روسیه یک روز قبل از نشست اوپک حاضر نشد از تصمیم این نهاد برای کاهش شدید تولید تبعیت کند.
تصمیم گیری عربستان در حقیقت یک اعلان جنگ قیمت نفت با روسیه بود. اعلان جنگی که تبعات ویرانگرش می تواند گریبان برخی دیگر کشورهای تولید کننده نفت را هم بگیرد. سایر کشورهای تولید کننده نظیر ونزوئلا و شرکتهای نفتی آمریکا هم از تحمل خسارتهای سنگین این حرکت عربستان بی نصیب نخواهند ماند.سقوط قیمت جهانی نفت و بالا گرفتن جنگ بر سر قیمت، اثرات مخربی بر تمام کشورهای تولید کننده نفت برجای خواهد گذارد.
اسپوتنیک با سید سعید میرترابی حسینی اقتصاد سیاسی و نفت،عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی در این خصوص به گفتگو نشست.
پرسش: در واقع عربستان سعودی بازار جهان نفت را دچار رکود کرده است. آیا این وضع خود عربستان سعودی را با مشکل جدی مواجه نخواهد کرد؟
میرترابی: به نظر می رسد که عربستان نیاز به آن دارد که قیمت های نفت در شرایط موجود بهبود پیدا بکند. اما به این دلیل که عربستان در اوپک عملا رهبری اوپک را به دلیل حجم بالای تولید و صادراتی که دارد بعهده دارد، یک نوع رفتار تحکم‌آمیز نیز نسبت به بقیه اعضا دارد.
به نظر می رسد که عربستان ظاهرا همین رفتار را فراتر از اوپک و حتی نسبت به روسیه و عمان می خواهد در پیش بگیرد. بر این اساس در اجلاس اوپک و غیر اوپک که قرار بود باهم به توافق کاهش تولید برسند توافقی صورت نگرفت. عربستان در طول دوران گذشته هم این نوع رفتار را داشته است.
عربستان پس از اینکه احساس می کند با کشورهای رقیب نمی تواند همکاری بکند ممکن است اصطلاحا به سیاست جنگ قیمت متوسل بشود. فشار را بر آنها بیشتر بکند که کاملا به شکل موقت و تاکتیکی است. عربستان می خواهد دوباره آن کشورها را وادار بکند که بر سر میز مذاکرات بنشینند و برای توافق جدید تلاش بشود.
اینگونه رفتار با توجه به توانمندی هایی که عربستان برای تولید و صادرات دارد دیده شده است. این کلا سیاستی موقت وتاکتیکی است برای فشار بر کشورهای دیگر به ویژه روسیه که بیایند در یک چارچوب جدید و یک دوره کوتاه مدت توافقی برای کاهش عرضه انجام بشود.
پرسش: آیا این موضوع را می توان سیاست شانتاژ آمریکا در رابطه با کشورهای خاورمیانه در خصوص افزایش تولید نفت شیل دانست؟
میرترابی: درست است که آمریکا به تولید نفت شیل خود ادامه می دهد. اما شرایط موجود و حتی همین سیاستی که عربستان در پیش گرفته است بدلیل اینکه قیمت های نفت را بشدت کاهش داده است و اینکه الان بهرحال قیمت نفت در محدوده 20 دلار قرار گرفته است که به نظرم در 10 سال اخیر کم سابقه است، این رفتار به زیان صنعت آمریکا، به ویژه صنعت نفت شیل آمریکا هم خواهد بود.
به تصور من این رفتار را نمی توان خیلی به آمریکا نسبت داد به دلیل اینکه خود آمریکا هم به دلیل کاهش بهای نفت بشدت متضرر می شود. صنعت نفت آمریکا به شدت متضرر می شود. به دلیل اینکه آمریکا صنعت شیل را توسعه گسترده‌ای داده است و الان تکیه زیادی بر تولید نفت شیل دارد و بخش مهمی از نیازمندی های خود را از این بخش تأمین می کند، الان اگر این قیمتها به این شکل ادامه پیدا بکند، با توجه به اینکه تولید نفت شیل در بهای کمتر از 40 دلار خیلی به صرفه نیست، حتما اثر منفی بر این صنعت می‌گذارد. بنابراین آمریکا هم سودی نمی برد و به فکر می کنم اگر هم سودی باشد در کوتاه مدت خواهد بود.
