سامانههای رباتیک همیشه جذاب، هیجانانگیز و گاهی خطرناک به نظر میرسند؛ اما بخش عمدهای از اهداف و کاربرد رباتها حتی از نوع نظامی، حفظ جان انسانها است. رباتهای آزمایشگاهی نمونه بارزی از این رباتها هستند که با هدف حفظ انسانها از محیط پرخطر به انجام وظایف خود میپردازند. حتی گاهی هدف اول رباتها نجات جان انسانها است همانند رباتهای تجسس تیمهای آتشنشان یا ربات جستجو حیات که بعد از حوادث غیرمترقبه همچون زلزله استفاده میشود.
رباتها از یک جهت خاص نیز خطرناک به نظر میرسند. آنها با تصاحب مشاغل میتوانند موجب بیکاری انسانها شوند ولی با نگاهی عمیقتر رباتها میتوانند فرصتی بزرگ برای گسترش و تقویت علومی از هوافضا، مهندسی مکانیک و الکترونیک گرفته تا هوش مصنوعی باشند. رباتها برای پیشرفت و رفع مشکلات نیاز به متخصصان ورزیدهتری دارند و این سهم آنها را برای اشتغالزایی جبران خواهد کرد.
در عرصه نظامی نیز رباتها همین اهداف را دنبال میکنند هر چند که شاید نام ربات نظامی باعث شود که خشونت و بیرحمی در ذهن تداعی شود؛ اما با آشنایی بیشتر با این رباتها متوجه میشوید که با تمام قدرت و هیبت شگفتانگیز خود چگونه میتوانند به حفظ جان و امنیت انسانها کمک کنند.
رباتهای نظامی با شرح وظایف گوناگون ساخته میشوند. از این وظایف میتوان حملونقل، تجسس و شناسایی، تشخیص مهاجم و رهگیری و انهدام اهداف را نام برد. پهپادها و موشکهای خود کنترلی نیز به نوعی در جامعه گسترده رباتها قرار میگیرند هر چند رباتهایی که روی زمین حرکت میکنند به باور و مفهوم ربات که در ذهن جای گرفته، نزدیکتر هستند.
به طور کلی نیز روال ساخت این ماشینهای خودکار و هوشمند از رباتهای حملونقل آغاز میشود و در این مسیر با افزودن امکانات رصد و تجسس و درنهایت اضافه کردن تسلیحات لازم هویت ربات نظامی شکل میگیرد. در ادامه نیز بعد درونی آنها که همان هوشمندی و تطبیق با شرایط و چالشهای محیطی و البته هماهنگی با مرکز فرماندهی است مورد توجه قرار میگیرد.
هوش مصنوعی از علوم پیشرفته و البته گرانقیمت به شمار میرود. از این رو در اکثر رباتها سیستم کنترل از راه دور تعبیه میشود که هزینه کمتری دارد و با ایجاد شعاع گستره عملیاتی، اپراتور ربات میتواند شرح وظایف آن را بهراحتی انجام دهد. درعینحال گاهی، سیستمهای هدایت و کنترل کمکی به ربات اضافه میشوند تا در کنترل ربات به اپراتور کمک میشود. به عنوان مثال زمانی که بنا به دلایلی ارتباط اپراتور با ربات قطع میشود، سیستمی در ربات فعال میشود تا بتواند به طور خودکار به مختصات از پیش تعیین شده رجعت کند.
در نهایت اجرای هوش مصنوعی روی بعضی از رباتها زمانی میسر است که برای اجرای عملیات خاصی طراحی میشوند و از لحاظ اقتصادی نیز به صرفه باشند. هوش مصنوعی با ترکیب ادوات جنگی و لباس سربازان به آنها کمک میکند با تمرکز بیشتری به اهداف اصلی عملیات مشغول شوند. مثلا کلاه ایمنی جنگندههای مدرن با استفاده از هوش مصنوعی به خلبان کمک میکند تا در نبردهای هوایی تمرکز بیشتر به روی هدف داشته باشند.
توجه با ارزش هوش مصنوعی، توانایی یادگیری و خودآموزی است که تحولات شگرفی را در آینده رقم خواهد زد. در عین حال سپردن تمام امکانات آتشباری و کنترل به یک ربات هنوز عملی چالش برانگیزی است که عواقب آن را نمیتوان براحتی کنترل کرد. بحثهای اخلاقی ساخت رباتهای کاملا هوشمند و خودمختار، در عین اینکه ساخت آنها در بعضی نقاط دنیا با سرعت در حال پیگیری و عملیاتی شدن است، نیاز به یک اجماع و پروتکل جهانی دارد تا رباتهای هوشمند به ابزار سواستفاده تبدیل نشوند.
