اسپوتنیک — رصدخانه کاسین یکی از مدرنترین رصدخانه های خاورمیانه است در ارتفاع 1860 متری از سطح دریا در شهر خرم‌آباد در غرب ایران و بر فراز قلعه کوه مدبه معروف به بام خرم‌آباد قرار گرفته است. گفته شده است که این رصدخانه بلندترین در بین کشورهای ترکیه، سوریه، عراق، عربستان، عمان، اردن، قطر، کویت، لبنان، فلسطین، بحرین، افغانستان، یمن، امارات متحده عربی شناخته شده است. این طرح کلان ملی که توسط خانواده نسائی و با محوریت ساناز و محمد نسائی ساخته شده و زیر نظر معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری می باشد، یک مجتمع علمی، تحقیقاتی، اقامتی، پذیرایی، گردشگری است و امکان اقامت ۱۰۰ ستاره‌شناس به صورت هم‌زمان در این رصدخانه وجود دارد. جالب است بدانید که این طزح بصورت صد در صد خصوصی راه اندازی شده است.
رصدخانه کاسین مرکز نجوم و ستاره شناسی دانش بنیان در ایران است که توانسته آمیزه ای از طبیعت و دانش را در ارتفاعات زاگرس و بام لرستان برای بازدیدکنندگان و محققان داخلی و خارجی به ارمغان آورده و با جاذبه های گردشگری خاص فناورانه، نوآوری در این زمینه پدید آورد. رصدخانه کاسین با عضویت در اتحادیه صنایع هوافضایی ایران، تلاش می کند تا به مخاطبان سطوح مختلف، دنیای مدرن فناوری های فضایی را نشان دهد و به سئوالات ذهن کنجکاو آنان پاسخ دهد.
مصاحبه گزارشگر اسپوتنیک را با سرکار خانم ساناز سنائی و آقای مجتبی علی مرادی، ایده پردازان و سازندگان این پروژه در زیر می خوانیم:
اسپوتنیک: ایده ساخت این رصدخانه از کجا شکل گرفت؟
کار مطالعاتی رصدخانه کاسین از سال 1387 شروع شد و طرح آن از سال 1390 آغاز شد. ایده ساخت این رصدخانه در ابتدا مربوط به من و برادرم می باشد که از علاقه بچگی مان نشات گرفته است. این علاقه سبب شد تا من و برادرم را که در رشته های مختلف در کنکور سراسری قبول شده بودیم به سمت خواندن فیزیک سوق دهد چرا که فیزیک پایه نجوم را تشکیل می دهد. در واقع این علاقه را می توان نوعی علاقه خانوادگی به نجوم دانست که ما را به سفر به شهرهای مختلف برای خرید لوازم مختلف ستاره شناسی می کشاند.
در ابتدای حضور ما در رشته نجوم، مرکز نجوم و ستاره شناسی را تحت عنوان کاسین افتتاح کردیم که برای نخستین بار در شهر خرم آباد مطرح می شد و به آموزش نجوم در آن پرداختیم. ایده ساخت رصدخانه را نیز در سر داشتیم اما باید مکان یابی آن را درست اجرا می کردیم و کار دشواری بود.
اسپوتنیک: چطور شد که در شهر خرم آباد و در بام آن این رصد خانه ساخته شد؟
مکان یابی رصدخانه کار خاصی است یعنی اینکه مکانی که برای ساخت آن انتخاب می کنید باید دارای المان های خاصی باشد. کاسین را می توان گفت تنها رصدخانه ای در ایران است که با کار مطالعاتی مکانی ساخته شده است. تمام رصدخانه ها در ایران گنبدی هستند و در دانشگاه و بدون المان های ساخت، ساخته شده است.
یکی از این المان ها شامل ارتفاع از سطح دریاست که این رصدخانه در 1860 متری از سطح دریا قرار دارد. در این ارتفاع آلودگی نوری و آلودگی هوا وجود ندارد. شهر خرم آباد شهر صنعتی نیست که آلودگی خاصی را ایجاد کند تا ما نتوانیم داده ها را همیشه داشته باشیم. این شهر دور از دریاست و رطوبت سبب خطای علمی نمی شود.
همچنین شهر خرم آباد در دره قرار گرفته و گرم است. در ارتفاعی که ما در آن قرار گرفتیم در هر شهری از ایران به غیر از خرم آباد برف گیر است و در فصولی غیرقابل استفاده می شود اما اینجا برف گیر نیست و همیشه امکان رصد را داریم. در 3 سالی که آسمان خرم آباد ثبت شده است می توانیم بگوییم که در 315 روز از 365 روز سال، آسمان صاف بوده است و توانستیم براحتی اجرام را رصد کنیم.