بنابراین فکر نمی کنم بتوان رفتار عربستان و سیاست آمریکا در این زمینه را خیلی بهم ارتباط داد. منتها بحث اصلی این است که عربستان در دوره هایی به جنگ قیمت متوسل شده است که این هم یکی از آن رفتارهایی است که تکرار شده است.
پرسش: آیا این وضع برای خود عربستان مشکلی به وجود نخواهد آورد؟
میرترابی: صد در صد. خود عربستان به دلیل اینکه هزینه های زیادی دارد و قیمت های نفت هم در مجموع برای عربستان قیمتهای مطلوبی نبوده است و کسر بودجه و کاهش ذخایر ارزی می توانند زیان‌آور باشند. همه اینها نشاندهنده آن است که عربستان هم در چارچوب این سیاست حتما خودش هم بشدت زیان خواهد دید. منتها به نظرمن، به این دلیل که عربستان همچنان ذخایر ارزی قابل توجهی دارد و به این دلیل که تصور میک‌ند این تاکتیک کوتاه مدت برای اعمال فشار به رقباست، این سیاست را در پیش گرفته است. اما قطعا خود عربستان هم به میزان خیلی زیادی از این سیاست ضرر خواهد کرد.
در صورت ادامه جنگ قیمتی، در آمریکا، یک سری از شرکت های نفتی که بشدت مقروض اند، کمرشان زیر فشار سنگین مالی خم خواهد شد. دهها باب از این شرکتها در سالهای اخیر بیکار شده اند. همین بلا در آمریکا، احتمالا بر سر تولید نفت هم خواهد آمد. شرکتهای نفتی در تگزاس و سایر ایالتهای نفت خیز آمریکا دارند کارکنانشان را اخراج می کنند.
آخرین باری که عربستان و سایر اعضاء اوپک تولید را بالا بردند و قیمت نفت ناگهان آنقدر کاهش یافت که به زیر بشکه ای 30 دلار رسید، سال 2014 بود. اوپک در آن هنگام برای مقابله با افزایش تولید نفت شیل این تصمیم را اتخاذ کرده بود.
سقوط قیمت نفت، هم برای عربستان مشکل زا است و هم برای سایر کشورهایی که اقتصادشان متکی به نفت است مشکل ایجاد می کند. بودجه این دولتها با درآمد حاصل از نفت تامین می شود. اما شاید یکی از انگیزه های اصلی روسیه برای همراهی نکردن با اوپک بر سر قیمت نفت، این بوده است که مسکو می خواسته تولید کنندگان نفت آمریکا را زمین بزند.
اسپوتنیک با دکتر محمد صادق جوکار – پژوهشگر اقتصاد سیاسی و کارشناس ارشد و عضو هیات علمی موسسه مطالعات بین المللی انرژی وابسته به وزارت نفت در رابطه با این بحث به گفتگو نشست.
پرسش: جنگ قیمتها بر سر نفت چه تأثیری بر اقتصاد کشورها خواهد گذاشت و آیا این رفتار عربستان را می‌توان بازی مشترک ریاض و واشنگتن جهت شانتاژ کشورهای خاورمیانه تلقی نمود؟
جوکار: بیائید ابتدا ببینیم که راهبرد انرژی استراتژی عربستان چی هست و الان دارد چکار می کند؟ اصطلاحا راهبرد انرژی عربستان دارد به سمتی پیش می رود که به نوعی یک نوع ائتلاف دوجانبه با نفت شیل در بازار ایجاد کرده است. عربستان می خواهد یک نوع حاکمیت دوگانه بر خلاف بحث هایی که می گوید من بدنبال اوپک + هستم می خواهد ایجاد بکند. عربستان بدنبال هماهنگی با نفت شیل ایالات متحده است تا مدیریت دوجانبه بین عربستان و آمریکا را بر بازار حاکم کند.
