ضربه نوبتی واشنگتن به تهران، هنوز اقتصادی

22 آوریل، آمریکا اعلام کرده که معافیت صادرات نفت ایرن برای چند کشور لغو شده است. ولادیمیر ساژین تفسیرگر اسپوتنیک و خاورشناس مطرح روس می نویسد: منظور آمریکا — محروم کردن اقتصاد ایران از منبع اصلی درآمد است. فرانک فنون، دستیار وزیر امور خارجه آمریکا در امور انرژی، اعتقادات دولت ترامپ را بیان کرده گفت: "هدف ما رساندن هر چه زودتر صادرات ایران به صفر است."

کاخ سفید اعلام کرد که رئیس جمهور دونالد ترامپ تصمیم گرفت معافیت از تحریم ها برای سه متحد خود — ژاپن، کره جنوبی و ترکیه و همچنین چین و هند را ادامه ندهد. سه کشور دیگر که قبلا در لیست "خوش شانسی ها" قرار داشتند — ایتالیا، یونان و تایوان و نیز تمام اروپا در حال حاضر به دنبال تقاضای آمریکا، خرید نفت ایرانی قطع کردند. به یاد می آوریم که در ماه نوامبر 2018، دولت ترامپ با اعمال ممنوعیت خرید نفت ایران، برای هشت کشور به مدت هشت ماه تا 2 ماه مه سال 2019، معافیت کرد، با این شرط که آنها به تدریج خرید خود را کاهش داده و در نهایت خرید نفت ایران را قطع کنند.

بلافاصله پس از اینکه کاخ سفید لغو معافیت تحریم خرید نفت ایرانی را اعلام کرد، تجارت در بازار جهانی نفت نشان داد که نرخ آتی نفت خام برنت 3.4٪ بالا رفت و به 74.31 دلار برای هر بشکه رسید — بالاترین سطح از اول نوامبر 2018 به این طرف. آمریکایی ها با عجله به خریداران نفت ایرانی اطمینان دادند که عربستان و امارات متحده عربی هر کاری که ممکن است برای تثبیت قیمت ها انجام می دهند تا حذف نفت ایرانی از بازار جهانی جبران شود. به عقیده واشنگتن، عربستان سعودی دارای ظرفیت های "غیر فعال" تولید نفت را می باشد چون ریاض پیشتر تولید نفت را یک و نیم برابر بیشتر از توافق اوپک + کاهش داده است. (در دسامبر 2018، تولید کنندگان نفت توافق کردند که تولید نفت را به میزان 1.2 میلیون بشکه در روز کاهش دهند). با این حال، عربستان سعودی در حال حاضر عملا اعلام کرده است که در مورد تحریم نفت ایران از آمریکا طرفداری می کند و به طور بالقوه قضد دارد با افزایش تولید سهمیه ایران در بازار نفت بگیرد. تولیدات سعودی ها در ماه مه نسبت به ماه آوریل افزایش خواهد یافت، اما در سطح مشخص شده در توافق اوپک + یعنی 10.3 میلیون بشکه در روز نگه داشته خواهد شد.

ولی هنوز معلوم نیست که اتحادیه اوپک + چه مقدار نفت ایرانی و با چه سرعتی می تواند جبران کند و قیمت آن در بازار جهانی تا چه اندازه می تواند تثبیت شود. عجالتا خریداران عمده نفت ایران سعی دارند برای جلوگیری از آسیب وارده توسط ترامپ، اقداماتی بیندیشند.

به گفته تحلیل گران، ایرانیان قبل از وضع تحریم نفت، 95 درصد کل صادرات نفت خود را به چهار بازار عرضه کردند: چین (35 درصد)، هند (33 درصد)، اتحادیه اروپا (20 درصد) و ترکیه (7 درصد). 5 درصد باقیمانده بین ژاپن و کره جنوبی تقسیم شد. پس از اعمال تحریم ها، وضعیت بعضی از کشورها متوقف شد و دیگران شروع به کاهش خرید نفت از ایران و به جستجوی منابع جدید دست زدند. سنگین ترین ضربه به خریداران آسیایی مانند چین، کره جنوبی، هندوستان، ژاپن وارد آمد. طبعا، آنها با موضع آمریکا مخالفت کردند.

