چاقوی دو لبه‌ای به نام چابهار

چابهار و گوادر شاید چندان برای ایرانیان و ساکنین پاکستان اسامی آشنا نباشند، شاید نام چابهار تنها تصویری از یک بندر کوچک در جنوب ایران را به ذهن اکثر ایرانیان متبادر سازد،تصور ساکنین پاکستان نیز از گوادر چیزی خارج از یک بندر کوچک ماهیگیری نیست؛ اما تمامی این تصورات مربوط به زمانی بود که تصمیمات بزرگ برای این دو بندر گرفته نشده بود و این دو بندر تبدیل به محلی برای قدرت نمایی و تلاش برای عرض اندام و توسعه هرچه بیشتر دو کشور پرجمعیت دنیا، یعنی چین و هند قرار نگرفته بودند. گوادر و چابهار دو بندر کوچک ماهیگیری سال‌های دور با فاصله ۱۷۰ کیلومتر از هم که این روزها می‌روند تا با حضور ابر قدرت‌های اقتصادی به دو رقیب عمده اقتصادی تبدیل شوند.

اهمیت آسیای مرکزی از نظر دار بودن منابع انرژی و وجود منابع دست‌نخورده طبیعی هم‌چون معادن غنی به‌ویژه در افغانستان، هم چین و هم هند را برآن داشت تا برای آینده خود نگاه راهبردی را به دو بندر چابهار ایران و گوادر پاکستان داشته باشند. چین می‌کوشد تا از طریق بندر گوادر پاکستان مقدمات دسترسی آسان و سریع به آسیای میانه را برای تامین منابع طبیعی و انرژی آینده خود فراهم کند و از طرف دیگر هند به‌دلیل اختلاف‌نظرها و مشکلات متعددی که با پاکستان دارد نمی‌خواهد و نمی‌تواند از پاکستان و بنادر آن استفاده کند و این دلیل کافی است تا دولت هند هم به‌عنوان رقیب چین بکوشد دسترسی به آسیای میانه را از راه چابهار تسهیل کند.

چین در یک برنامه منسجم ۱۵ ساله متعهد شده است که ۶۲ میلیارد دلار در گوادر سرمایه‌گذاری کند و تاکنون نیز ۱۴ میلیارد دلار از حجم سرمایه‌گذاری تعهدی خود را وارد میدان کرده است؛ این درحالی است که هند حداکثر متعهد شده حدود ۱ میلیارد دلار به تفسیر ۸۵ میلیون دلار برای تجهیز اسکله‌های بندر شهید بهشتی، ۱۵۰ میلیون برای توسعه پس‌کرانه‌های بندر و  ۹۰۰ میلیون دلار هم برای توسعه راه‌آهن چابهار سرمایه‌گذاری کند.

در اینجا فارغ از روند پیشروی و میزان سرمایه‌گذاری‌ها در بندر چابهار، می‌خواهیم به بررسی علل حساسیت شدید ایالات متحده در مورد بندر چابهار بپردازیم، پروژه‌ای که موجب سردرگمی شدید دولت دونالد ترامپ شده است؛ اما این سردرگمی به دلیل این واقعیت است که ایالات متحده از سویی به دنبال کند کردن سرعت رشد اقتصادی چین و ایجاد مانع و رقیب در مسیر اقتصادی این کشور است و راه‌اندازی بندر چابهار این امکان رقابت با چین را برای هند به عنوان متحد آمریکا فراهم میکند، علاوه براین راه‌اندازی این بندر موجب شکوفایی اقتصادی افغانستان، متحد دیگر ایالات متحده خواهد شد، اما در سوی دیگر این مسئله، ایران و بحث رشد اقتصادی این کشور همگام با راه‌اندازی پروژه چابهار است.

در این خصوص آلیس ولز، نماینده ویژه رئیس جمهوری آمریکا در امور آسیای جنوبی و مرکزی اعلام کرد که آمریکا تأثیر تحریم های این کشور علیه تهران در خصوص بندر چابهار را مورد بررسی قرار خواهد داد. وی در ادامه افزود: روند (بازنگری) در حال انجام است و ما نگرانی و علاقه مندی در زمینه افزایش صادرات به افغانستان و افزایش صادرات افغانستان به هند را بسیار جدی می‌ گیریم.

روزنامه آمریکایی وال‌استریت‌ ژورنال چندی پیش در گزارشی مربوط به توسعه بندر چابهار نوشت:  از سویی واشنگتن درصدد اعمال محدودیت در این پروژه در راستای اِعمال تحریم های ضدایرانی است و از سوی دیگر، می داند که انجام چنین کاری تلاش ها برای پیشرفت هند و افغانستان را با مشکل مواجه خواهد ساخت. این روزنامه آمریکایی در ادامه تصریح کرد: بندر مذکور دارای موقعیتی راهبردی در کرانه دریای عمان بوده و ایران را به سوی همان توسعه اقتصادی هدایت می‌ کند که دولت دونالد ترامپ، رئیس‌ جمهوری آمریکا مدعی است با تحریم‌ ها می خواهد جلوی آن را بگیرد.

