به گزارش اسپوتنیک، در آستانه ی مذاکرات حج ۹۷، برای درک بهتر ابعاد فضای پیش رو، بازخوانی و تحلیل مذاکرات حج ۹۶ امری لازم و ضروری است؛ بحث مذاکرات حج ۹۶ در حالی مطرح شد که از طرفی در پی شکست مذاکرات حج ۹۵ مسیر حج ۹۵ به روی حجاج ایرانی بسته شد و حجاج ایرانی از حضور در حج محروم شدند و از طرفی دیگر روابط دو جانبه در پر تنش ترین وضعیت خود تا آن زمان قرار داشت که موضع گیری ها و اظهارات مقامات دو کشور جلوه ای از همین وضعیت بود. عمق و ابعاد تقابل ها و اختلافات در حوزه های ایدئولوژیک، سیاسی، امنیتی و… به اندازه ای بود که جلوه های آن حتی در فوتبال به عنوان پدیده ای ورزشی اجتماعی که ذاتا عمل مروج دوستی و تفاهم است هم نمایان شد تا جایی که اختلاف و دعوی فدراسیون فوتبال ایران و عربستان در نهایت منجر به رای کنفدراسیون فوتبال آسیا مبنی بر برگزاری مسابقات تیم های فوتبال دو کشور در کشور ثالث شد (رویه ای که جاری شد و هنوز هم ادامه دارد).
در یک چنین فضای شکننده ای، بسیاری از کارشناسان و تحلیل گران داخلی، جهان عرب و تحلیل گران بین المللی برای توافق دو کشور بر سر موضوع حج به عنوان پدیده ای با ابعاد دینی، عبادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است، شانس چندانی قائل نبودند و مذاکرات حج ۹۶ را در وضعیت ابهام و شکست ارزیابی می کردند.
— John (@Pazitronika) 28 декабря 2017 г.
در چنین فضایی ماموریت و مسئولیت مذاکرات حج برای تامین و تحقق مطالبات و مواضع جمهوری اسلامی ایران و از رهگذر آن بازگشایی حج، ماموریتی خطیر و در عین حال بسیار دشوار بود، که نهایتا به محمدی، رییس سازمان حج و زیارت سپرده شد.
هیئت مذاکره کننده ی حج جمهوری اسلامی ایران که در راس آن محمدی دیپلمات ارشد و پرسابقه کشورمان که در سه دهه ی گذشته در کنار ماموریت های دیپلماتیک ویژه و مسئولیت های مهم فرهنگی بین المللی، به واسطه ی مسئولیت های متعدد در سازمان حج و بعثه ی مقام معظم رهبری، تسلط ویژه ای در این حوزه داشت، توانست از پیش از مذاکرات ضمن تاکید قاطعانه بر مواضع صریح جمهوری اسلامی ایران با محوریت تحقق تامین و حفظ امنیت، عزت، کرامت و حقوق حجاج ایرانی، محورهای مواضع و مطالبات طرف ایرانی را به عنوان چارچوب و پیش شرط مذاکرات به طرف سعودی اعلام کند و از موضع اقتدار وارد مذاکرات شود. هم چنین محمدی رییس هیئت جمهوری اسلامی ایران در توییتی با تاکید بر این که جمهوری اسلامی ایران آمادگی تحقق حج عزتمندانه را دارد اما لازم است این اراده در طرف سعودی هم باشد عملا موفق شد مسئولیت شکست احتمالی در مذاکرات و محرومیت حجاج ایرانی را متوجه طرف سعودی کند و عربستان را نزد افکار عمومی جهان اسلام مسئول سیاسی کاری احتمالی در موضوع حج معرفی کند. هم چنین هیئت ایرانی توانست موضع و رویکرد جمهوری اسلامی ایران در نگاه به موضوع حج به عنوان موضوع جهان اسلام و فارغ از روابط دوجانبه را به خوبی در مذاکرات تبیین کند تا دو طرف صرف نظر از عمق و حجم تنش ها در حوزه های سیاسی امنیتی، بتوانند در حج به عنوان موضوع جهان اسلام، بر سر میز مذاکره بنشینند و با رویکرد همکاری نسبت موضوع مذاکره و گفت و گو کنند.
هیئت ایرانی توانست مذاکرات دیرهنگام، پیچیده، فشرده و طولانی را از مسیری مستقل از روابط سیاسی دوجانبه و در فضایی منطقی و به دور از جنجال و هیاهو پی گیری کند و از رهگذر چند دور مذاکرات فشرده ی نفس گیر که ظریف وزیر امور خارجه از آن به عنوان مذاکراتی بسیار خوب، دشوار و طولانی یاد می کند، طی چند ماه، بر خلاف پیش بینی ها، همه ی مطالبات جمهوری اسلامی ایران را محقق کند و زمینه ی توافق نامه ی حج ۹۶ و برگزاری حج عزت مندانه را برقرار کند.
این مهم در حالی محقق شد که پیش از مذاکرات، فضای حاکم بر روابط دو جانبه و فشارهای افکار عمومی در داخل و خارج، موجب شده بود هیچ دستگاه و مقامی جز سازمان حج و زیارت مسئولیت مذاکرات حج را نپذیرد و مسئولیت آن را تماما متوجه سازمان حج بدانند. مثلا سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری اش پیش از مذاکرات حج ضمن تاکید بر مسئولیت سازمان حج و زیارت در مذاکرات آتی، وزارت امور خارجه را فاقد هرگونه مسئولیت در این ارتباط معرفی کرد و افزود «از هرگونه پیش داوری در خصوص مذاکرات حج خودداری می کنم و به این موضوع ورود نخواهم کرد»؛ البته بعدا با پیشرفت مذاکرات، ظریف وزیر امور خارجه ضمن گفت: « مذاکرات بسیار خوب همکارانم در سازمان حج و زیارت این نوید را می دهد که شاید امسال بتوانیم حج و را برقرار کنیم». ظریف هم چنین بعدا و پس از موفقیت مذاکرات و برگزاری حج عزت مندانه از مذاکرات حج به عنوان مذاکراتی بسیار خوب، دشوار و طولانی یاد کرد و از این که از رهگذر آن بازگشایی حج با عزت و سربلندی حجاج همراه بوده ابراز خرسندی کرد.
به نظر می رسد درک فضای حاکم بر مذاکرات حج ۹۶ در کنار توجه به مولفه های حاکم بر مناسبات، می تواند به درک بهتر از مذاکرات حج ۹۷ که اولین دور آن امروز (۷ دی ماه ۱۳۹۶) آغاز می شود، منجر شود.