در ماه مارس 2019، چین از ایران 613 هزار بشکه نفت در روز خریداری کرد و قصد ندارد از آن صرف نظرکند. طبق گفته گنگ شوانگ، سخنگوی وزارت خارجه چین، کشورش "مخالف تحریم های یک جانبه است. همکاری چین و ایران باز، شفاف و قانونی است. باید به آن احترام گذاشته شود، دولت چین برای حفاظت از منافع مشروع شرکت های خود اقدامات لازم را انجام خواهد داد. رستم تانکایف، متخصص ارشد اتحادیه تولید کنندگان نفت و گاز روسیه، خاطرنشان کرد: "چینیها با تخفیف نفت ایران را خریدند و به همین دلیل مایل بودند که تحریم ها را کنار بگذارند. چین با وجود تمام اقدام های ایالات متحده، این نفت را خریداری کرده و خواهد کرد.

کره جنوبی، که در ماه مارس 387 هزار بشکه در روز وارد کرد، راه دیگری را در پیش گرفت. سئول در حال آماده سازی خرید نفت جایگزین از آفریقا و استرالیا است. علاوه بر این، از نوامبر 2018، سئول واردات نفت از ایالات متحده را دو برابر کرده است.

هند، که در ماه مارس 258 هزار بشکه نفت در روز از ایران دریافت می کرد، همچنین طرح تأمین منابع اضافی نفت از سایر کشورهای بزرگ تولید کننده را برای جبران کمبود نفت ایران به دلیل لغو معافیت از تحریم های آمریکایی تهیه می کند. با این حال، شک است که دهلی به طور کامل از همکاری نفتی با ایران صرف نظرکند.

ژاپن که در ماه مارس 108 هزار بشکه نفت در روز از ایران خریداری کرد، امیدوار است که تصمیم ترامپ تاثیر زیادی بر بازار ژاپن نگذارد. به گفته وزیر اقتصاد، هیروشیگه ساکو، سهم نفت ایران در کل واردات به سه درصد کاهش یافت، در نتیجه تاثیر تصمیم واشنگتن در بازار داخلی سوخت محدود می شود. با این حال، شرکت های ژاپنی هنوز به شدت به دنبال راهی برونرفت از وضعیت ناراحت برایشان هستند. به گفته آقای رستم تانکایف، "هیچ دلیلی وجود ندارد که بگوییم ایران بازار بین المللی نفت را ترک خواهد کرد. به شما اطمینان می دهم که ایرانی ها فقط می توانند این تحریم ها با خنده بگیرند و هیچ چیز دیگری نیست."

اما در حال حاضر ایرانیان هیچ خنده ای ندارند. نیویورک تایمز آمریکایی (22/02/2019) می نویسد: "تمایل به قطع کردن کل صادرات نفت ایران بخشی از کارزار فزاینده فشار دولت ترامپ است و هدف آن محروم کردن ایران از درآمدهای نفتی به منظور تحمیل تغییرات سیاسی در بین روحانیون حاکم و مجبور کردن تهران به محدود کردن عملیات نظامی خود در سراسر خاورنزدیک و خاورمیانه است.

در واقع درآمد حاصله از نفت، به شدت کاهش یافت. وزیر امور خارجه مایک پومپئو اخیرا گفت که وضع تحریم های آمریکا علیه ایران، درآمدهای نفتی سالانه تهران را کاهش داده و کاری کرده تا این درآمد 50 میلیارد دلاری به 10 میلیارد کاهش یابد. این نتیجه کاهش تولید و صادرات نفت ایران است. بنابراین، در ماه مارس 2019، تولید اوپک به 2.68 میلیون بشکه در روز رسید. در مقایسه با ماه مه 2018 (3.88 میلیون بشکه در روز)، کاهش 30 درصد یا 1.2 میلیون بشکه در روز بود. بر این اساس، در طول این دوره، صادرات نفت ایران از 2.5 میلیون بشکه در روز به کمتر از 1 میلیون بشکه در روز کاهش یافت.

