پس از بالا گرفتن کشمکش‌ها در ماه‌های اخیر میان دو همسایه قدیمی، یعنی ایران و عراق در زمینه‌های گوناگون اعم از سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و اظهار نظر‌ها و جبه گیری‌های مقامات دو کشور، سرانجام تنش‌ها میان دو کشور حداقل در یک بعد به سر منزل امن و موضع مشخص رسید و آنهم در بعد اقتصادی و تجاری بود.
شاید شروع تمامی این تنش‌ها به اظهار نظر مقامات عراقی در برابر از سرگیری تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران بازگردد؛جایی که حیدر العبادی نخست‌وزیر عراق در واکنش به این تحریم‌ها اعلام کرد که عراق مخالف وضع تحریم علیه ایران است اما بغداد به منظور حمایت از ملت عراق به این تحریم‌ها پایبند خواهد بود.
سعد الحدیثی، سخنگوی دولت عراق نیز در مصاحبه‌ای با اسپوتنیک اعلام کرد: شروع تحریم های آمریکا علیه ایران، عراق را مجبور کرده تا استفاده از دلار آمریکا در نقل و انتقالات مالی با جمهوری اسلامی را متوقف کند.
پس از مدت کوتاهی از اظهار نظر مقامات سیاسی عراق،منذر عبدرالقادر الشیخلی، نایب رییس بانک مرکزی عراق در نامه‌ای رسمی به تمام بانک‌های عراقی اعلام کرد که طبق دستور شورای مدیریت بانک مرکزی ممنوعیت معامله با دلار با بانک‌های ایرانی باید تداوم یابد.
اما با توجه به حجم مبادلات تجاری بین دو کشور و نیاز مبرم عراق به کالای ایرانی شاید تا حدود زیادی تلاش برای یافتن سازوکاری جدید و یا به نوعی دور زدن تحریم‌ها توسط دولت عراق محتمل بود. الحدیثی نیز در مصاحبه‌ای گفت: در هر صورت، دولت (عراق) به دنبال حل تمامی مشکلات مربوط به این موضوع خواهد بود و در پی سازوکارهایی متناظر برای بی اثر کردن تاثیرات (تحریم ها) بر بازار عراق و جلوگیری از آسیب به منافع شهروندان عراقی خواهد بود.
یحیی آل اسحاق، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در زمینه آینده تجاری دو کشوراعلام کرد: ایران و عراق رابطه دلاری با یکدیگر ندارند و مبادلات تجاری بر اساس ریال یا دینار است و مبادلات بانکی از سوی بانک مرکزی به گونه‌ای نیست که بخواهد روابط دلاری آن را تحت تاثیر قرار دهد. وی افزود: حجم مبادلات اقتصادی ایران و عراق سالانه ۱۲ میلیارد دلار است که قرار بر این شده در سال جاری به ۲۰ میلیارد دلار نیز افزایش یابد. به طور حتم چنین صحبت‌های سیاسی خللی در مبادلات اقتصادی و تجاری ایران و عراق ایجاد نمی‌کند و آینده اقتصادی دو کشور روشن است.
کیوان کاشفی، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در مورد نگرانی‌های به وجود آمده درپی قطع ارتباط تجاری بر پایه دلار از سوی دولت عراق با ایران، گفت: با توجه به آغاز تحریم‌های امریکا علیه ایران، نخست وزیر عراق اعلام کرده که دلار از معاملات با ایران حذف خواهد شد اما این امر مانع یا محدودیتی در صادرات کشورمان به عراق نخواهد داشت، چرا که معاملات با ریال ایران، دینار عراق و یا یورو قابل انجام خواهد بود.
برای روشن شدن تمامی ابعاد این موضوع تصمیم گرفتیم ابتدا با آقایان مهدی نجات نیا، عضو اتاق بازرگانی ایران و عراق و آقای پیمان مولوی، اقتصاد دان و دبیر کل انجمن اقتصاد دانان ایران دو مصاحبه جداگانه را ترتیب بدهیم.
اسپوتنیک: تصمیم به استفاده از ریال، یورو و یا دینار چه تاثیری بر روی روابط اقتصادی دو کشور خواهد داشت؟
نجات نیا: حتی پیش از اینکه این تصمیم اتخاذ بشود نیز عراقی‌ها ترجیح می‌دادند به خاطر نوسانات ارز و پول ملی ایران،با ریال کار کنند در عین حال طرف ایران به این امر راضی نبود زیرا گرفتن دلار برای ایران مناسب‌تر بود ولی عراقی‌ها با رخنه و سرکشی به داخل کارگاه‌های و مراکز تولیدی ترجیح به خرید با ریال به علت صرفه بیشتر داشتند. در حال حاضر نیز به علت افت بیشتر ریال به طبع صادرات ایران به عراق به ریال افزایش خواهد داشت.