در این بین صحبت‌هایی نیز مبنی بر سنگ اندازی دولت آمریکا بر سر‌راه دولت هند در خصوص راه‌اندازی پروژه بندر چابهار به گوش میرسید که تیرو مورتی، قائم مقام وزیر امور خارجه هند در این خصوص اینگونه اظهار نظر نمود: شایعاتی درباره سنگ اندازی های کشور امریکا بر سر راه این قرارداد در بعضی از نهادهای خبری در حال پخش شدن است اما من به شما می گویم تا جایی که برای ما اهمیت دارد ما به این گونه شایعات به هیچ عنوان وقعی نمی گذاریم؛ تمام تلاش ما این است که این توافقنامه به مراحل اجرایی خود برسد و هند سعی می کند تا در این قرارداد به بهترین شکل ظاهر شود.

تصمیم گرفتیم برای روشن‌تر شدن موضوع و ارزیابی ابعاد مختلف آن با جناب آقای پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسایل افغانستان، پاکستان و هند و همچنین جناب آقای دکتر علی رضا رضاخاه، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل بین الملل، کارشناس ارشد در مطالعات آمریکا همکلام شویم که در ذیل تقدیم حضورتان می‌شود.

اسپوتنیک: تا چه حد پروژه چابهار را تاثیر گذار بر توسعه آینده اقتصادی ایران می‌دانید؟

ملازهی: بندر چابهار تنها بندری است که خارج از خلیج فارس واقع شده است و به اقیانوس دسترسی دارد، بنابراین اهمیت استراتژیک برای ایران دارد ولی تنها این مسئله نیست که مورد توجه است، بلکه طرح هایی که در ارتباط با ساحل مکوران و دو بندر چابهار در ایران و گوادر در پاکستان هست،محور تحولات قرار میگیرند.

 از آنجا که چین در بندر گوادر و هند در بندر چابهار سرمایه‌گذاری کرده و این دو کشور به نوعی رقیب یکدیگر در سطح منطقه محسوب می‌شوند،بنابراین چابهار علاوه بر اهمیت استراتژیک برای ایران، از دو زاویه دیگر هم حائز اهمیت است: 1- اگر بندر چابهار تبدیل به بندر مهمی شود که بتواند صادرات و واردات افغانستان و آسیای مرکزی را که محصور در خشکی هستند را رونق دهد و ارتباط آنها را با دنیای خارج از طریق دریا فراهم کند، باعث ارتقا جایگاه ایران در منطقه خواهد شد. 2- توسعه چابهار منجر به توسعه محور شرق ایران خواهد شد، در صورتی که خطوط ارتباطی فعال شده و خط آهن از چابهار به زاهدان و سپس به سمت استان خراسان جنوبی و پس از آن به سمت ترکمنستان و افغانستان کشیده شود که می‌تواند شرایط اقتصادی را در بندرعباس، هرمزگان، مناطق جنوبی استان کرمان ،سیستان و بلوچستان و استان خراسان جنوبی تحت تاثیر قرار دهد.

رضاخاه: بندر چابهار از سویی به علت قرار گرفتن در نزدیکی آبهای آزاد برای ایران موقعیت استراتژیکی دارد و از سوی دیگر به علت قرار گرفتن در یک منطقه محروم در بحث ایران بسیار می‌تواند تاثیر‌گذار باشد. نگاهی دیگر نیز به مرزهای ایران است که طبیعتا توسعه چابهار ثبات در مرزهای شرقی ایران را به دنبال خواهد داشت.

اما سرمایه گذارهای چابهار و به طور مشخص کشور هند ، این بندر را مسیری برای دستیابی به چشم اندازهای بلند مدت خود و به نوعی ابزاری استراتژیک برای رقابت و کنترل چین می‌بینند. به نوعی سردرگمی ایالت متحده در تحریم کردن پروژه چابهار نیز بدین دلیل است که این کار مخالف منافع بلند مدت این کشور برای کنترل چین است.

آیا آمریکا راهکاری را برای متوقف کردن این پروژه در پیش خواهد گرفت؟

به همین علل ذکر شده است که تصور می‌شود ایالات متحده برای توسعه چابهار مانع ایجاد می‌کنند اما در واقع اینگونه نیست واگر قرار بود آمریکایی‌ها در این مسیر مانع ایجاد کنند، هند در این راستا سرمایه‌گذاری نمی‌کرد. ایالات متحده اتفاقا به خاطر حضور چین در بند گوادر، ترجیح می‌دهد که تا زمانی که مناسباتش با ایران در این حالت خصمانه قرار دارد به هند این اجازه را بدهد که در چابهار فعال شود تا دور از دست چین یا اروپایی‌ها باقی بماند. بهمین دلیل اگر از این زاویه به قضیه نگاه شود، هند چراغ سبز آمریکا را برای سرمایه‌گذاری در چابهار دریافت کرده است.

رضاخاه: در صورتی ایالات متحده تصمیمی در این راستا بگیرد باید به هند در بحث کاهش حمایت خود از پاکستان باج بدهند که اینکار بعید به نظر میرسد زیرا نتیجه آن تمایل پاکستان به سمت چین خواهد بود و در این صورت توازن قوا بین المللی بهم میخورد. شاید تنها کاری که آمریکایی‌ها بتوانند انجام بدهند این باشد که به هندی‌ها اجازه سرمایه‌گذاری را  در چابهار بدهند اما از سوی دیگر حمایت خود را از گروه‌های تروریستی در شرق ایران بالا ببرند که البته سابقه این کار را هم داشته‌اند.