به گزارش اسپوتنیک، ساخت و تجهیز نخستین "مرکز توالی یابی نسل جدید ژنتیکی" در ایران با موفیت انجام شده است و هم اکنون اطلاعات مربوطه قابل استفاده برای تمامی دانشمندان ایرانی و بین المللی قرار دارد.
خبرگزاری اسپوتنیک در چارچوب اجرای پروژه بانک اطلاعاتی ژنتیکی ایرانوم در مصاحبه اختصاصی با پروفسور "حسین نجم آبادی" استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک این دانشگاه به اهداف این پروژه و موقعیت خاص ایران در میان کشورهای همسایه در اجرای پروژه های علمی بیولوژیک پرداخته است.
پروژه ایرانوم با چه اهدفی در ایران آغاز به کار کرده است؟ از روند پیشرفت "ایرانوم" برای ما بگویید؟
— در ابتدا باید مفهوم "توالی یابی نسل جدید" یا Next Generation security را توضیح دهید. پروژه ژنوم انسانی در سال 2003 در آمریکا انجام شد، در این پروژه یک فرد را توالی یابی کردند و چندین میلیارد هزینه برداشت و چند سال نیز این تحقیقات انجام شد. این یک هدف بسیار بزرگ بود که دست آوردهای خوبی نیز به همراه داشت. در نهایت محققان به این نتیجه رسیدند که مي بايست این پروژه را در دنیا ارزانتر تمام کنند. در واقع برای اینکه ما بتوانیم بر بیماریهای ژنتیکی غالب شویم که اکثرا" غیرقابل درمان هستند، باید در ابتدا ژن ها را شناسایی نماییم.
تا سال 2003 تنها 53 ژن در رابطه با بیماری های ژنتیکی شناسایی شده بود، اما امروز (در واقع یعنی 17 سال بعد) حدود 4000 ژن در رابطه با بیماری های شناخته شده است. در واقع، کل ژنوم انسان یعنی حدود 23 تا 24 هزار ژن شناخته شده مي باشد و تاکنون حدود 4000 از آنها کشف شده است. این دستاوررد بزرگ به این علت رخ داد که پروژه های این چنینی شروع شدند و توالی یابی نسل جدید انجام گرفت و در نهایت این تکنولوژی ارزان شد. بدین ترتیب دانشمندان توانستند تحقیق بر کل ژنوم های انسانی را با هزینه کمکی انجام دهند. در طی این سالها، توالی یابی نسل جدید از قیمت میلیاردها دلار به حدود هزار تا دو هزار دلار رسید. اکنون در عرض یک روز می توان این پروژه را بر روی چندین فرد انجام داد.
پس از آمریکا، کشورهای اروپایی نیز بر روی این مسئله سرمایه گذاری نمودند. کشور روسیه نیز بر روی این مسئله سرمایه گذاری نموده است، حتی سال 2013 در منطقه خاورمیانه کشورهایی چون عربستان سعودی و قطر نیز بر روی "توالی یابی نسل جدید" نیز سرمایه گذاری نمودند.
از سوی دیگر اينجانب، به عنوان یک محقق ژنتیک که تمام عمر خود را در این زمینه صرف نموده ام، من 20 سال در آمریکا درس خوانده ام و استادیار دانشگاه یو اس ال بودم، 22 سال پیش به ایران بازگشتم. من به جرات مي توانم بگويم که ما در این زمینه نیز صاحب نظر هستیم زیرا در سال 2011 مقاله ای در مجله نیچر چاپ کردیم، در این مقاله نشان دادیم که ما توانستیم 50 ژن جدید را برای اولین بار به دنیا ارائه دهیم. من در نهایت توان علمی خود و نیاز های آتی کشور را می دیدم. در این راستا از سالها پیش با مسئولین وزارت بهداشت جهت گفتگو قرار ملاقات می گذاشتم و در نهايت به اطلاع آنها رساندیم که این زیرساختارها در کشور باید انجام شود، اين موضوع به تصويب رسيد.