حال ببینیم این امر چگونه انجام می شود. عربستان با توجه به سرمایه گذاری هایی که در بازارسازی انجام داده است به نوعی و اصطلاحا از طریق پالایشگاه هایش دارد در خارج از کشور سهم می خرد و تا سال 2024 اصطلاحا چیزی حدود 90 درصد صادرات نفت خود را ایمن کرده است. به این خاطر اساس نگرانی نسبت به افزایش عرضه نفت ایالات متحده ندارد. به همین دلیل در اوپک و اوپک + به دنبال این است که بیشتر کاهش بدهند و این کاهش بیشتر منجر به بهبود و افزایش قیمت بشود و عربستان بتواند درآمد بیشتری کسب بکند.
با توجه به نکته قبلی که از آن یاد کردم عربستان احساس نمی کند که این افزایش قیمت که منجر به افزایش تولید نفت شیل ایالات متحده می شود به بازارهای عربستان آسیب بزند. بلکه افزایش قیمت و افزایش تولید نفت شیل به بازارهای کشورهایی مثل ایران، عراق و روسیه و تا حدودی ونزوئلا آسیب می زند. به همین خاطر اساسا مدام به دنبال این است که به ضرر کشورهای عضو اوپک و کشورهای اوپک + که اینجا منظور روسیه است ایده کاهش بیشتر را پیش ببرد.
این کاهش بیشتر هیچ آسیبی به منافع عربستان نمی رساند. بلکه به کشورهایی که نام بردم آسیب می رساند، زیرا تولید نفت ایالات متحده بعد از هر کاهشی از طرف اوپک، رشد می کند و این افزایش قیمت بیشتر منجر به تجاری شدن بیشتر نفت شیل ایالات متحده و افزایش تولید آن می شود. افزایش تولید آمریکا هم می آید در بازارهای کشورهایی که غیرعربستانی هستند.
به همین خاطر عربستان خیلی علاقمند است که مدام درخواست کاهش بکند و کاهشی که حتی بخشی از آن به ضرر دیگر کشورهای اوپک و غیر اوپک در قالب اوپک+ است. یعنی با آسیب رساندن به دیگران و به ضرر آنها منافع خود و آمریکا را تأمین می کند. عربستان فکر می کند که اگر نفت شیل افزایش پیدا بکند در بازارهای من که نمی آید! من از طریق استراتژی ساخت پالایشگاه ها تا سال 2024امنیت صادراتم تأمین شده است. اما دیگر کشورها از بازار خارج می شوند.
در زمانی که اوپک کاهش را عنوان کرد، 1/2 میلیون بشکه بود. در سال 2018 که اوپک + شکل گرفت، شد 1/7 میلیون بشکه. یعنی 500 هزار بشکه از طریق غیراوپکی ها. در نشست آخر 2018 اوپک، عربستان بطور داوطلبانه حاضر شد کاهش 400 هزار بشکه را بپذیرد. حال اگر 1/7 میلیون بشکه و یک و نیم میلیون بشکه پیشنهادی اجلاس اخیر را در نظر بگیریم می شود 3/2 میلیون بشکه کاهش تولید اوپک + که شامل تولید اوپکی ها و غیراوپکی هاست.
این سه و دو دهم و با توجه به اینکه 2 میلیون بشکه نفت ایران به دلیل تحریم ها خارج شده است می شود 5 میلیون بشکه. یعنی عربستان با این رفتارها 5 میلیون بشکه را از بازار خارج کرده است که دقیقا معادل افزایش 5 میلیون بشکه نفت شیل آمریکاست. یعنی عربستان با این کاهش «Cut »هایی که می دهد تقریبا دارد برای ایالات متحده فضایی را فراهم می کند.