ربات نذیر pic.twitter.com/JxCmuCLQNP
— John (@Pazitronika) 4 февраля 2019 г.
در ایران نیز توجه به رباتها و استفاده از آنها تنها منوط به آزمایشگاها و صنایع نبوده و در برنامههای بلندمدت ارتقا فناوری نظامی جایگاه ویژهای دارند تا به حدی که به جرات میتوان نیروی سپاه را اولین ارگان نظامی جهان اسلام نام برد که وارد حوزه ارتش رباتیک شده است. اولین نشانههای مشهود تست رباتهای ایران در رزمایش پیامبر اعظم در اواخر سال ۱۳۹۳ بود. سرانجام نیز اولین بار ربات مسلح نذیر در سال ۱۳۹۴ دیده شد؛ ولی به نظر میرسد اولین فعالیتها با ساخت خودروهای کنترل از راه دور آغاز شد و ساخت بولدزرهای کنترل از راه دور با اجرای عملیاتهای مهندسی و تخریب مین گامی مناسب برای حرکت به سمت اهداف بالاتر بود. این خودروها با شعاع عملکردی ۱۵۰۰ متر با انعطافپذیری خوبی به اجرای عملیاتهای مهندسی میپردازند و از لحاظ درجه آسانی آموزش برای اپراتور، نمره بالایی دارند. مزیت ویژه این سیستم در اجرای سهل و آسان به روی دیگر بولدزرها است که با کمترین تغییرات قابل پیادهسازی هستند.
در تابستان سال ۱۳۹۴ تمرکز اصلی برنامههای ارتش رباتیک ایران به روی پروژههای مینیابی،مینروبی و دیدهبانی اعلام شد و با حضور ربات نذیر تمایل جدیی ایران برای دستیابی به ارتش رباتیک ثابت شد. ربات نذیر تا حدود ۲ کیلومتر شعاع عملیاتی داشت و به روی سیستم خودران ۴*۴ پیاده شده بود. این ربات قابلیت حمل ۶۰۰ کیلو بار را داشت که میتوانست در انواع عملیات شناسایی و تدافعی و حتی تهاجمی مورد استفاده قرارگیرد. اداوات جنگی ربات نذیر قابل جایگزینی بود و شامل یک سلاح متوسط و اجتماعی بود که قابل تغییر بین تیربارهای ۷.۶۲ میلیمتر، تیربار سنگین ۱۲.۷ میلیمتر، موشکهای پدافندی، موشک ضدزره بود. سلاح اجتماعی به طور معمول به سلاحهایی گفته میشود که برای استفاده نیاز به چند کاربر دارد و اجرای همه عملیات سلاح توسط ربات، یک پیشرفت بسیار مناسب در جهت حفظ جان اپراتورها و کاهش هزینههای مستقیم و غیرمستقیم در عملیاتها است. در عین حال که با این نوع سلاحها حتی هواگردها نیز در معرض آسیب جدی خواهند بود.
با کمی تغییرات ربات نظامی دیگر هم در همان سال در رزمایش پیامبر اعظم به میدان وارد شده بود که به جای چرخ دارای شنی بود و با افزودن سامانه اپتیکی و دوربینهای حرارتی دقت بیشتری در هدفگیری داشت. همچنین موتور محرک آن از نوع الکتریکی بود که به خاصیت اختفا آن کمک زیادی میکرد؛ اما ماجرا به همینجا ختم نمیشد، رباتی دیگر هم در بخشی دیگر از صحنه نبرد به وظایف شناسایی مشغول بود. این ربات شناسایی از مدل قبلی قدرتمندتر و در عین حال بزرگتر بود. این ربات شناسایی با تجهیزات لیزری خود به جمعآوری اطلاعات از منطقه نبرد و ارسال به مرکز فرماندهی میپرداخت. سرعت جابجایی این ربات نیز در خطوط جبهه و ترک منطقه خطر با استفاده از چرخ بسیار پیشرفت کرده بود. دقت و کارآیی یک ربات بويژه در عملیات شناسایی بسیار بیشتر بود و علاوه بر کیفیت جمعآوری اطلاعات ذیقیمت احتمال صدمه انسان نیز کاهش مییافت. از آنجا که عملیات شناسایی در واقع فعالیتهای اولیه یک ربات برای تطبیق با محیط نیز به شمار می روند، ساخت رباتهای شناسایی مورد توجه ویژهای قرار گرفته بود. این رباتها در عین سادگی کارآمد بودن و البته در یک فعالیت تیمی میتوانستد وظایف بیشتری از پدافند و حتی آفند را پیاده سازی کنند. در همین سال نیز نیروی زمینی ارتش ایران یک ربات انتحاری در رزمایش محرم استفاده کرد. با استفاده این نوع رباتها در جبهههای نزدیک به هم بدون نیاز به درگیری تنبهتن میتوان دشمن را به راحتی زمینگیر کرد.
