به گزارش اسپوتنیک، پیشتر الکسی کوکین تحلیلگر ارشد بانک اورالسیب اعلام کرده بود که آمریکا در راستای سیاست فشار حداکثری به ایران و تلاش برای به صفر رساندن نفت ایران، امکان دارد تا در آینده با استفاده از ناوگان نظامی خود نفتکش های ایرانی را متوقف کند. این اقدام آمریکا در صورت انجام شدن قطعا تبعات زیادی برای هر دو کشور و حتی کشورهای دیگر منطقه خواهد داشت. آیا از نظر حقوق بین الملل کشوری می تواند به طور یک طرفه علیه کشور دیگری این اقدام را به کار گیرد؟ برای بررسی بیشتر این موضوع با خانم مریم جلالوند، پژوهشگر ارشد حقوق بین الملل درحوزه سیاست خارجی به گفتگو نشستیم.
قوانین بین المللی بر دریاهای آزاد چگونه هستند و آیا آمریکا می تواند قوانین خود بر این مناطق وضع کند؟
واژه دریاهای آزاد به همه مناطق اقیانوسهای جهان اشاره دارد که بیرون از محدوده آبهای داخلی و دریاهای سرزمینی دولت های ساحلی واقع شده اند و این مناطق به روی همه ملت ها باز هستند و هیچ دولتی نمی تواند به طور قانونی بر هیچ بخشی از این مناطق اعمال حاکمیت داشته باشد. این که دریای آزاد ملک مشا همه ملتها است یا دارای هیچ مالکی نیست منشا آثار حقوقی خاصی است که اهمیت بحث از ماهیت حقوقی آزاد را بیشتر می کند. عده ای از دانشمندان حقوق بین الملل معتقد هستند که دریای آزاد متعلق به همه یعنی به عموم در واقع سرزمین ها یا مشترکات عامه و به منزله مال مشترک و مشا و تابع مقرارت بین اللملی هستند در مقابل این نظریه یک سری از دانشمندان هم نظریات دیگری دارند که عنوان می کنند دریای آزاد منطقه ای است که به هیچ کس تعلق ندارد یعنی یک مال بلاصاحب است. بنابراین دریای آزاد خارج از هر گونه صلاحیت سرزمینی کشوری است به این معنی که هیچ کشوری صلاحیت انحصاری در دریای آزاد را ندارد و دارای هیچ گونه حق مستقیمی نیست. بلکه در واقع هر کشوری در این منطقه طبق مقررات بین المللی قادر به اعمال برخی از صلاحیت ها هستند. در مجموع نظریه قابل قبول تر است مخصوصا که با پذیرش اعماق دریاها به عنوان میراث مشترک بشریت و تاسیس سازمان بین المللی به نام "مقام بین المللی اعماق دریاها" در کنوانسیون های مختلف این نگرانی ها تا حدود زیادی برطرف شده مخصوصا نگرانی های که کشورهای جهان سوم از اجرای این نظریه ها داشتند اینها را مرتفع کرده است. جدا از این ها هم کنوانسیون های 1959 دریای آزاد و 1982 حقوق دریاها هم به نظریه دانشمندانی که نظریه اول را ارائه داده بودند نزدیک تر است.
