چرا معامله چند میلیاردی روسیه و ایران دارد برهم می خورد؟

OFAC (Office of Foreign Assets Control) به عنوان زیر مجموعه وزارت دادگستری امریکا یک ساختار کلیدی است که رعایت تحریم ها از جمله علیه کوبا، ایران، کره شمالی و دیگر کشورها را کنترل می کند. آنتون سونیچف، وکیل مدافع دفتر حقوقی روسی "دلاووی فارواتر" خاطرنشان می سازد که صادرات هواپیما بدون تائید OFAC، خطر وخامت اوضاع سیاسی و تیرگی روابط دیپلماتیک بین کشورها را به دنبال خواهد داشت. علاوه بر این ممکن است نقض کننده ممنوعیت های ناشی از تحریم ها جریمه شود. مثلا بانک فرانسوی BNP Paribas مجبور شد به خاطر انجام عملیات مالی برای مشتریان خود از ایران، سودان و کوبا 9 میلیارد دلار جریمه پرداخت کند. این وضع متناقض و نامشخصی است چون تحریم ها علیه ایران که ظاهرا مانع صادرات سوپرجت های دارای قطعات امریکایی به این کشورهستند، در سال 2016 برداشته شده اند و خود OFAC نیزاین مطلب را رسما اعلام کرده است.
در شرایطی که شرکت "هواپیما های مسافربری سوخو" در انتظار دریافت پاسخ از وزارت دادگستری امریکا است، رقبایش دارند وارد بازار ایران می شوند. ایرباس دسامبر 2016 قرارداد بسیار بزرگی به مبلغ در مجموع 18 میلیارد دلار با مقامات ایران را منعقد کرد که صادرات 100 فروند هواپیما را در نظر می گیرد. همچنین شرکت امریکایی بوئینگ درباره تحویل 80 هواپیمای مسافربری به ایران به مبلغ 16.6 میلیارد دلار با تهران به توافق رسیده است.
شرکت مکزیکی Interjet (30 فروند هواپیما) و شرکت ایرلندی CityJet (15 فروند هواپیما) بزرگترین سفارش دهندگان خارجی سوپرجت 100 هستند. حجم سفارشات معتبر برای خریداری این هواپیما در مجموع 206 فروند است. طبق آمار شرکت "هواپیما های مسافربری سوخو"در حال حاضر 102 فروند از هواپیما های سوپرجت مورد بهره برداری قرار دارند.
جمعیت ایران فقط دو برابر کمتر از روسیه است. در حال حاضر بیش از 100 فروند از هواپیما های مورد بهره برداری در خطوط هوایی ایران، کهنه بوده و بیش از 25 سال قبل ساخته شده اند. سرگئی دیومین ، کارشناس روسی همکار گروه مشاوره "نئو سنتر" میزان نیاز بازار ایران به هواپیما های مسافربری جدید را 400 تا 500 فروند ارزیابی می کند. وی معتقد است ایران با وجود سفارش دادن تعداد زیادی هواپیما به ایرباس و بوئینگ هنوز همه نیازهای خود را تامین نکرده است.
برگ برنده در آستین ایران
بر اساس گزارش مالی شرکت "هواپیما های مسافربری سوخو"، سهم واردات در مواد و کالاهای خریداری شده برای سوپرجت 100 طی نه ماه سال 2016 با درنظر داشتن خرید موتورها که حدود 34 درصد مخارج مادی در ساختار قیمت تمام شده این هواپیما را تشکیل می دهد، 72% بوده است.همچنین خاطرنشان می شود که این شرکت برنامه هایی را برای تولید مستقلانه بخشی از سیستم ها و تجهیزات فعلا وارداتی مورد نیاز برای هواپیما های سوپرجت 100 اجرا می کند.
سرگئی دیومین می گوید:" در سوپرجت از تعدادی از قطعات کلیدی ساخت شرکت های امریکایی استفاده می شود. از جمله وسایل الکترونیک پروازی ساخت شرکت Hamilton Sundstrand، ترمزهای چرخ ها و تجهیزات هدایت ترمز ساخت شرکت Goodrich Corporation، سیستم هیدرولیک ساخت شرکت پارکر و موتور کمکی آن ساخت Honeywell هستند".

