نیروهای مسلح امروزی ایران

هجدهم آوریل در جمهوری اسلامی ایران روز ارتش برگزار می شود.  طبق رسم معمول رژه نظامی در تهران برگزار می شود و دستاوردها در زمینه پیشرفت و توسعه تکنیک آلات جنگی و قدرت جنگی جمهوری اسلامی ایران به نمایش گذاشته می شود.

این رسم ریشه در اعماق تاریخ دارد. تمدن ایران که 5 هزار سال پیش شکل گرفت، ظهور خود را مدیون فتوحات شاهان ایران است. امپراطوری خاندان هخامنشیان تا پایان قرن ششم قبل از میلاد از یونان تا لیبی در امتداد رود سند کشیده شده بود. ایران پرجمعیت ترین کشور در تاریخ بود (50 درصد جمعیت جهان در آن زمان تابع امپراطوری هخامنشیان بود). ایران یکی از قدرتمند ترین کشورها از نظر فرهنگی و سیاسی بود.  گسترش کشور ایران به این شکل به دلیل ارتش نیرومندی ممکن شد که کوروش دوم،شاه ایران تشکیل داد.

سال ها در پی یکدیگر سپری شدند، سده ها گذشتند. امپراطوری پارس به یک ساختار دیگر تغییر شکل داد، اما ارتش همیشه عامل اساسی باقی ماند. ایران در طول قرون هم پیروز می شد و هم شکست می خورد. اما ارتش که جزء نظامی ساختار کشوری است همیشه در مرکز سیاست ایران قرار داشت.

فعالیت تیپ قزاق ایران که توسط افسران روس به درخواست ناصرالدین شاه در سال 1879 سازماندهی شد، تأثیر قابل توجهی بر شکلگیری نظامی — سیاسی ایران اواخر قرن 19-اوایل قرن 20 گذاشت. این تیپ از افسران روسی و سربازان ایرانی تشکیل شده بود. افسران ایرانی برای گذراندن تمرینات نظامی دوره مأموریت خود را در تیپ می گذراندند. آموزش ایرانی ها بر اساس اساسنامه نیروهای قزاقی روس جریان داشت.

به برکت تلاش های افسران روس این واحد در کوتاه ترین مدت ماهرترین بخش ارتش ایران شد.

در فوریه 1921، سرهنگ رضا خان فرمانده واحد قزاقی شد و پس از مدتی وزیر دفاع شد و 12 دسامبر 1925 وارث شاه ایران شد. تا پایان سال 1921 بر اساس واحد قزاقی، ارتش کشور شکل گرفت.  بدین ترتیب روسیه پایه اصلی را برای تشکیل نیروهای مسلح ایران ایجاد کرد.

رویدادها و حوادث نظامی — سیاسی زیادی رخ دادند. اما مهمترین آنها انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 است.

در روزهای داغ انقلابی 1979، حق رأی از ارتش سابق شاه ایران در انتخاب راه رشد آینده کشور سلب شد. انقلابیون اسلامی ایران از اولین روزهای انقلاب با شک و ظن به آن ارتش برخورد کردند. آنها نمی توانستند و نمی خواستند به باقیمانده های ارتش ایران تکیه کنند که «لکه» رژیم سرنگون شده شاه را بر خود داشت. روحانیت بهر شکل ممکن سعی کرد اهمیت ارتش را کم جلوه بدهد و توجه خود را به تشکیل نیروهای مسلح آلترناتیو معطوف سازد که کاملا به ایده های «خمینیسم» وفادار باشد — نوعی گارد محافظ. این مأموریت به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی محول شد.

تاریخ رسمی تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی  6 ماه مه 1979 اعلام شده است. اهداف آن «دفاع از انقلاب اسلامی در ایران و مساعدت به رواج آن در جهان بر اساس ایدئولوژی واقعا اسلامی» اعلام شد.

البته طی 40 سال که از زمان انقلاب اسلامی می گذرد، نیروهای مسلح ایران تغییرات زیادی را از سر گذرانده است.  ترکیب آن پایدارتر شده و تعداد نفرات آن افزایش یافته، تسلیحات تغییر کرده اند و سطح آموزش پرسنل بهبود یافته است.

هم اکنون نیروی مسلح ایران از نظر نفرات یکی از بزرگترین نیروها در خاورمیانه است. آنها از تجربه عملیات جنگی که در زمان جنگ ایران- عراق (1988-1980)، و طی جنگ های داخلی در عراق، سوریه و یمن کسب شده، برخوردارند.

ویژگی ساختار سازمانی نیروی مسلح ایران وجود دو جزء مستقل در ترکیب آن است: ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. هر یک از آنها دارای نیروهای زمینی، هوایی و دریایی با سیستم مربوطه مدیریت هم در زمان صلح و هم در زمان جنگ هستند.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی همچنین دارای ساختاری است که مأموریت های استراتژیکی شناسایی-خرابکاری را به انجام می رساند- نیروهای ویژه قدس و همچنین نیروهای مقاومت « بسیج». با وجود تغییرات مثبت در توسعه و تکامل نیروهای مسلح بطور کلی، رهبری نظامی —سیاسی جمهوری اسلامی ایران با مشکلات معینی در ایجاد نیروهای مسلح مدرن روبرو می شود. این امر قبل از هر چیز با تکنیک آلات جنگی و تسلیحات مرتبط است. زیرا اکثر تسلیحات ایرانی تولید دهه های 1960 و 1970 قرن گذشته هستند. حتی «نمونه های موزه ای» هم هستند که به دهه های 1950-1940 تعلق دارند- چند نمونه کشتی و سیستم های توپخانه. نیروی هوایی از جنگنده های قدیمی اف-4، اف-5 آمریکایی، میراژهای فرانسوی اف-1 و جنگنده های چینی اف-7 ، جنگنده های شوروی سو-24 و سو-35 تشکیل شده اند. جنگنده میگ —29 روسیه و اف-14 آمریکایی را تا حدودی می توان از نوع جنگنده های نسبتا نو دانست.

