اینستکس چیست؟ این کلمه از عبارت Instrument in Support of Trade Exchanges به معنای «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» گرفته شده است. سیستمی که در پاریس و در چارچوب قوانین کشور فرانسه ثبت شده و کشورهای آلمان و انگلیس نیز جزء سهامداران اصلی آن محسوب می شوند.
درواقع با کمک این سیستم مراودات مالی بین ایران و اتحادیه اروپا صورت می گیرد. به طور مثال یک شرکت ایرانی کالایی به اروپا صادر می کند و در عوض آن اعتباری به دست آورده و می تواند کالایی را از اروپا وارد نماید بدون اینکه پولی بین طرفین رد و بدل شود. محصولات مورد نظر: مواد غذایی، محصولات کشاورزی، دارو و تجهیزات پزشکی هستند.
به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، اینستکس می تواند مسیر گسترش مبادلات تجاری میان ایران و اروپا و ایران و دیگر کشورهای جهان را غیر از غذا و دارو، در دیگر حوزه‌های تجاری نیز فراهم کنند. گسترش دامنه فعالیت تجاری اینستکس مرحله‌ای زمان‌بر اما امکان‌پذیر است.
در عین حال اینستکس با عکس العمل های ضد و نقیضی در ایران مواجه شد. بسیاری از مقامات در مخالفت از آن بیان داشتند که این مکانیزم در واقع خلاف برجام بوده و هیچ کمکی به اقتصاد ایران نمی کند.
محمدرضا مودودی، سرپرست سازمان توسعه تجارت ایران ضوابط کانال مالی اروپا موسوم به اینستکس را خلاف برجام دانست و گفت: " اینکه برخی مطرح می‌کنند که این کانال مالی اروپا تنها شامل غذا و دارو و اقلام غیرتحریمی است، خوشایند ما نیست؛ ما در برجام تخلفی نکرده‌ایم و به هیچ یک از تعهدات خودمان پشت پا نزده‌ایم. بنابراین اروپا نباید بگوید که تجارت اقلام تحریمی یا غیرتحریمی، زیرا اگر بپذیرند که اقلام تحریمی فقط باید با ایران تجارت شود به معنی آن است که آمریکایی‌ها درست می‌گویند و این خلاف معاهده‌ای است که با ما دارند."
آملی لاریجانی، رئیس قوه قضاییه ایران نیز بیان داشت: ایران به هیچ وجه شروط تحقیرآمیز " اینستکس" را نمی پذیرد.
در عین حال برخی این سیستم را برای آینده تبادلات تجاری با اروپا موثر می دانند. حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در لندن در صفحه توئیتر خود نسبت به برخی انتقادات درباره اینستکس واکنش نشان داده و نوشت: هنوز اینستکس عملیاتی نشده، مخالفین نظام، افراطیون منطقه و نزدیکان ترامپ همصدا به تمسخر و تضعیف آن پرداخته و از سر استیصال بر ناکارآمدی آن تاکید می کنند.
هنوز #اینستکس عملیاتی نشده، مخالفین نظام، افراطیون منطقه و نزدیکان ترامپ همصدا به تمسخر و تضعیف آن پرداخته و از سر استیصال بر ناکارآمدی آن تاکید می کنند. اما واقعیت اینست که:
— Hamid Baeidinejad (@baeidinejad) 2 февраля 2019 г.
۱- اینستکس یک نهادمالی است و نه نهادی از اجزای کمیسیون اروپا، که همه ی اعضای اتحادیه اروپا عضو آن بشوند. https://t.co/oLNwfgGp88
خبرنگار اسپوتنیک در این زمینه با آقای هوشیار رستمی، کارشناس مستقل ایرانی در رشته اقتصاد و مدیر آموزش و پژوهش در موسسه مطالعات و تحقیقات اقتصادی فایناپس کانادا (شعبه ایران) گفتگویی داشته و از ایشان در خصوص مزایا و معایب اینستکس پرسید.
