این جشن در کشورهای ایران ، آذربایجان ، افغانستان ، پاکستان و بسیاری از کشور های دیگر در 30 آذر ماه برگزار می شود ؛ ابوریحان بیرونی یکی از بزرگترین دانشمندان ایرانی نیز از این جشن با نام میلاد خورشید یاد کرده.
شب چله به عنوان یکی از شب های مقدس میان ایرانیان باستان مطرح بوده و در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان راه یافته ؛ جشن یلدا جشنی در مبارزه با تاریکی که نماد اهریمن و بدی است بوده؛ در این شب ایرانیان باستان برای دفع نحسی و دور کردن علایم تاریکی (اهریمن) آتش می افروختند ، گردهم جمع می شدند و شب را با خوردن و آشامیدن و شادی کردن به صبح می رساندند.
شب یلدا شب تولد مهر است که بقایای آیین مهر پرستی است و در دوران باستان آیین مهر پرستی در شرق مدیترانه به طور گسترده ای رایج بوده و می توان نشانه های آن را در معابد پالمیرا شامات (سوریه و اردن) هم مشاهده کرد.
امروزه در ایران شب یلدا جشنی بسیار مهم برای ایرانییان است و همه تلاش می کنند تا به شیوه ی خود و محل زندگی شان این شب را گرامی بدارند.
ایران کشوری وسیع با قومیت های متنوع است، بنابراین شب چله نیز مانند دیگر مناسبت های ایرانی در هر خطه با سنت های متنوع اما یک چهارچوب کلی جشن گرفته می شود.
در اکثر نقاط ایران خوردن انار و هندوانه (نماد نور خورشید)، آجیل یلدا (شامل پسته ، بادام ، گردو و باسلق) و میوه های خشک آن محدوده ، شاهنامه خوانی به ویژه توسط بزرگان جمع و گرفتن فال حافظ به طور مشترک وجود دارد؛ اما آیین های خاص هر محدوده نیز به شدت دل نشین هستند برای مثال:
در استان خراسان شربت و شیرینی کف (از ریشه ی گیاه چوبک که با هم زدن آن به وسیله ی چوب های نازک درخت انارتهیه می شود کف سفتی از این فرایند بدست می آید که با شیره ی شکر خورده می شود) بسیار مرسوم است.
در استان اصفهان هم مانند بسیاری از نقاط ایران افراد به منزل پدربزرگ یا مادربزرگ ها می روند زیر کرسی می نشینند و خشکبار مرسوم خود مانند جوزقند را می خورند غذای رایج این محدوده برای شب یلدا در صورت امکان پلو ماهی است.
در شمال ایران شب چله ، خوانچه ای تزیین شده به خانه ی نو عروس یا نامزد خانواده می فرستند ؛ در آذربایجان هندوانه را تزیین میکنند و به همراه شالی —قرمز می فرستند و مردم حوزه ی دریا ماهی بزرگی را تزیین می کنند.
همدانی ها هم مراسم جالب فال سوزن را برگزار می کنند که در آن همه دور تا دور اتاق می نشینند و پیرزنی بدون توقف شعر می خواند ، دختر بچه ای هم پس از اتمام هر شعر بر پارچه ای نبریده و آب ندیده سوزن می زند و مهمان ها شعر ها را بنابر ترتیب نشستن شان فال خود می دانند.
در گیلان ازگیل می خورند و در استان فارس رنگینک ؛ در خوزستان تا سحر به انتظار قارون افسانه ای می نشینند و در قزوین باران این شب را اشک ننه سرما، برفش را پنبه ی لحاف او و تگرگش را دانه های گردنبند مرواریدش می دانند در هر کجای جهان ایرانیان همواره این شب را که طولانی ترین شب تاریک سال است در کنار یکدیگر و با سنت های خاص خود به روشنترین شب سال تبدیل می کنند.
یلدا مبارک!