تکنیک آلات تسلیحاتی و جنگی که توسط مجتمع نظامی صنعتی ایران تولید شده است، هر چند از نظر «فیزیکی» نو هستند، اما از نظر ویژگی های ساختاری خود یا بر اساس مجوز ساخته شده اند و یا نمونه ای از انواع منسوخ خارجی هستند. به عنوان مثال، جدیدترین جنگنده های ساخت ایران « صاعقه»، «آذرخش» و « سیمرغ»  بر اساس نوع « باستانی» جنگنده اف-5 آمریکایی ساخته شده اند. تازه ترین تانک ساخت ایران «کرار» به عقیده متخصصان کپی مجوزی تانک روسی « ت-90 ام اس» است.

از اینرو، تکنیک آلات جنگی که توسط مجتمع نظامی صنعتی جمهوری اسلامی ایران ساخته شده اند از نظر «اخلاقی منسوخ» از خط مونتاژ خارج می شوند. تسلیحات موشکی مدرن ترین تسلیحاتی هستند که در داخل ایران تولید شده اند.

با توجه به این دلایل، مهمترین عامل در رشد و توسعه نیروهای مسلح، بروز رسانی تکنیک آلات نظامی است. در این زمینه، ایران مثل گذشته روی همکاری با روسیه حساب می کند.  فهرست  تسلیحاتی که از فدراسیون روسیه خریداری شده اند قابل توجه است- هواپیما، بالگرد، زیردریایی های دیزلی —برقی، تانک، زره پوش، سیستم پدافند هوایی « اس-300»، موشک های هوایی، مهمات جنگی، لوازم یدکی  تکنیک آلات جنگی.

هم اکنون باتوجه به مناسبات فعلا دشوار ایران با غرب، روسیه را می توان تنها شریک ایران دانست که قادر است نیازهای نیروهای مسلح ایران به  تسلیحات مدرن را تأمین کند. پس از امضای «برجام»، ایران خرید تسلیحات روسی را بتدریج فعال تر می کند. حجم بالقوه معاملات  10 میلیارد دلار ارزیابی می شود. در ماه اوت 2017، ایران خواهان خرید 24 جنگنده سو-35 و سو-30  (به ترتیب 18 و 6 فروند) شد. منابع ایرانی متذکر شدند که مسکو فعلا در حال بررسی این درخواست است، اما روسیه گزینه دیگری —جنگنده سو-27 — را پیشنهاد کرده است.

مطابق با اخبار منتشره در رسانه ها، ایران خواهان دریافت هواپیمای آموزشی — نظامی « یاک-130» ، بالگردهای می-8 و می —17 ، مجتمع متحرک موشکی ساحلی «باستیون» ، زیردریایی و ناوچه است. شایان ذکر است که تهران خواهان دریافت آن تسلیحاتی است که بخوبی از عهده انجام وظایف محوله در سوریه برآمدند. سیستم آتشباری «اسمرچ» و «بوراتینو» از آن جمله اند.

شرکت روسی « اورال واگن زاوود» جهت توسعه همکاری با ایران در خصوص تولید مجوزی تانک ت-90، مدرنیزه کردن  تانک ت-72 و افزایش ظرفیت تولید آنها، ابراز آمادگی کرده است.

ایجاد مراکزی که با مجوز کار کنند و کارخانه های مشترک تعمیر و سرویس دهی فنی تسلیحات و تکنیک آلات جنگی تولید روسیه در خاک ایران می توانند امکانات جذابی برای ایران و روسیه باشند.

البته اجرای عملی نقشه های روسیه-ایران پس از سال های 2023-2020 ممکن خواهد شد. در آن زمان تحریم ها در خصوص تحویل تکنیک آلات سنگین تهاجمی به ایران بر اساس مفاد « برجام» لغو خواهد شد.

بطورکلی، ایران با موفقیت مشکلات موجود را از سر می گذراند و از عهده اجرای اهداف مربوط به رشد و تکامل نیروهای مسلح خود بخوبی برمی آید.

بسیج نیروها و منابع در کنار آمادگی ایدئولوژیکی و عوامل دیگر به ایجاد نیروهای مسلح بحدکافی قدرتمند با پتانسیل نسبتا بالا، انجامید. ایران را از نظر قدرت بالقوه دفاعی، می توان یکی از کشورهای  قدرتمند درخاورمیانه دانست. همکاری تنگاتنگ نظامی-فنی روسیه و ایران که از بوته آزمایش سربلند بیرون آمده را می توان مهمترین عامل رشد و توسعه نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران دانست.