آقای رستمی در توضیح و تفسیر این سیستم گفت: "چه کانال مالی که پیشتر اتحادیه اروپا قول داده بود و چه اینستکس هیچ کدام برای ایران مثمرثمر نیست و از روز اول هم مشخص بود که این اتفاق نمی افتد برای آنکه ما با آمریکایی روبرو هستیم که سلطه سنگین و گسترده مالی بر سیستم مبادلات مالی دنیا دارد و به همین علت اگر آمریکا بخواهد از معاهده ای که بحث اقتصادی در آن مطرح است، خارج شود و همچنین بخواهد خروجش را به شدت اجرایی نماید، این کار را با تمام قوا انجام میدهد.
در اینجا دو مسئله وجود دارد یکی باقی ماندن در برجام و دیگری خروج از آن. چه آمریکا می خواست باقی بماند و تعهدات خود را انجام نمی داد و چه خارج می شد و یا فقط تعهدات خود را عملی نمی کرد و یا به شدت علیه ایران اقدام کرده و مانع از مبادلات مالی شود دو مسئله جداگانه است. در حال حاضر با چیزی که روبرو هستیم این است که آمریکا تمامی سیستم های وزارت امور خارجه خود را فعال کرده تا مبادلات مالی و بازرگانی ایران را با دنیا قطع کند. برای همین اتحادیه اروپا هیچ توانایی ندارد برای اینکه این مسئله را جبران نماید. اتحادیه اروپا مشخصاً نگران است که مبادا برخورد و درگیری بین ایران و آمریکا چه نظامی و چه دیپلماتیک به وجود بیاید برای آنکه می داند بازنده اصلی خود اروپا خواهد بود. به همین منظور می خواست این کانال مالی را راه اندازی کند اما هیچ کشوری آنرا نپذیرفت که میزبان این سیستم باشد. فرانسه پیش قدم شد و گفت که شرکت را ثبت می کند تا بتواند دریافتها و پرداخت ها را انجام دهد و آلمانی ها مدیریت آنرا برعهده می گیرند.
و چه آلمانی این کار را خواهد کرد بعد از آن ماجرایی که برای دختر صاحب کارخانه هوآوی پیش آمد و دستگیری وی در کانادا که مدیر مالی این کارخانه نیز بود. هیچ کس به عنوان شخص حقیقی جرات نمی کرد که مسئولیت آنرا بپذیرد. حالا یک هماهنگی هایی صورت گرفته و افرادی آمادگی خود را برای انجام دادن اینکار اعلام کرده اند. هدف اصلی این کار همین است که ایران اگر پولی غیر نفت در اختیار داشته باشد که از صادرات کالاهایی که شامل تحریم های آمریکا نمی شوند بدست آمده است، این پول ها می توانند در اختیار این شرکت قرار بگیرد. این شرکت ، کالای استراتژیک یعنی کالاهایی که آمریکا اجازه می دهد مانند مواد غذایی و دارو خریداری کرده و برای ایران بفرستد که این هم در واقع تاثیری ندارد. البته نمی توان گفت که هیچ تاثیری ندارد برای آنکه مواد اولیه تهیه می شوند و برای بقای کشور لازم است. اینکه ایران برجام را پذیرفته، برنامه هسته ای خود را قطع نماید تا منافع اقتصادی دریافت کند، قطعاً اینطور نیست و این صرفا برای ذره ای کم کردن تحریم های آمریکاست. البته در چارچوب چیزی که اتحادیه اروپا پیشنهاد داده است، هم پولی که به این شرکت می آید باید پولی باشد که آمریکا با نحوه بدست آوردن آن مشکلی ندارد و هم کالایی که خریداری می شود طبق نظر آمریکا باشد. پس قاعدتا اروپایی ها کارخاصی نمی کنند و فقط به شکلی می خواهند بگویند که حرکتی کرده و به برجام پایبندیم. و البته بعید به نظر می رسد که ایران با وجود تمام این مسائل از برجام خارج شود.
آقای رستمی در پاسخ به این سوال که آیا در نهایت ایران با وجود فشارهای اقتصادی و تحریم های شدیدتر ، اینستکس را خواهد پذیرفت؟ پاسخ داد:"ایران می تواند از آن در شرایط لزوم استفاده کند. اما اگر فکر کنیم که اینستکس می تواند بهره ی خاصی برای ایران داشته باشد این امر بعید به نظر می رسد."