دلایل آن مختلف است. عربستان می گوید با این کار صادرات من ایمن است. موفققیت دولت ترامپ با عربستان همنوایی بیشتری دارد و احتمال موفقیت ترامپ در انتخابات بعدی هم با توجه به اشتغالی که در بخش صنعت نفت آمریکا ایجاد کرده بالا می رود. یعنی مجموعه عوامل اقتصادی و سیاسی، عربستان را به این نتیجه رسانده است که دارد اوپک و اوپک + را در چارچوب رهنمودها و منافع آمریکا و خودش هدایت می کند که اصطلاحا من اسمش را گذاشتم « عربستان بدنبال آن است که یک نوع ائتلاف یا حاکمیت دوگانه آرامکو- شیل به ضرر کشورهای دیگر در بازار جهانی انرژی ایجاد کند».
و اما کشور روسیه آمد تا یک حد زیادی این چرخه را در اجلاس اخیر برعکس بکند. روسیه می گوید ما مدام داریم «کاهش» می دهیم تا قیمت رشد بکند و این رشد قیمت به سود آمریکاست تا تولید اضافه بشود و مجددا بازار با عرضه زیاد روبرو بشود که ما باید همینطور این چرخه را تکرار کنیم. یعنی ما کاهش بدهیم تا آمریکا افزایش بدهد. حالا روسیه بدنبال آن است که این چرخه را معکوس بکند. روسیه می گوید ما دیگر تولید را کاهش نمی‌دهیم، بگذار قیمت کاهش پیدا کند و بخشی از منابع تولید نفت شیل که در قیمت های پایین غیراقتصادی است از بازار خارج بشود.
این رویکرد روسیه بسود چشم انداز بلند مدت و منابع راهبردی کشورهای تولیدکننده نفت غیر از آمریکاست. من شخصا این رویکرد روسیه را رویکرد درستی می‌دانم. فقط روس ها باید یک نکته را فراموش نکنند. و آن اینکه کاهش قیمت نفت در شرایطی می تواند اصطلاحا با نفت شیل مقابله کند و نفت شیل را از بازار خارج کند که وضعیت اقتصادی آنها بتواند در بازه دو تا سه سال مقاوم باشد یعنی تاب‌آوری اقتصادی داشته باشد. در این شرایط می توان امیدوار بود که این استراتژی روسیه بتواند موفق باشد. قیمت ها بیاید پایین تر و آمریکا تولید را کاهش بدهد.
اگر آمریکا کاهش نخواهد داد، پس خود عربستان سعودی سهم کاهش را بعهده بگیرد. چرا دیگر کشورها باید این وضعیت را بپذیرند. لازمه موفقیت این استراتژی روسیه این است که بتواند اقتصاد خود را در سطح نفت 20 دلار مقاوم کند، در غیراینصورت ممکن است به اقتصاد روسیه آسیب برساند.
احتمالا عربستان می‌تواند در کوتاه مدت جنگ قیمتی را اعلام کند. از نظر سابقه رفتاری عربستان این اقدامات یک نوع بلوف است و عملیاتی نیست. در سال 2014 کاهش قیمتها اعلام شد تا شیل خارج بشود و در سال 2016 نیز شاهد آن بودیم که عربستان پیشگام کاهش تولید شد. ذخایرعربستان از 732 میلیارد دلار در سال 2014 به کمتر از 500 میلیارد دلار در سال 2016 رسید.
عربستان حتی از لحاظ فنی هم توانایی آن را نخواهد داشت که بخواهد وارد جنگ قیمتی بشود، زیرا به ضرر آن کشور هم هست. احتمالا به نظر من، عربستان در چارچوب اوپک + پیشنهاد دیگری را به روسیه خواهندکرد تا سهم بیشتری را خودش بعهده بگیرد. به نظرمن در مجموع رویکردی که روسیه اتخاذ کرده است هم به سود منافع خودش است و هم بسود منافع بلند مدت کشورهایی که نفت متعارف تولید می کنند.