در حال حاضر EADaily به گزارش درآمد حاصله از صادرات نفت 33 درصد کل درآمد بودجه ایران را تشکیل می دهد که مبلغ کل آن 112 میلیارد دلار است. در دوازده ماه آینده، دولت قصد دارد از صادرات نفت 21 میلیارد دلار دریافت کند — کاهش تقریبا 30 درصد نسبت به سال مالی گذشته است. در آمد نفتی 27 میلیارد دلار برآورد شد. این یک پیش بینی عملی و در عین حال نسبتا بدبینانه کابینه رئیس جمهور حسن روحانی است که در بودجه سال 2019-2020 قیمت یک بشکه نفت را به 50 تا 54 دلار و میزان صادرات روزانه از 1 میلیون تا 1.5 میلیون بشکه پیشبینی کرده است. ضربه نفتی ترامپ به ایران پس از تحریم های بین المللی ویرانگر سالهای 2012-2016 که به لحاظ سیاست های مبهم و تحریک کننده هسته ای ایران در آن زمان وضع شده بود، به اقتصاد وارد شد. در نتیجه، وضعیت اقتصاد ایران امروزه پایینتر از رضایت بخش با پیش بینی های بدبینانه، مشخص می شود.

صندوق بین المللی پول پیش بینی رکود اقتصادی عمیق را برای ایران پیش بینی می کند. اقتصاد ایران در سال جاری 6 درصد کاهش خواهد یافت.
بانک جهانی کمتر بدبین است، اما همچنین بیان می کند رکود اقتصاد در ایران اجتناب‌ناپذیر است. در گزارش ماه آوریل بانک پیش بینی شده که "کاهش شدید" تولید ناخالص ملی ایران در سال 2019 به میزان 3.8 درصد باشد.
البته، تهران هر کاری که ممکن است، برای خنثی کردن اثرات ویرانگر تحریم فروش نفتش انجام می‌دهد.

ایران از تجربه مقاومت در برابر تحریم ها برخوردار است. در سال های 2012-2016 تهران تحت تحریم ها زندگی کرد. سپس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی — نه تنها قدرت نظامی و سیاسی بلکه یک سازمان مالی و اقتصادی — کانال های "خاکستری" و "سیاه" را برای جلوگیری از تحریم ها ایجاد کرد. بانک های مختلف اسلامی در کشورهای مسلمان مورد استفاده قرار گرفتند، شرکای ایران در سلطنت های خلیج فارس علاقه مند به دریافت سود فوق العاده بودند و تا اندازه‌ای ایرانی‌ها موفق بودند. به طور خاص، چیزهایی مانند ناوگان تانکرهای شبح که سیستم فرستنده خودکار شناسایی را خاموش می کنند (و در حال حاضر از آن استفاده می شود) برای مخفی کردن مسیر و نقطه نهایی تحویل نفت بکار برده می‌شد و در اکثر موارد، ایرانیان نفت خود را "بدون ثبت" و به قیمت های پایین فروخته و می فروشند. علاوه بر این، به نظر خانم باربارا اسلاوین کارشناس شورای اقیانوس اطلس آمریکا، در شرایط کنونی، "چین، هند و ترکیه راهی برای ادامه واردات نفت ایران را خواهند یافت.

بیایید تمایل بسیاری از کشورها را به همکاری با ایران فراموش نکنیم. پس از همه، اتحادیه اروپا یک سامانه حمایت از تبادلات تجاری اینستکس را ایجاد کرده است که برای کمک به شرکت های اتحادیه اروپا اختصاص یافته که مایل به تجارت با ایران بدون تکیه بر معاملات مستقیم بین المللی مالی هستند. در حالی که اینستکس هنوز در حالت تست کار می کند. اما، چه کسی می داند، ممکن است یک ابزار خوبی باشد.

بنابراین، ایران و کشورهایی که با اقدامات تحریم مخالف هستند، در مورد چگونگی کاهش تاثیر تحریم های نفتی آمریکا فکر می کنند. اما به نظر می رسد که ممکن نیست کاری شود تا اثر منفی تحریم ها علیه ایران کاملا خنثی گردد. مطمئنا، در برخی از موارد، مخالفت با تحریم ها در ایران، مبهم و بحث برانگیز خواهد بود، اما خروج ایالات متحده از معامله هسته ای — برجام خود و تحریم های آمریکا علیه ایران به هیچ وجه قانونی نیست.