خودکفایی ایران در ساخت اسلحههای مختلف و ارتقا رباتها منجر به تولد سامانه برد بلند حامی ۱۲ شد. این سامانه کنترل از راه دور با قابلیت شلیک گلوله تیربار ۷.۶۲ میلیمتری از مجموعهای ربات تشکیل شده است که هم به صورت انفردای و هم به صورت تیمی عمل میکنند. به نوعی این سامانه همانند پیادهسازی برجهای مراقبتی است که در مرزها یا مناطق جنگی به محافظت از خطوط نبرد و جلوگیری از پیش روی دشمن ساخته میشوند، هر چند امکان نصب آن به روی خودورها نیز دور از ذهن نیست. انعطاف پذیری ۳۶۰ درجهای و تشخیص هدف با کمک سامانه لیرزی تا برد ۱۰ کیلومتر از دیگر خصوصیات سامانه حامی ۱۲ است.
ترکیب گاتلینگ پر قدرت نصیر با سامانه حامی باعث ارتقا حجم چشمگیر آتشباری شدهاست که به سامانه نصیر معروف است. سامانه نصیر نیز یک تیربار ۶ لول با توان شلیک ۲۴۰۰ گلوله در دقیقه است که با حجم آتش فوقالعاده خود میتواند برای درگیری با نیروهای پیاده دشمن و حتی موشکهای کروز به کار گرفته شود. سامانه نصیر در ارتقا جدید خود به برد ۱۸۰۰ متر نیز دست یافته و این توانایی باعث شده تا برای نصب روی دیگر ادوات نظامی از بالگرد تا قایق نیز یک انتخاب برجسته به شمار رود.
هر چند هوشمندی و خوداتکا بودن رباتها بسیار مهم است ولی شاخصهی مانند ابعاد نیز جایگاه خاصی در تعریف رباتها دارد. رباتهایی کوچک و سبکوزنی که یک سرباز میتواند آن را در کوله خود حمل کند و برای اقدامات شناسایی و گشت زنی از آن استفاده کند، از دیگر رباتهای مورد توجه نظامیان است. با اینکه توان آتش باری خاصی در این رباتها وجود ندارد ولی در حفظ جان سربازها و موفقیت عملیاتها بسیار موثر است. حرکت به سمت این نوع ادوات را میتوان در نمونهای از پهپاد بسیار سبک کلاغ دید که در عملیات شناسایی توسط سربازان خط مقدم به صورت دست پرتاب کاربرد دارد. قابلیت ویژه این پهپاد جداسازی قطعات بعد و قبل از عملیات برای حمل در یک کیف دستی است. نمونه امریکایی این پهپاد Raven نام دارد که از خانواده پهپادهای RQ به شمار میرود.
پهپاد راون pic.twitter.com/ATLPukGHFf
— John (@Pazitronika) 4 февраля 2019 г.
در جنگ علیه داعش در عراق نیز از چند ربات استفاده شده که از اعضای دیگر ارتش سایبری ایران بودند. با اینکه ساخت ربات به طور جدی در حوزههای جنگ تنها چند دهه قدمت دارد ایران نشانداده که به خوبی به اهمیت آن واقف است. با این وجود در ماه گذشته نیز از برنامه جدی برای ارتقا سامانههای رباتیک و گسترش عملیاتهای آن اعلام شد که نشان میدهد ایران با عزم راسخ و با بهرهگیری از فناوری روز دنیا به دنبال تقویت ارتش رباتیک خود و مقابله با تهدیدات احتمالی برونمرزی است.