اسپوتنیک: رصدخانه کاسین چه امکاناتی دارد؟
در رصدخانه کاسین تجهیزات بسیار خوبی قرار گرفته است. 16 عدد تلسکوپ وجود دارد که مدل های متحرک آن برای بازدید عموم می باشد. تلسکوپی به قطر آینه نیم متر از نمونه سلسترون در گنبد اصلی وجود دارد که کارهای پژوهشی و تحقیقاتی روی آن انجام می شود. تلسکوپ پورناندوی خورشیدی در رصدخانه موجود است که تنها تلسکوپ خورشیدی فعال در کشور ایران می باشد و این امکان را به بازدیدکنندگان می دهد تا در روز نیز رصد داشته باشند.
اتفاق خاصی که در این رصدخانه افتاده است این است که این رصدخانه علاوه بر کارهای تحقیقاتی و پژوهشی، هر روز بدون تعطیلی از ساعت 6 عصر تا 2 بامداد برای عموم بازدید دارد یعنی دانش و فناوری را به عموم منتقل می کند. رسالتی که ما بر روی دوش خود احساس می کنیم این است که علاوه بر کارهای پژوهشی، این جرقه و دید را در ذهن ها به وجود آوریم تا با این فناوری آشنا شوند چرا که خلا این فناوری در کشور ایران احساس می شود. حدود 50 سال پیش کشور روسیه موجود زنده به فضا فرستاد اما ما هنوز در آزمایشات هستیم. این مسئله نشان می دهد که این علم باید در کشور ایران بیشتر رشد کند. تا وقتی که ذهن ها را آشنا نکنیم افراد به سمت این علم سوق داده نمی شوند.
افرادی که با تلسکوپ های حرفه ای در ایران کار می کنند انگشت شمارند و شاید تعداد آنها به 5 یا 6 نفر برسد که 2 نفر از آنها در این مجموعه هستند و این کار را بصورت تخصصی انجام می دهند. داده هایی که در رصدخانه تولید می شود مورد استفاده دانشجویان ارشد و دکتری می باشد و رفرنس پایان نامه آنها می شود اما تا قبل از آن، این داده ها خریداری می شد.
می توان گفت که این رصدخانه یکی از بلندترین رصدخانه ها در خاورمیانه می باشد و تلفیق آن با طبیعت باعث شده که ما سازه هایی مانند رستوران و هتل را در اینجا داشته باشیم تا محققان بتوانند چندین روز را در اینجا سپری کنند. مثلا جرمی در ساعت 4 صبح قابل رصد است. این مکان امکانات اقامتی را در اختیار محقق می گذارد تا براحتی بتواند 4 صبح دسترسی به گنبد بالا داشته باشد وبتواند به مطالعه بپردازد.
هر چیزی که در این رصدخانه میبینید با ذهنیت نجومی ساخته شده است. موتورهای تلسکوپ مطابق چرخش زمین می چرخند که جرمی را بخواهند رصد کنند در دیدشان ثابت شود. ما رستورانی در این مجموعه ایجاد کردیم که دقیقا مطابق چرخش زمین می چرخد و زمانی که فرد در یک قاچ از این رستوران قرار بگیرد مانند موتور تلسکوپ جرمی که در نگاه او قرار می گیرد از دید وی خارج نمی شود.
اسپوتنیک: هدف از ساخت مجموعه رصدخانه کاسین چیست؟
مهمترین هدف ما این است که وسعت نگاه افرادی که فقط جلوی پای خود را میبینند و به آسمان نگاه نمی کنند را افزایش دهیم. همچنین آنچه که ساعت ها در مدارس بصورت تئوری به بچه ها آموزش داده می شود ما در 45 دقیقه بصورت عملی نشان می دهیم و بچه ها بیش از پیش با خالق خود آشنا می کنیم و هدف اخلاقی و انسانی را در او ایجاد کنیم.
اسپوتنیک: مجموعه علمی و فرهنگی این مکان برای خانواده ها و کودکان چیست؟
این مکان برنامه 1 ساعت و 30 دقیقه ای دارد تا بتوانیم دانش روز را بصورت ساده در اختیار خانواده ها بگذاریم. ما سطح علمی عموم را که از کودک 5 ساله تا فرد بزرگسال در نظر گرفته و ابتدا آنها را به سالن آمفی تئاتر هدایت می کنیم و اطلاعاتی را راجع به نجوم و زندگی در فضا در اختیار آنان قرار می دهیم با این هدف که انسان مادام العمر نمی تواند بر روی زمین زندگی کند سپس موقعیت خود را در ابعاد عالم هستی و حیات در کیهان را نشان می دهیم. در آسمان نمای دیجیتال دستگاه بسیار پیشرفته ای است که متصل اصلی رصدخانه است و داده ها را آنلاین نمایش می دهد که هدف مشارکت علمی خانواده ها با فرزندان و نشستن آنها با هم در کلاس درس است. جهت یابی، قبله یابی، آشنایی با صور فلکی و ماه های تولد در این مکان انجام میشود و ذهن آماده رصد جرم می شود.
