورد نیاز است، بعلاوه، ایران بازار رو به رشدی برای کالاهای چینی است.
مایکل سینگ، محقق موسسه سیاستهای خاورمیانه واشنگتن، اظهار داشت: اما تاریخ سه هزار ساله ایران کاری کرده است تا ایران نسبت به قدرتهای خارجی سوء ظن داشته باشد. "کمک" چین در سالهای اخیر که با خرید نفت ایران در مقادیر اندک، اما با تخفیف زیاد و بیرون کردن تولیدکنندگان ملی ایرانی از بازار داخلی توسط واردات ارزان چینی، همراه بود باعث دلسردی در بین مردم ایران شد. ایرانیان نمی خواهند یک شریک خردسال باشند. آنها می خواهند خودکفا باشند و با شرایطی برابر با شرکایی مانند چین بازی کنند.
در طول تحریم های ضد ایرانی سالهای 2012 - 2016 ایرانیان با اعتقاد بر اینكه واحد های چینی از مشکلات ایران سوءاستفاده می کردند، معاملات پایاپای چینی را "زباله برای نفت" می خواندند. نزدیکی استراتژیک تهران و پکن موجب نارضایتی بسیاری از ایرانیان شده است. به عنوان مثال، اتحاد تهران و پکن از دیدگاه چهره هایی مانند رئیس جمهور سابق ایران محمود احمدی نژاد و فرزند شاه اخیر ایران شاهزاده رضا پهلوی، که اکنون در ایالات متحده زندگی می کند، تقریبا یکی شدند. آنها هر دو تقریباً با همان کلمات صحبت کردند.
محمود احمدی نژاد اظهار داشت که منعقد کردن توافق پنهانی با طرف های خارجی بدون در نظر گرفتن خواست مردم ایران و خلاف منافع کشور و ملت، غیرقابل قبول است.
شاهزاده رضا پهلوی گفت که توافق نامه ها با چین می تواند نه تنها به از دست دادن کنترل منابع طبیعی منجر شود بلکه به ظهور ارتش چین در ایران نیز منجر می شود. شاهزاده تأکید کرد که این توافقنامه "با تأیید و حمایت مستقیم ولی فقیه ایران منعقد شده، خیانت غیرقابل انکار به منافع ملی ایران است".
تحلیلگران معتقدند که نخبگان برتر ایران، تحت تسلط سپاه و بنیادهای مذهبی که از نزدیک مرتبط هستند، به اتحاد با چین علاقه دارند. نفت و گاز، زیرساخت ها، بخش نظامی - یعنی رشته هایی که به عنوان هدف سرمایه گذاری و همکاری اعلام شده اند، تقریباً کاملاً توسط سپاه کنترل می شوند.
با این وجود، شکی نیست که برای نظام اسلامی، که بر اثر مشکلات داخلی و خارجی بسیار ضعیف شده، معامله با چین یک حلقه نجات است.
کسانی که این معامله را محکوم می کنند، می گویند تهران با بسیاری از اصول اساسی سازش کرده است. مثلا ایران با یک کشور کمونیست (که علیه آن آیت الله خمینی مخالف بود) و واگذاری قلمرو خود به نیروهای نظامی خارجی موافقت کرده است.
منتقدان حسن روحانی رئیس جمهور ایران این توافق را عهدنامه جدید ترکمنچای، توافقنامه تاریخی سال 1828 خواندند، که براساس آن، ایران تضعیف شده بخش اعظم قفقاز جنوبی را به امپراتوری روسیه واگذار کرد.
تاکنون در ایران "ترکمنچای" به عنوان صفحه شرم آور در تاریخ این کشور به حساب می آید.
حالا به نظر می رسد حسن روحانی رئیس جمهور ایران چاره ای جز امضای "عهدنامه جدید ترکمنچای" را ندارد. خلاصه فریدون مجلسی، دیپلمات سابق، ستون نویس سیاسی و دیپلماتیک برای تعدادی از روزنامه های ایران گفت: "همه راه ها برای ایران بسته است. تنها راه باز چین است. مهم نیست چه اتفاقی بیفتد، تا زمانی که تحریم ها برداشته نشود، این معامله بهترین گزینه است."
اگرچه سیل اطلاعات غیررسمی کنونی جهان را برانگیخته است، در مورد سرنوشت برنامه جامع همکاری ایران و چین هنوز تصمیمی اتخاذ نشده است و هنوز این سند به طور قانونی نهایی نشده است. همانطوری که رسانه های جهانی می نویسند در ایران و چین، جدال بین آنها برای نسخه نهایی، برای راههای اجرای آن در آینده ادامه دارد. علاوه بر این، ایالات متحده برای جلوگیری از انعقاد این توافق، فشارهای فزاینده ای بر چین و ایران وارد می کند تا فرصت های جدیدی برای چین، رقیب جهانی ایالات متحده و برای ایران، دشمن همیشگی واشنگتن باز نشود.
وضعیت واقعاً غیرقابل پیش بینی است. پیش بینی اینکه تا چه اندازه پکن برای تشدید رویارویی با واشنگتن بر سر تهران آماده است، دشوار است، این هم دشوار است گفته شود که تا چه اندازه چین برای مقاومت در برابر تحریم های آمریکایی آماده است که بدون شک پس از اجرایی شدن پیمان ایران و چین از سوی ایالات متحده اعمال می شود.
با نزدیک شدن انتخابات ریاست جمهوری ایران در ماه مه 2021، معلوم نیست که وضعیت سیاسی پیچیده داخلی در ایران چگونه شکل می گیرد.
مهمترین موقع در کل مجموعه مشکلات ایران نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا خواهد بود.
سوالات زیادی وجود دارد، ولی هنوز پاسخ های کافی در دست نیست. بیایید صبر کنیم، تجزیه و تحلیل نمایم و به بهترین چیزها امیدوار باشیم.
