عقیم ماندن برجام راهی بسوی جنگ

ولادیمیر ساژین ایران شناس و کارشناس اسپوتنیک در امور سیاسی می نویسد: می دانیم که در ماه ژوئیه 2015، پنج عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد — روسیه، ایالات متحده، فرانسه، بریتانیا، چین — همراه با جمهوری فدرال آلمان به توافقی در باره حل برنامه هسته ای ایران رسیده و برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) را به امضا رساندند. معامله هسته ای در ژانویه 2016 به اجرا گذاشته شد.

در تابستان همان سال 2016، ترامپ که آن وقت نامزد ریاست جمهوری بود به برجام حمله کرد و اعلام نمود که معامله هسته ای با ایران برای واشنگتن فایده ندارد. وقتی او رئیس جمهور شد، دست به اقدام زد.

اول، او چهار "نقصان" معامله را پیدا کرد. این: عدم امکان بازرسان بین المللی برای کنترل تمام امکانات، از جمله نظامی، نبود هیچ تضمینی از این که ایران هرگز قادر به دستیابی به سلاح های هسته ای نداشته باشد، محدودیت اعتبارمعامله هسته ای به 10-15 سال، نبود ممنوعیت ایجاد موشک های بالستیک قادر به حمل سلاح های هسته ای توسط ایران. به علاوه، ترامپ، تهران را متهم به فعالیت های گسترده در خاورمیانه کرد.

سپس ترامپ اعلام کرد که در ماه ژانویه برای آخرین بار توقف تحریم ایران را تمدید کرده و اگر فرانسه، آلمان و انگلیس در معامله خود با ایران "تغییرات قابل توجهی" وارد نکنند او در تاریخ 12 ماه این معاهده را ترک خواهد کرد.

در پایتخت های کشورهای اروپایی که بسیار علاقه مند به توسعه روابط با ایران در درجه اول روابط تجاری هستند، از این ابتکار ترامپ وحشت زده شدند. مشاوره با ایالات متحده به سرعت آغاز شد. پنج دور مذاکرات برگزار شد. در نتیجه، طرف ها توافق کردند که لازم است معامله هسته ای از سایر گناهان تهران جدا شده، ولی با توجه به آزمایشات موشکی و سیاست های منطقه ای تهاجمی، ایران باید به تحریم های جدیدی تهدید شود. اما معامله هسته ای باقی خواهد ماند، اگر چه برخی از قطعات آن به صورت جدیدی تعبیر خواهد شد.

در روز 16 آوریل، رئیس دیپلماسی اروپا، فدریکا موگرینی، گفت که اتحادیه اروپا به طور کامل توافق هسته ای با ایران را اجرا خواهد کرد.

در 24 آوریل، امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه، به واشنگتن آمد. یکی از موضوعات اصلی مورد بحث دو طرف سرنوشت معامله هسته ای بود. امانوئل مکرون برای همگرایی مواضع اروپا و آمریکا، این گزینه را پیشنهاد کرد: شروع به تهیه یک سند جدید در مورد مسئله هسته ای ایران با توجه به برنامه موشکی ایران و عامل بازدارندگی ایران در خاورمیانه، در حالی که این توافقنامه تا زمانی که یک معامله جدیدی به دست نیاید، حفظ شود.

در روز 27 آوریل، روز اول بازدید آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، از واشنگتن است. موضوع مذاکرات یکسان است. تحلیلگران می پرسند آیا ملاقات بین نخست وزیر بریتانیا ترزا می و ترامپ باشد یا همه چیز به یک تماس تلفنی محدود خواهد شد؟ اما سران انگلیس و آمریکا حتما در مورد مسئله هسته ای ایران صحبت خواهند کرد.