برای افرادی که بخواهند تخصصی تر دنبال کنند برنامه مجزا داریم.
اسپوتنیک: چه مشکلاتی بر سر راه شما بوده است؟
این رصدخانه توسط بخش خصوصی ایجاد شده است و مشکلات و سختی های فراوانی بر سر راه بود. زمانی که من و برادرم طرح اینچنین بزرگی را در سر می پروراندیم، 22 و 19 سال سن داشتیم. در آن زمان صحبت درباره چنین طرحی برای همه غیرقابل باور بود ولی من معتقدم که این رصدخانه نماد خواستنی از آنچه که برای عموم غیرقابل باور بوده است می باشد و ایده ای است که بیشتر توانایی تبدیل نشدن ها به شدن را نشان می دهد. از هر ورودی که وارد شهر خرم آباد می شوید این سازه قابل مشاهده است که در واقع تبدیل به نماد علمی و فرهنگی این شهر شده است. وقتی چنین هدفی را دنبال می کنید در واقع باید از خیلی از مسائل بگذرید تا بتوانید با عشق و علاقه این علم را پیش ببرید. این علم نیازمند این است که شاید هر شب پشت تلسکوپ با عشق و علاقه بایستید و تا ساعاتی از بامداد بیدار بمانید تا بتوانید اجرام را رصد کنید.
سختی های ساخت رصدخانه در این ارتفاع بسیار زیاد بوده است چرا که در این ارتفاع زمانی که رصدخانه را جانمایی کردیم هیچ چیزی در وجود نداشت و این کوه با انفجار صاف شده و تبدیل به پستی شده است.
علاوه بر این، بخش خصوصی وقتی وارد کاری برای نخستین بار می شود کاملا دیدها به آن متفاوت می گردد و باید آنقدر استدلال قوی برای ساخت چنین مجموعه ای داشته باشد تا بتواند افراد را توجیه کند. بسیاری به جای تشویق در این راه سنگ اندازی می کردند.
این ارتفاع جایی است که حتی افراد برای بالا آمدن از آن احساس سختی می کنند چه برسد به اینکه تجهیزات و سازه در این ارتفاع ساخته شود. برای حفظ و نگهداری آن زحمات بسیار زیادی کشیده می شود. راه آسفالته برای بالا آمدن از این ارتفاع راه اختصاصی مجموعه کاسین است.
همچنین وارد کردن تلسکوپ ها به ایران کار بسیار سختی بود و ما قطعه قطعه آنها را وارد کردیم و کنار هم قرار دادیم تا توانستیم سازه های تلسکوپی را ایجاد کنیم. از آن گذشته اتفاق خاصی که در رصدخانه افتاد این بود که پایه تلسکوپی که ما در رصدخانه داریم وارداتی بود و طراحی مکان آن توسط خود ما انجام شد چرا که گنبد که 360 درجه که می چرخد دقیقا باید با تلسکوپ تطابق پیدا کند و پایه نباید خطایی داشته باشد. این کار توسط ما برای نخستین بار در کشور ایران بومی سازی و انجام شده است. گنبد اصلی رصدخانه نیز با مطالعات چندین ساله ساخته شد و فناوری آن را به نام خود ثبت کردیم.
در این مکان زیرساخت هایی مثل آب و برق و گاز وجود نداشت. سوخت این مکان گازوئیل است و در حال حاضر آب پمپاژ می شود و برق با شرایط خاصی وجود دارد که گاهی ممکن است به طور کامل قطع شود و ما برق اضطراری داریم. شرایط حمایتی بیشتری باید برای فضاهای علمی توسط مسئولین به وجود آید.
نگاه به بخش خصوصی در کشور ما نگاه خاصی است و تصور این است که ما بسیار ذینفع هستیم، بنابراین باید بخش زیادی از درآمد را به مالیات و عوارض و.. اختصاص دهیم در صورتی که دیدی که برای کار علمی وجود دارد باید متفاوت از کار تولیدی و اقتصادی باشد.
