بیستم ماه مارس، نوروز — سال نو 1396 شمسی — در ایران برگزار شد. معمولا رسم است در این دوره زمانی به جمعبندی نتایج سال گذشته و برنامه ریزی برای سال آینده بپردازند. دستاوردهای ایران چه بوده اند؟ دورنمای همکاری روسیه — ایران چگونه خواهد بود، به ویژه با توجه به سفر حسن روحانی، رئیس جمهور ایران به روسیه در اواخر ماه مارس؟
ولادیمیر ساژین کارشناس سیاسی و خاورشناس روسیه در این خصوص اظهار نطر نمود.
— سال گذشته 1395 شمسی مملو از رویدادهایی در ارتباط با لغو تحریم های مالی — اقتصادی از تهران بود که از طرف بسیاری از کشور ها به دلیل برنامه هسته ای ایران برقرار شده بود. به برکت زحمات مشترک گروه میانجی های بین الملل که روسیه یکی از نقش های اصلی در آن را بازی می کرد و سیاست عاقلانه رئیس جمهور روحانی ، در روز 23 تیرماه سال 1394 (14.07.2015)امکان رسیدن به برجام هسته ای فراهم گشت. پنجره امکانات سیاسی — اقتصادی در مقابل ایران گشوده شد. پس از شش ماه ایران توانست نفس راحتی بکشد و سربلند به بازار جهانی و سیاست بین المللی برگردد».
ولادیمیر ساژین در ادامه گفت: طی سال گذشته تیم رئیس جمهور روحانی توانست شاخص های اساسی اقتصاد کلان را بهبود بخشد. رشد تولید ناخالص ملی7 درصد است. شایان ذکر است که در سال 1392 (2013) وقتی حسن روحانی رئیس جمهور شد این شاخص در سطح 5,8% قرار داشت و تورم که در همان سال 1392 بیش از 40 درصد بود در سال گذشته به هفت و نیم درصد کاهش یافت.
مهمترین عامل خروج اقتصاد از بحران، موفقیت های نفتی بود. طی یکسال درآمد ایران از فروش نفت تقریبا 90 درصد افزایش یافت. هم اکنون استخراج « طلای سیاه» در کشور در سطح 3,7 — 3,9 میلیون بشکه نفت در روز قرار دارد و صادرات به میزان دو و نیم میلیون بشکه در روز افزایش یافته است که بیش از سطح ماقبل تحریمات است. صادرات نفت ایران در ماه مارس بالغ بر 500 هزار بشکه نفت بود و در دو ماه آینده قرار است به سطح 800 هزار بشکه نفت در روز برسد. این اقدامات درآمدی در سطح 21 میلیارد دلار را برای خزانه کشور ببار خواهد آورد.
حل و فصل مسأله هسته ای ایران، درها را به روی سرمایه گذاران خارجی گشود که در سال گذشته ایرانی حدود 10 میلیارد دلار در ایران سرمایه گذاری کردند. علایم « از حالت انجماد درآوردن» تدریجی حساب های ایران در غرب ظاهر شدند (احتمالا منظور حساب هایی بالای 100 میلیارد دلار است) و همچنین احیای سیستم بانکی ایران.
البته حسن روحانی و تیم وی نمی توانستند همه آنچه لازم است را در رابطه با اقتصاد ایران به انجام برسانند. هنوز سطح بیکاری (12,7درصد) بالاست به ویژه در بین جوانان (حدود 30 درصد)، اما گرایش رشد اقتصادی امکان آن را فراهم می کند که با خوشبینی به آینده نگریسته شود.
پس از امضای برجام هسته ای، بسیاری از شرکت ها از سراسر جهان راهی ایران شدند. اتحادیه اروپا، چین، هند، سنگاپور، پاکستان، کشورهای عربی ، استرالیا و زلاند نو و بسیاری از کشورهای دیگر خواهان همکاری با ایران هستند. در سال گذشته بیش از 200 هیأت نمایندگی بازرگانی- تجاری از اقصی و نقاط جهان به ایران سفر کردند. اما سیاست ضد ایرانی دولت دونالد ترامپ ممکن است باعث کند شدن فرایند رشد همکاری ایران با دیگر کشورها و در وهله اول با آن کشورهایی بشود که بشکلی به آمریکا وابسته هستند.
در چنین شرایطی، مناسبات ایران با روسیه از ارزش خاصی برای تهران برخوردارند، به ویژه در آن عرصه هایی که مشارکت با روسیه برای ایران از حالت « غیرجایگزین» برخوردار است — رشته انرژتیک ( هسته ای و حرارتی)، نفت و گاز، برقی سازی خطوط راه آهن، جاده سازی ، فضا و ارتباطات و در آینده همکاری نظامی — فنی.
روسیه در ورود به بازار ایران ذینفع است ، زیرا ایران نیاز به نفت روسیه ندارد ، بلکه خواهان دریافت کالاهای صنعتی، فناوری بالا و ارزش افزوده بالاست.
روسیه قصد دارد در بوشهر که اولین نیروگاه اتمی، برق تولید می کند دو بلوک دیگر انرژی بسازد. راه اندازی بلوک شماره 2 برای پاییز سال 2024 و بلوک 3 بهار سال 2026 در نظر گرفته شده است.