این هواپیما همچنین دارای قطعات ساخت کشور های اروپایی است. شرکت Thales وسایل الکترونیکی هواپیما را تحویل می دهد و شرکت PowerJet (موسسه مشترک شرکت روسی ساتورن و شرکت فرانسوی Snecma) موتور آنرا می سازد اما مونتاژ این موتور در شهر ریبینسک روسیه صورت می گیرد. دیومین، کارشناس روسی خاطرنشان می سازد شرکت های Hamilton Sundstrand،پارکر و Honeywell همچنین تحویل دهندگان قطعات به شرکت های Embraer و Bombardier، رقیبان اصلی شرکت "هواپیما های مسافربری سوخو" در زمینه تولید هواپیما های دارای گنجایش 61 تا 120 مسافر هستند. فعلا تولید کنندگان داخلی در این عرصه از لحاظ مرغوبیت، فناوری و اطمینان بسیاری از سیستم ها از رقبای خارجی خود عقب هستند و تلاش برای تولید قطعات وارداتی یک روند طولانی و پر هزینه خواهد بود.
اولگ پانتلییف، مدیر عامل آزانس"آویاپورت" معتقد است روسیه از لحاظ فنی می تواند برای قطعات آمریکایی جایگزین پیدا کند اما ایران منتظر نخواهد شد. وی خاطرنشان می سازد "علاوه بر این میزان صادرات هواپیما به جمهوری اسلامی در حدی نخواهد بود که سرمایه گذاری برای چنین تولید جایگزین واردات را جبران کند و روسیه موفق نخواهد شد سهم مناسبی در بازار هواپیما های مخصوص مسیرهای نیمه بلند به دست آورد". آقای پانتلییف می افزاید با این حال سوخو سوپرجت 100 از شانس به دست آوردن مکان خاص خود در بازار برخوردار است چون سفارشات کافی از جمله سفارش ساخت 30 فروند هواپیما از مکزیک را دریافت کرده است.
کیریل یاکوونکو، تحلیلگر موسسه "آلور بروکر" معتقد است تهران پس از برداشته شدن تحریم ها می توانست از تماس های خود با شرکت "هواپیما های مسافربری سوخو" به عنوان برگ برنده ای برای پائین آوردن قیمت هواپیما های آمریکایی و اروپایی استفاده کند. به گفته آقای یاکوونکو، ایران از مناسب ترین راه حرکت کرده است. آخر ناوگان هوایی این کشور از هواپیما های ایرباس و بوئینگ تشکیل شده و خلبانان و پرسنل هواپیمایی و همچنین تاسیسات فرودگاهی کشور برای کار با این نوع هواپیما آماده شده اند. به عقیده این کارشناس روسی ، تحریم ها عملا مانع ورود آزادانه شرکت "هواپیما های مسافربری سوخو" به بازار ایران و رقابت این شرکت با دیگر شرکت های بزرگ هواپیما سازی هستند.
دومین هواپیمای مسافربری جدید روسیه

چند روز قبل سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه اعلام کرد مسکو قصد دارد مرکز تعمیر و سرویس برای هواپیمای مسلفربری جدید روسی ام اس 21 را در اندونزی دایر کند که قرار است تولید انبوه آن در سال 2019 آغاز شود. وی خاطرنشان کرد:" ما امیواریم ام اس 21 در بازار در حال توسعه سریع حمل و نقل هوایی در اندونزی مفید واقع شده و مشتریانی را پیدا کند".
تعداد سفارشات معتبر برای این هواپیما از 300 فروند تجاوز کرده است. اما فعلا سفارش دهندگان آن منحصرا شرکت های لیزینگی و هواپیمایی روسی از جمله "آویاکاپیتال ـ سرویس"، "ایلیوشین فینانس"، "آئروفلوت"،"ویم ـآویا"، "رد وینگس" و"ایرآئرو" هستند.
مقامات و شرکت های هواپیما سازی روسیه پنهان نمی کنند که امیدوارند ام اس 21 ـ هواپیمای مسافربری جدید روسی برای مسیرهای کوتاه و نیمه بلند وارد بازارهای خارجی شده و در آنجا مشتریان بسیاری پیدا کند. شرکت "ایرکوت" ـ سازنده هواپیما دارای سفارش دهندگان زیادی با باصطلاح قراردادهای نرم است که خرید این هواپیماها در آینده را در نظر می گیرند.
این هواپیما رقیب هواپیماهای جدید بوئینگ 737 MAX و ایرباس A320neo محسوب می شود. هنوز نمی توان گفت که آیا ام اس 21 خواهد توانست با آنها رقابت کند. این امید وجود دارد که وابستگی هواپیمای جدید روسیه از شرکای خارجی کمتر باشد چون موتور آن ساخت روسیه بوده و فقط 40 درصد قطعاتش وارداتی است.
هنگام آماده کردن این مقاله برای انتشار اطلاع حاصل شد که درخواست صدور مجوز برای صادرات هواپیما های سوپرجت 100 به ایران برای OFAC ارسال شده و در دست بررسی قراردارد.