اسپوتنیک: مهمترین ویژگی رصدخانه کاسین چیست؟
مهمترین ویزگی این مکان این است که توسط بخش خصوصی بصورت صد درصد ساخته شده است و این بسیار حائز اهمیت است چرا که شروعی در کشور ایران برای اجرای این دسته از پروژه هاست که هم کار علمی شسته رفته در آن انجام می شود و سبب ترویج علم می گردد و هم امکان گردشگری دارد تا خانواده ها ساعات علمی در این مکان داشته باشند. همه اینها مانند یک پک در این مکان وجود دارد و این مکان نمونه ای از کارآفرینی برای شروع سایر کارهای اینچنینی است که در کشور ایران بسیار نیاز می باشد. به نظر ما باید مردم از حالت نقد بیرون بیایند و ایده های خود را فارغ از شکایت و گله به منصه ظهور برسانند. به این مکان نیز نقدهای بسیاری وجود دارد اما اینجا ساخته شده است. ما پیشنهاد می کنیم اگر کسی نقدی دارد تیمی تشکیل دهد و کار قوی تری بسازد و اگر تشویق می کند از این مکان حمایت کند.
نکته دیگر این مکان این است که در خرم آباد سرمایه گذاری صورت گرفته که خود نوعی گسترش عدالت آموزشی، فرهنگی و علمی است. اینکه تمرکز همه چیز در پایتخت باشد کار درستی نیست بلکه باید در شهرهای مختلف سرمایه گذاری صورت بگیرد تا همه شهرها باهم بالا آیند و هر شهر برای خود جاذبه ای داشته باشد.
اسپوتنیک: رتبه بندی رصدخانه کاسین در جهان
تنها رصدخانه در ایران که با کار مطالعاتی به شکل جدی قرار است ساخته شود، رصدخانه ملی است که رصدخانه کاسین زیرمجموعه آن قرار دارد. کاسین از نظر رتبه بندی تجهیزاتی بسیار کامل است و برای نخستین بار اشل سیار آن نیز ساخته شده است که اتوبوس های کاسینی نام دارد و در اسفندماه توسط آقای دکتر ستاری افتتاح شد.
اسپوتنیک: سرمایه گذاری برای رصدخانه کاسین چگونه انجام شده است؟
سرمایه گذاری برای رصدخانه خانواگی انجام شده است که توسط پدرم علیمراد نسائی، من و برادرم ساناز و محمد نسائی انجام شده است. پس از ایجاد فضا، همسرم آقای علیمرادی از سال 92 کنار من قرار گرفت و کارهای علمی بسیاری بصورت مشترک در این مکان انجام دادیم. با روحیه نجومی و تخصص ایشان که یکی از بهترین ها در سطح کشور ایران می باشد این مکان جلو رفت. حمایت هایی از طریق معاونت علمی بصورت تسهیلات برای شرکت دانش بنیان انجام شده است. این مکان ممکن است در بلندمدت توجیه اقتصادی داشته باشد و آن به این دلیل است که تقاضا بسیار زیاد است اما شرایط برای معرفی آن بسیار ضعیف است و مردم و مدارس آشنایی کافی با این دسته از مراکز ندارند. در تابستان بازدیدکنندگان کافی وجود دارد اما در مهرماه که مدارس می توانند دانش آموزان خود را به این مکان بیاورند، به دلیل آشنایی کم بازدیدکنندگان کمی وجود دارد.
اسپوتنیک: چه چشم اندازی برای آینده این رصدخانه در نظر دارید؟
مدت زمان زیادی نیست که رصدخانه ساخته شده است و شروع کار علمی آن به 3 سال می رسد. برنامه ما این است که پیشرفت زیادی از نظر ثبت داده داشته باشیم. این پروسه در کوتاهترین حالت 4 سال طول می کشد تا به یک نتیجه علمی برسد. ما بصورت مدارم این داده ها را ثبت می کنیم و آنها را عکسبردرای می کنیم تا بتوانیم به یک نتیجه مناسب برسیم. طرح توسعه که برای این رصدخانه در نظر گرفته ایم این است که لینک خوبی با دانشگاه های مطرح در ایران و سایر کشورهای مختلف داشته باشیم و بتوانیم کارهای مشترکی انجام دهیم. کشور روسیه پایه هوافضای دنیاست و اگر ما بتوانیم اشتراکات را با کشور روسیه پیدا کنیم بسیار مایل هستیم تا داده های خود را به اشتراک گذاشته و همکاری های علمی مشترکی داشته باشیم.
انگیزه و علاقه ای که هر شخص درون خود می بیند اگر بتواند آن را به منصه ظهور برساند و ارائه دهد می تواند کارهای خارق العاده و خاصی انجام دهد. من از شما و همکارنتان کمال تشکر را دارم.