پس از به روی کارآمدن دولت آقای روحانی، افراد علمی تری در وزارت بهداشت منصوب گردیدند. وقتی من 5 سال پیش طرح خود را به معاون پژوهشی وزارت بهداشت اعلام نمودم، و جناب دکتر ملک زاده با این طرح حمایت کرد. دو سال روند تصویب این پروژه زمان برد، این پروژه دارای دو هدف بود. زیرا ما باید زیرساخت های لازم را در کشور ایجاد نماییم. در ابتدا می بایست مرکز "توالی یابی نسل جدید" را در یکی از دانشگاه های معتبر کشور می ساختیم، تا این دانشگاه الگو باشد تا بتوانیم این طرح را برای دیگر بخش های کشور مدل سازی نماییم. در واقع تجهیزات برای توالی یابی نسل جدید تنها به یک دستگاه ختم نمی شود بلکه یک پکیج است، نیاز به بیوتکنولوژیک و بیوژولیست ها و تکنیک های بسیاری داریم. در هدف دوم می بایست یک دیتابیس از جمعیت نرمال کشور داشته باشیم. زیرا تمام دیتابیس هایی که در غرب وجود دارد کامل نيست. آخرین بخشی که در اروپا در سال 2016 افتتاح شد شامل دیتابیس ژنومیک 140 هزار نفر می باشد، این اطلاعات از جمعیت 35 کشور تشکیل شده است. در این اطلاعات خلا منطقه خاورمیانه وجود دارد.
و اما چرا این دیتا بیس های جمعیتی مهم است، زیرا وقتی یک تغییری در ژنی که باعث سرطان سینه می شود می بینید، این تغییر را باید با این دیتابیس ها مقایسه کنید و ببینید که این تغییر بیماری زا است یا نیست. این خلا در کشور ما احساس می شد، هدف دوم این پروژه در این بود که ما 800 نفر از 8 نژاد ایرانی شامل فارس، آذری، کرد، لر، عرب، بلوچی، ترکمن و جزایر خلیج فارس را جمع آوری کنیم، افرادی که دو نسل دارای این نژاد باشند، مثلا دو نسل قبل او نژاد کرد داشته باشند و سن آنها بالای 40 سال باشد و بیماری خاصی نداشته باشند. این افراد را به عنوان نمونه مدیکال استفاده کردیم، از این افراد آزمایش انجام شد. ما این افراد را توالی یابی کردیم و تغيیرات آنها را در این دیتابس به عنوان "پایگاه داده های نرمال" گذاشتیم، این اطلاعات در http://www.iranome.ir/ قرار گرفت و دانشمندان مي توانند از اين اطلاعات استفاده کنند.
— آیا این اطلاعات ژننیکی در اختیار مردم قرار می گیرد؟
— بله این سایت در اختیار عموم قرار گرفته است. در این سایت دیتابیس کامل قرار دارد و حتي شما نيز می توانید از آن استفاده کنید. این خلا اطلاعاتي در منطقه ما بود، برای کارهای پزشکی ما به این امر احتیاج داشتیم. این سایت مثل سایتی که در اروپا و آمریکا است در اختیار عموم قرار دارد. ما اولین سایت در منطقه هستیم، هیچ کدام از کشورهای عربی که بسیار بیشتر از ایران بر روی این پروژه سرمایه گذاری کردند از چنین دیتابیسی برخوردار نیستند. این سایت برای مردم است، این پروژه برای کمک به عرصه پزشکی بسیار حائز اهمیت است. این دیتابیس ها برای تمامی ایرانی ها حتی در خارج از کشور مورد استفاده قرار می گیرد. علم باید در دسترس عام باشد. این دومین هدف پروژه بود. در حال حاضر در حال انجام فاز 3 این پروژه هستیم تا اقوام و نژادها و اقلیت هایی که در این دیتابیس ها نبودند اضافه نماییم، ديتابيس هاي قوم های ارمنی و زرتشی در این مرحله قرار دارند.
در واقع، در راستاي اجراي اين پروژه، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در راستای قرارداد خود با وزرات بهداشت ایران، می بایست فضای فیزیکی و زیرساخت های مرکز ایرانم را فراهم سازد و تهیه دستگاه NGS و سایر تجهیزات مورد نیاز این مرکز ، از محل اعتبارات طرح مصوب توسط وزارت بهداشت و نهاد ریاست جمهوری در ایران تامین گردد که در نهايت اين طرح با موفقيت انجام گرديد.
