دریای خزر: کابوسی که به واقعیت پیوست

اسپوتنیک — بهار 2018، سنای پارلمان قزاقستان پروتکلی را به امضا رساند که به ایالات متحده اجازه می دهد از بندرهای کوریک و آکتائو در دریای خزر برای انتقال محموله های نیروهای مسلح ایالات متحده به افغانستان از طریق خاک قزاقستان استفاده کند.

محموله های ویژه از طریق دریای خزر از گرجستان و آذربایجان به قزاقستان و سپس از طریق راه آهن به ازبکستان و افغانستان حمل خواهند شد. رهبری این کشور این تصمیم را به لزوم تأمین منافع استراتژیک قزاقستان و "حفظ صلح و ثبات در همسایگی با افغانستان را توضیح می دهد.

اسپوتنیک در مورد موقعیت پدید آمده در حوزه دریای خزر با دو کارشناس سیاسی به گفت و گو نشسته است. حسن بهشتی پور، کارشناس ایرانی در مسایل روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز و آندره کوشکین، کارشناس در امور سیاسی، رئیس کرسی سیاست شناسی دانشگاه اقتصاد پلخانوف روسیه همصحبت های اسپوتنیک شدند. آنها در مورد اینکه آیا باید از استقرار پایگاه های نظامی آمریکا در دریای خزر ترسید، اظهار نظر نموده و به بحث و بررسی خطرات این اقدام از سوی قزاقستان برای پنج کشور حاشیه خزر و کشورهای آسیای مرکزی و همچنین روش های جلوگیری از تقویت حضور ایالات متحده در دریای خزر پرداختند.

گام توأم با ریسک قزاقستان

کارشناسان معتقدند که چنین حرکتی از سوی قزاقستان با مفاد توافق ها پیرامون دریای خزر مغایرت دارد که در آن قزاقستان، روسیه و دیگر کشورهای خزر صریحاً تمایل خود را به برقراری ثبات در این حوزه ابراز داشتند.
آندره کوشکین گفت: حضور نیروهای مسلح ایالات متحده، بیشتر از همه، موجب این ترس ما می شود که آمریکایی ها بتوانند پایگاه های خود را در آن ساخته و برای مدت طولانی در آنجا بمانند و در نتیجه روح ثبات ایجاد شده در این منطقه از بین خواهد رفت.
حسن بهشتی پور اظهار داشت:

این نه تنها یک ضربه به روابط کشورهای منطقه خزر بلکه تهدیدی برای منافع آنهاست. حضور نیروهای مسلح کشورهای خارج از منطقه در این حوزه یک مسئله مهم برای همه کشورهای خزر است. بدون شک، این امر قزاقستان را در وضع ناشایست نشان داده است. این حرکت با توافق های قبلی مغایرت دارد. پیشتر كشورهای حاشیه خزر موافقت كردند كه كشورهای خارجی در خزر حضور نداشته باشند. قزاقستان این توافق ها را چطور رعایت و اجرا می کند؟ این حرکت قزاقستان بی پروا بود. قزاقستان بایستی در این زمینه با کشورهای منطقه مشورت می کرد.

نفوذ "با انعطاف" آمریکا

حسن بهشتی پور گفت: ایالات متحده پیش از این هم سعی کرده بود حضور نظامی خود را در سواحل دریای خزر از طریق آذربایجان تأمین کند. ولی ناکام ماند.
آندره کوشکین گفت: ایالات متحده به دنبال روش هایی است که به آن اجازه بدهد در این منطقه خزر بیشتر اعتماد به نفس داشته باشد و به نظر می رسد که قزاقستان یک عنصر در این ساختار است که به ایالات متحده اجازه می دهد به راحتی وارد این سرزمین بارور شود.

ممکن است، اما با یک "اما"

کارشناسان می گویند که قزاقستان به عنوان یک کشور مستقل می تواند روابط خود را با دیگر کشورها برقرار کند. حسن بهشتی پور اظهار کرد: با این حال، در این مورد خاص، با توجه به تعهدات قزاقستان مبنی بر جلوگیری از ورود نیروهای نظامی کشورهای ثالث به حوزه دریای خزر، مقامات قزاقستان باید با سایر کشورهای دریای خزر مشورت کنند تا منافع آن‌ها نقض نشود، به این معنی که این مورد، یک کشور استثنایی و خارج از منطقه یعنی ایالات متحده است. این کارشناس ایرانی افزود: قزاقستان به عنوان یک کشور مستقل می تواند روابط خود را با دیگر کشورها برقرار کند. اما با توجه به تعهدات قزاقستان مبنی بر جلوگیری از ورود نیروهای نظامی کشورهای ثالث به منطقه دریای خزر، مقامات قزاقستان باید با سایر کشورهای دریای خزر مشورت کنند.