اصل نظام حقوقی دریای آزاد که تحت عنوان اصل آزادی دریاها از آن یاد می شود از مهمترین شروطی است که در این اصل در ماده دو کنوانسیون 1958 بیان شده مواردی است که به آن اشاره خواهد کرد. دریای آزاد طبیعتا به روی کلیه کشورها بر اساس تعاریفی که در خود حقوق بین الملل شده است باز است و هیچ دولتی نمی تواند ادعای مشروع حاکمیت بر هیچ قسمتی از آن را داشته باشد. آزادی دریای آزاد تحت شرایط مقرر در همین کنوانسیون 1958 و دیگر مقررات حقوق بین المللی اعمال می شود و از جمله شامل آزادی هایی که چه برای دولتهای ساحلی و چه دولت های غیر ساحلی است باید انجام شود. مواردی که مطرح است، آزادی دریا نوردی، آزادی ماهیگیری، آزادی کابل کشی و لوله گذاری زیر دریا، آزادی پرواز بر فراز دریاهای آزاد. این آزادی ها و سایر آزادی هایی که به موجب آن اصول کلیه حقوق بین الملل پذیرفته شدند توسط کلیه دول با توجه به منافع سایر دول در استفاده از دریای آزاد اعمال می شوند، آثار حقوق اصل آزادی دریاها مطابق با همین کنوانسیون 1958 دریای آزاد مواردی به شرح زیر است. صلاحیت انحصاری کشورهای صاحب پرچم کشتی، صلاحیت کشورها در امور انتظامی و امنیتی که باید توجه داشته باشیم که هر چند صلاحیت کشور صاحب پرچم در دریای آزاد انحصاری است، اما در مواردی سایر کشورها نسبت به کشتی های خارجی صاحب صلاحیت هستند که می تواند آن را از زمره امور انتظامی و امنیتی حساب کنیم و جز استثناها در دریانوردی نیز محسوب بکنیم که این موارد در واقع شامل حمل و نقل برده، دزدی دریایی، حق تعقیب دریای آزاد، جلوگیری از آلودگی محیط زیست دریایی و کشتیرانی بدون پرچم یا با پرچم تقلبی یا نامشخص است. آمریکا تحت چه عنوانی و با چه صلاحیتی می خواهد از رفت و آمد کشتیهای ایرانی در دریای آزاد جلوگیری کند؟ من پیشتر نیز گفته بودم که آمریکا از هر ابزاری چه قانونی و چه غیر قانونی و از طریق مجامع بین المللی و چه از طریق مجامع غیر بین المللی همیشه می خواهد زورگویی خودش را چه بر ایران و چه بر سایر کشورها اعمال کند، طبیعتا این اواخر هم در مورد ایران همین روش را در پیش گرفته. خروج آمریکا از برجام نشان دهنده اینست که به هیچ کدام از قوانین بین المللی پایبند نیست، بنابراین از کشوری که حتی به قوانین بین المللی احترام نمی گذارد این موضوع در برابر آنها موضوع کوچکی است و از آمریکا برمی آید که بخواهد از تردد کشتی های ایران در آبهای آزاد بدون داشتند هیچگونه صلاحیتی جلوگیری کند.
آیا رفتار آمریکا در این مورد قانونی است و چه تبعاتی برای ایران و آمریکا خواهد داشت؟
این رفتار آمریکا نه قانونی است و نه حقوقی و مشخصا حقوق بین الملل این کار آمریکا را قانونی نمی داند. آمریکا کشوری است که به جامعه جهانی پاسخگو نیست و همیشه قوانین بین الملل را نقض کرده، کشوری است که الزامی برای رعایت قوانین بین المللی و حتی عرف بین الملل هم ندارد بنابراین تبعات خاصی برای آمریکا نخواهد داشت. تابحال نیز هیچ کشوری واکنش خاصی نسبت به رفتارهایی که آمریکا در جامعه بین الملل نشان می دهد، نشان نداده است. طبیعتا برای ایران مشکلاتی ایجاد خواهد کرد که بزرگترین مشکل، ایجاد مشکل اقتصادی است. حرکت کشتی ها و ناوهای جنگی هم در آبهای آزاد منع نشده است به شرطی که فعالیت های مشخص و معینی را داشه باشند، نظم و امنیت را از بین نبرند و مخل کشورهای دیگر نشوند. جامعه جهانی و حقوق بین الملل به کشتی های نظامی هم اجازه تردد داده است و این خیلی جالب است که آمریکا می خواهد به کشتی های تجاری ایران اجازه تردد ندهد و از آن جلوگیری کند.