دو پروژه نفتی که دو شرکت بزرگ روسیه — « زاروبژ نفت» و « روس گئولوگیا» — اجرای آن را بعهده گرفته اند در عالی ترین سطح آمادگی قرار دارند. در زمان حاضر، شرکت های روسی — « گازپروم» ، « روس نفت» و « گاز پروم نفت» و « تات نفت»- در حال مذاکره با ایران در خصوص پروژه های جدید نفت و گاز به مبلغ کل حدود 10 میلیارد دلار هستند.
کارهایی نیز در رشته راه آهن ایران جریان دارند. روسیه وامی به مبلغ 1 میلیارد یورو برای برقی سازی خطوط راه آهن در بخش گرمسار — اینچه برون به طول 495 کیلومتر واگذار کرد. مدرنیزه کردن راه ریلی و واگن ها در پیش است. قرار است ریل ، انواع واگن و لوکوموتیو و لوکوموتیو برقی به ایران تحویل داده شوند.
ایران همچنین خواهان دریافت خودروهای روسی است، البته بیشتر کامیون های سنگین.
در عرصه فضایی نیز همکاری روسیه — ایران از چشم انداز خوبی برخوردار است، از جمله در رابطه با پرتاب ماهواره سنگین برای عرصه اقتصاد ملی توسط موشک های روسی و در رشته نظامی — فنی. ایران بطور سنتی برخورد خوبی نسبت به تسلیحات روسی و فناوری نظامی روسی دارد.
اما شایان ذکر است مهمترین مانع در توسعه روابط اقتصادی ، فقدان پول های ایران در بانک های روسیه است ، زیرا ساختار اقتصادی هر دو کشور تقریبا یکسان و — مواد خامی — است. ایران در تمام کشورهایی که نفت می فروشد حساب هایی در بانک های آن کشورها دارد به غیر از روسیه که دلایل آن مشخص است.
کارها می توانند پس از تصویب برنامه « نفت در عوض کالا» از نقطه سکون به حرکت درآیند. مطابق با این برنامه، فدراسیون روسیه 100 هزار بشکه نفت از ایران خریداری می کند یعنی حدود 5 میلیون تن در سال و به کشورهای ثالث می فروشد. 50 درصد درامد از فروش این نفت بصورت ارز پرداخت خواهد شد و 50 درصد دیگر بصورت محصولات صنعتی. به گفته آندری کوگانسکی نماینده تجاری روسیه در ایران، هم اکنون مبلغ کل محصولات بر طبق برنامه مذکور را می توان 45 میلیارد دلار ارزیابی کرد. اگر کشورهای دیگر جهان این بخش نفت ایران را از روسیه تحویل بگیرند، و این برنامه بطور کامل بکار بیفتد، کل 50 درصدی که باید با کالاهای روسی تکمیل شود، خیلی سریع به مرحله اجرا درخواهد رسید. نیازهای ایران به محصولات صنعتی روسیه خیلی بالاست».
کالاهایی که ایران خواهان دریافت آن ها از روسیه است تغییری نکرده است: محصولات راه آهن، صنعت هوایی (تجهیزات برای فرودگاه ها و هواپیماها)، کامیون های سنگین و اتوبوس.
متأسفانه گردش کالای کنونی ایران (حدود 2 میلیارد دلار) با قدرت بالقوه اقتصادی دو کشور و نزدیکی دیدگاه ها در بسیاری از مسائل سیاست جهانی دو کشور، همخوان نیست. هر چند دکتر مهدی سنایی سفیر ایران در روسیه که کارهای زیادی برای پیشرفت روابط ایران — روسیه به انجام رسانده و می رساند ، متذکر شد که در همکاری اقتصادی دو کشور افزایش رشد 80 درصدی در سال گذشته مشاهده شد.
به عقیده آقای سنایی، مهم آن است که این آهنگ رشد حفظ شود. بدین ترتیب ممکن است در سه سال آینده بتوان به سطح بالاتر همکاری صعود کنیم — تا سطح 10 میلیارد دلار.
البته همانطور که اشاره شد، در مناسبات روسیه — ایران از جمله در رشته اقتصادی موانع زیادی وجود دارند که افزایش آهنگ رشد و توسعه روابط دو جانبه را کند می سازند که می توانند عوامل عینی و ذهنی باشند. آن ها باید توسط متخصصان دو کشور بخوبی مورد بررسی و مطالعه قرار بگیرند و بر اساس تعیین علل بروز این « موانع» اقدامات بزرگ ابعادی برای رفع آنها طراحی شود.
سفر حسن روحانی، رئیس جمهور ایران به روسیه در اواخر ماه مارس را شاید بتوان نمونه مشاوره در این خصوص دانست. در جریان سفر قریب الوقوع ، قرار است بیش از 10 سند که شامل قراردادهای چند میلیاردی در عرصه های مختلف است به امضا برسند. قرار است « نقشه مشترک» توسعه همکاری اقتصادی بین روسیه و ایران در میان مدت و درازمدت نیز به امضا برسد.
ولادیمیر ساژین در پایان گفت: « تصادفی نیست که سفر حسن روحانی رئیس جمهور ایران به روسیه در آغاز سال نو ایرانی 1396 شمسی برگزار خواهد شد. نتایج مذاکرات در عالی ترین سطح روسای جمهور روسیه و ایران ، ولادیمیر پوتین و حسن روحانی بدون شک نقطه مرجع خواهد بود که اساس معیار اندازه گیری مناسبات سیاسی ، اقتصادی، فرهنگی دو کشور برای سال های طولانی را تشکیل خواهد داد.