مولوی: واقعیت امر بر اینست که با توجه به اتفاقاتی که در حدود شش ماه گذشته در اقتصاد جهان در خصوص جنگ ارزی حال اتفاق است که تقریبا خیلی از کشورها را از قبیل برزیل، آرژانتین، ترکیه، ایران، چین، روسیه و… را درگیر خود کرده است،فارغ از اینکه ایران با کشورهای همسایه به علت تحریم های ایالات متحده به چه سمتی می رود، مبادلات با ارزهای ملی در حال رونق است. در این زمینه به عنوان مثال میتوان به روابط اقتصادی ترکیه و روسیه، هند با چین و یا چین با روسیه اشاره کرد. بخشی از این مسئله بر‌میگردد به اینکه بتوانند تبادلات راحت تری انجام بدهند و یا به عبارتی فشاری را که واحد ارز دلار بر روی این کشورها وارد میکند را کاهش دهند از طرف دیگر مبادلات باید دو سویه باشد یعنی اگر دو کشور میخواهند باهم مبادلات با ارز ملی را انجام دهند باید تقریبا طرف عرضه و تقاضا بهم نزدیک باشند و در صورت تفاوت زیاد کار بسیار سخت خواهد شد و عمیق نخواهد بود. به لحاظ مدیریت ریسک ارزی نیز میتواند این کار یک کمک به تمامی کشورها باشد که از ریسک های ناشی از استفاده از دلار در امان باشند.شرایط نسبت به 5 تا 10 سال قبل به علت خیلی از مسائل از جمله تحریم ها فرق کرده است و اگر اینطور نبود،دلار همچنان میتوانست به عنوان ارز مرجع بین کشورها بکار رود.
اسپوتنیک: آیا این ریسک برای عراق وجود دارد که تحت تحریم‌های آمریکا به علت استفاده از این راهکار در تجارت با ایران قرار بگیرد؟
نجات نیا:عراق، مبادلات و ارتباطات با آمریکا و سایر کشورهای جهان را به ایران ترجیح می‌دهد. در بین تنها ممکن است یکسری احزاب وافراد، راهکارهای غیر قانونی را بکار ببرند تا این روابط را حفظ کنند. ساختار کلی عراق مطابق با قوانین بین الملل عمل میکند و نمی‌تواند مغایر با آن رفتار کند. به صورت کلی عراق تنها به صرفه اقتصادی خود فارغ از مسائل همسایگی و نزدیکی فرهنگی خود با ایران توجه میکند.
مولوی: سیاست جدید دولت آمریکا به نظر میرسد که ایجاد دو راهی برای کشورها باشد بدین معنی که در حوزه های متعدد با استفاده از ابزارهای تحریمی موجب حداکثر فشار بر روی کشورها برای قرار گرفتن در بین دو راهی برای انتخاب بین آمریکا و یا علیه این کشور است.در خصوص عراق هم به همین صورت است و عراق در صورت به وجود آمدن چنین شراطی ملزم به انتخاب خواهد بود.
اسپوتنیک: مبادلات تجاری دو کشور منحصر به چه کالاهایی می‌شود و آیا ایران نیز از عراق کالایی را وارد میکند؟
نجات نیا: واردات ایران از عراق بسیار جزئی است و بیشتر محدود به آهن قراضه و خرما می‌شود در سوی دیگر صادرات ایران شامل مواد غذایی،مصالح ساختمانی،مواد شیمیایی و پتروشیمی،دارو، تجهیزات پزشکی، مواد شوینده و بهداشتی است. البته به صورت عمده مواد غذایی غیر بسته بندی شده مانند میوه و صیفی جات و سبزیجات کشور و همچنین کالاهای سنگین به علت فاصله نچندان زیاد دو کشور، برای دولت عراق به صرفه‌تر است که از ایران وارد کنند.
مولوی: زیر ساخت های تولیدی عراق به سبب جنگ هایی که در چند سال اخیر درگیر آن بوده است بسیار ضعیف است و تنها تولید به میزان بالای این کشور در حوزه نفت و میعانات گازی و نفتی است. بیشتر موارد مصرفی این کشور وارداتی است؛کشور ترکیه بخشی از مواد غذایی و مواد صنعتی این کشور را تامین می کند. از سوی دیگر ایران از سیمان گرفته تا آهن و فولاد و همچنین مواد غذایی و کشاورزی این کشور را تامین می کند. با افت ارزش ریال ایران صادرات خیلی از اجناس از ایران به عراق سود سرشاری را برای صادر کننده ایرانی و همچنین طرف وارد کننده عراقی ایجاد میکند و این باعث می‌شود که تقاضا از طرف‌های عراقی برای کالاهای ایرانی بیشتر شود.
اسپوتنیک: آینده تجاری پیش روی دو کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نجات نیا: سال آینده رابطه تجاری بین دو کشور در وضعیت خوبی قرار خواهد داشت اما از سالهای بعد، یعنی در میان مدت و بلند مدت، ایران جایگاه خاصی در صادرات به عراق نخواهد داشت.
مولوی: به نظر بنده نه تنها ایران و عراق که تمامی کشورهای منطقه اعم از ترکیه، پاکستان، آذربایجان می توانند با jbp (هماهنگ سازی اهداف، استراتژی ها و برنامه های عمل بین دو شریک تجاری) و با همکاری یکدیگر یکی از بهترین مناطق تجاری دنیا را ایجاد کنند. با توجه به پتانسیل های موجود در دو کشور در صورت وجود هوشمندی لازم،تعاملات بین دو کشور را مثبت و رو به رشد ارزیابی میکنم.