ایالات متحده تحت پوشش عمل می‌کند و موقعیت را بی ثبات می نماید

به عقیده حسن بهشتی پور، واگزاری بندر های خزر به ایالات متحده از طرف قزاقستان، یک طرح جدید برای گروه های افراطی است که ایالات متحده تحت پوشش مبارزه با تروریست ها، مناطق متشنج جدیدی را در آسیای مرکزی و دریای خزر ایجاد می کند.
وی گفت: این پوششی است که آمریکایی ها از آن برای مبارزه با تروریست ها استفاده می کردند. به عنوان مثال، آمریکایی ها می گویند که می خواهند برای نابودی تروریست ها در افغانستان کمک کنند. اما شما می بینید که تمام این سال ها، تروریست های هر نوع: طالبان، داعش، القاعده، قبل از انجام عمل (تروریستی)، در سال های مختلف با سرویس ویژه آمریکا در تماس برقرار می کردند. من 100 درصد ادعا نمی کنم، اما در این زمان اسناد منتشر شد مثلاً توسط ویکی لیکس در این باره که مبارزه با تروریسم و افراط گرایی فقط پوشش آمریکایی ها برای توجیه فعالیت های خود است.
آندره کوشکین کارشناس روس خاطرنشان کرد: چنین همکاری تنها به طور موقت برای قزاقستان چیزی به ارمغان می آورد و اما به طور کلی با‌گذشت زمان ممکن است که همکاری با ایالات متحده به یک عامل بی ثبات کننده جدی برای سراسر منطقه تبدیل شود.

پیامدها برای منطقه

کارشناسان معتقدند که ما می توانیم با بی ثباتی در آسیای میانه و حتی در حوزه دریای خزر روبرو شویم. حسن بهشتی پور می گوید: مشکلات نه تنها برای روسیه و ایران، بلکه برای آذربایجان و ترکمنستان نیز بوجود خواهد آمد. تصمیم گیری در مورد خزر بر هر پنج کشور تاثیر می گذارد. به نظر می رسد ما شاهد آغاز دور جدیدی از تنش ها در منطقه خواهیم بود و در هر صورت شاهد واکنش کشورهای منطقه خواهیم بود.

آمریکا بذر همه بلایا

حسن بهشتی پور اظهار داشت: آمریکایی ها هم اینک نشان داده اند که در هر منطقه، هر جا که آمده اند، به غیر از بی ثباتی و ایجاد مشکلات جدید، فعالیت های آنها نتایج دیگری به ارمغان نیاورده است. این مشکل که ما در افغانستان شاهد آن هستیم می تواند به آسیای میانه سرایت کند. خطر تحریک منطقه دریای خزر نیز وجود دارد. هر جا که آمریکایی ها ظاهر شوند، همه جا به منبع زد و خورد تبدیل می شود.

آیا امید به دیدار سران کشورهای خزر وجود دارد؟

آندره کوشکین بعید نمی‌داند که اگر وضعیت بدتر شود، ایالات متحده بدون مشکل قادر خواهد بود ساحه نفوذ خود را گسترش دهد، به خصوص از آنجایی که آنها "پا را در بنادر قزاقستان" محکم کردند، بنابراین "پنج کشور خزر" هم باید به اشکال "نرم" همکاری استراتژیک با دو کشور بپردازند. دانشمند علوم سیاسی روس بعنوان چنین "اشکال نرم" معاشرت با قزاقستان به بررسی مشترک دیدگاه ها، تضمین ها و اشکال محدودیت ها به منظور حصول اطمینان از عدم گسترش نفوذ ایالات متحده در این منطقه اشاره کرد.

کارشناس ایرانی توقع دارد که پنج کشور حاشیه خزر این مسئله را در ماه اوت در نشست سران مطرح کنند و آن‌ها قادر باشند مقامات قزاقستان را با تجدید نظر در تصمیم خود قانع سازند. حسن بهشتی پور تأکید کرد: ایران، روسیه، آذربایجان و ترکمنستان می توانند در نشست سران به قزاقستان هشدار دهند. این یک اجلاس بسیار مهم است که در آن می توانند این موضوع را مطرح کنند، آن را در بالاترین سطح بررسی کنند و قزاقستان را متقاعد سازند که این یک گام غلط و تحریک آمیز است که منجر به بروز تنش های جدید در منطقه خواهد شد.