آیا اروپایی ها قادر خواهند بود تا رئيس جمهور آمریكا را متقاعد كنند كه از قرارداد هسته ای با ایران خارج نشود؟ به احتمال زیاد نه، ولی ترامپ غیر قابل پیش بینی است. اما امروز چشم انداز غم انگیز است. دولت آمریكا فهماند كه کاخ سفید با این نظر موافق است و احتمال ندارد كه ترامپ در این مورد تجدید نظر کند. تنها یک گزینه هست تا ایالات متحده در معامله باقی بماند: به شرطی که اروپایی ها از ایران یک تعداد گذشت را دریافت کنند.

ولی افسوس، این امر تقریبا غیر ممکن است. بنابراین، هر گونه تفسیر و تعبیر مفاد معامله هسته ای برای ایران غیر قابل قبول است. حتی در جریان مذاکرات در سالهای 2014 — 2015، طرف ایرانی مراقب آن بود که هر کلمه و واژه متن این معاهده مطلقا یک معنا باشد. مذاکره کنندگان وقت زیادی صرف کرده اند و تلاش نمودند تا به درک مشترک محتوای متن و واژه های جداگانه برسند.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در توضیح موضع ایران در مورد اصلاح متن این معاهده، گفت: "یا همه چیز یا هیچ چیز. رهبران اروپایی باید از رئیس جمهور ترامپ بخواهند که نه تنها در معامله هسته ای باقی بماند، بلکه مهم تر از همه، به درستی آن را اجرایی کند". بنابراین، هیچ امیدی برای نرمش موضع تهران وجود ندارد. از این رو، تلاش های اروپاییان بی نتیجه خواهد ماند و ایالات متحده این قرارداد را ترک خواهد کرد.

حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، گفت: "ایران برای تمام موقعیتهای ممکن آماده است. من به کاخ سفید می گویم که اگر آنها به تعهداتشان عمل نکنند، دولت ایران واکنش قطعی نشان خواهد داد. اگر کسی توافق را نقض کند، باید بداند که با عواقب جدی مواجه خواهند شد". ظریف پیشتر چنین گفته بود: "اگر امریکا معمله هسته ای را ترک کند ایران به سرعت برنامه هسته خود را توسعه خواهد داد". وزیر ایرانی هشدار داد که ایران ظرف چهار روز می تواند غنی سازی اورانیوم را به میزان 20 درصد افزایش دهد. (این معامله محدودیت ها در غنی سازی اورانیوم را به میزان کمتر از 4 درصد در نظر دارد).

علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران به نوبه خود، گفت که پاسخ ایران به خروج آمریکا از معامله هسته ای "غیر منتظره" خواهد بود.

لازم به یادآوری است که زیرساخت های هسته ای ایران طی سه سال گذشته از زمان تصویب این معامله نمی توانست مورد تغییرات بنیادی که توسط معامله هسته ای پیش بینی شده است، قرار گیرد. بنابراین، در ایران پتانسیل هسته ای باقی مانده و آماده است به قدرت هسته ای تبدیل شود. در شرایط جدید، ایران این جهات نظامی را در برنامه هسته ای که در سال های اخیر منجمد شده بود، بازسازی خواهد کرد. اگر برنامه هسته ای کره شمالی و واکنش ترامپ به آن را در نظر بگیریم، این امر به ویژه امروز روشن است، و این بدان معنی است که حالا آمریکا بر آن است که کیم جونگ اون با یک موشک هسته ای خطرناک است و بهتر است با او شخصا مذاکره کنیم.

و در مورد سرنوشت معامله هسته ای حاصله با ایران باید گفت که فروپاشی این معاهده قطعا منجر به بحران های نظامی و سیاسی جدید حول ایران و در منطقه خاورمیانه خواهد شد. تردیدهایی بزرگ وجود دارد که اسرائیل، عربستان سعودی و آمریکا با خاطری آسوده با افزایش خطر هسته ای ناشی از ایران مواجه شود. اگر برنامه هسته ای به طور فعال در عرصه نظامی پیاده شود، حمله های نظامی قدرتمند این کشورها به تاسیسات هسته ای ایران امکان پذیر است و این به معنای یک جنگ بزرگ در خاورمیانه می باشد.