در ایران مراسم 38 — مین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران به پایان رسید. طی سال های گذشته، مناسبات بین ایران و آمریکا هرگز گرم و دوستانه نبوده است. اما پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا، خطر افزایش تشنج بین دو کشور بروز کرده است. ویژگی مناسبات ایران — آمریکا در چیست؟
ولادیمیر ساژین خاورشناس و کارشناس سیاسی روسیه این موضوع را مورد تفسیر قرار داد.
— در واقع جمهوری اسلامی ایران و آمریکا هرگز با هم دوست نبودند. البته در مناسبات دو کشور در زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی و حسن روحانی، رئیس جمهور کنونی ایران دوره کاهش تشنج مشاهده شد.
سیاست پراگماتیک رئیس جمهور حسن روحانی و باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا تحت حمایت روسیه و دیگر اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد و همچنین آلمان باعث آن شد که 14 ماه ژوئیه سال 2015 میلادی سند بسیار مهمی — برجام هسته ای — به امضا برسد که سرآغاز راه حل ریشه ای مسأله هسته ای ایران شد.
رئیس جدید کاخ سفید — رئیس جمهور دونالد ترامپ، که برخورد خصومت آمیزی نسبت به باراک اوباما دارد، نتوانست نقش های رئیس جمهور سابق در عرصه جهانی و از جمله در رابطه با ایران را بپذیرد.
ترامپ در زمان کمپین ماقبل انتخاباتی بارها اعلامیه های ضد ایرانی بیان می کرد و وقتی رئیس جمهور شد به لفاظی های ضد ایرانی خود ادامه داد. رئیس جمهور ترامپ ایران را « کشور تروریستی شماره یک» نامید و معامله هسته ای را « وحشتناک ترین معامله ای نامید که در عمرش دیده بود».
بسیاری از کارشناسان سیاسی پس از اعلامیه های ضد ایرانی ترامپ، شتابان متذکر شدند که « برجام هسته ای» به پایان خود نزدیک می شود. اما اینطور نیست.
طرح اقدام جامع مشترک — یک پیمان دو جانبه بین آمریکا و ایران نیست که هر یک از طرفین بتواند آن را فسخ کند.
برجام هسته ای یک سند بین المللی است که از نظر حقوقی با قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد تحکیم شد. این قطعنامه با رأی اعضای آن در روز 20 ژوئیه سال 2015 میلادی به تصویب رسید که کمتر از یک هفته پس از امضای طرح اقدام جامع مشترک بود. موضع سازمان بین المللی انرژی اتمی نیز اهمیت مرکزی دارد که کارهای زیادی برای گذار طرفین به رسیدن به توافق انجام داد تا بالاخره این طرح عملی شود. یکی از آخرین بیانیه های صادره آژانس بین المللی انرژی اتمی در باره اجرای مفاد این توافق از سوی طرفین امضا کننده آن بود.
ترامپ چه می تواند بکند؟ او نمی تواند قرارداد را فسخ کند، زیرا یک پیمان بین المللی است. خروج یکجانبه از این قرارداد، حتی برای رئیس جمهوری مانند ترامپ کاری زیاده از حد ماجراجویانه خواهد بود. زیرا اعتبار و آمریکا در جهان و از جمله در کشورهای اروپایی، متحدان آمریکا افت خواهد کرد: تمام شرکت کنندگان در مذاکرات و امضا کنندگان قرارداد هسته ای با ایران (بریتانیا، فرانسه، آلمان). بعلاوه، تقریبا کل اتحادیه اروپا در انجام این معامله بین المللی ذینفع است.
از اینرو بعید است که ترامپ برای خروج آمریکا از قرارداد هسته ای آماده باشد. اما احتمال آن می رود که در فرایند اجرای قرارداد هسته ای، دولت ترامپ مانع از فعالیت کشورها در اجرای مفاد این سند بشود. همین و بس.
شایان ذکر است که در ایران نیز مخالفان قرارداد هسته ای، بویژه مخالفان رئیس جمهور حسن روحانی فعال هستند. اگر مخالفان « برجام هسته ای» و قبل از همه رئیس جمهور ترامپ، برخورد انتقادی خود نسبت به این سند را با مطرح کردن این موضوع که در این قرارداد امکانات زیادی برای تولید سلاح هسته ای در آینده به ایران واگذار شده است، مخالفان داخلی « قرارداد هسته ای» عکس آن را می گویند: اینکه روحانی زیاده از حد عقب نشینی کرده است و عملا امکان توسعه فناوری هسته ای را از ایران سلب کرد. این نیروها در ایران بحد کافی قوی هستند.
مقالبه گروه های ایرانی که مخالف و موافق « برجام هسته ای» هستند می توانند انگیزه ای برای فشار بیشتر از خارج شوند و در وهله اول از سوی رئیس جمهور ترامپ. بعید نیست که در آینده تهران تحت فشار نیروهای دخلی از اجرای مفاد قرارداد هسته ای کنار برود.
در این صورت، هر چند هیچ یک از طرفین — نه ایران و نه آمریکا — از نظر حقوقی از قرارداد هسته ای خارج نخواهند شد، فرایند اجرای آن دشوار خواهد شد و ممکن است به متوقف شدن آن بیانجامد. احتمال زیادی می رود که در ایران به اجرای کامل برنامه هسته ای برگردند و آنچه را که در رابطه با معامله هسته ای برچیده شده بود از نو احیا کنند. این امر می تواند عواقب جدی برای ایران به همراه داشته باشد — احیای تحریم ها که شدیدتر از سابق خواهد بود. حتی احتمال کاربرد نظامی بر علیه ایران از سوی آمریکا و اسرائیل ممکن است.
البته تمام این اتفاقات فقط زمانی رخ خواهد داد که ایران از اجرای قرارداد هسته ای خودداری ورزد که احتمال کمی دارد ، زیرا مطابق با تمام پیش بینی ها ، روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ماه مه سال 2017 میلادی برای دوره دوم ریاست جمهوری انتخاب خواهد شد. البته اجرای خط مشی سیاسی « لیبرال» در داخل کشور و خارجه تحت فشار مخالفان که موضع ضد ایرانی رئیس جمهور ترامپ الهام بخش آنهاست، بمراتب دشوارتر خواهد بود. از اینرو دولت حسن روحانی نیز با مشکلات زیادی در داخل کشور و در سیاست خارجی روبرو خواهد شد که واشنگتن نقش اصلی بی ثباتی را بازی خواهد کرد.
ولادیمیر ساژین در پایان گفت: «بدین ترتیب، سیاست ضد ایرانی دولت ترامپ که بر طبق تمام پیش بینی ها تا پایان زندگی سیاسی ترامپ ادامه خواهد یافت ، می تواند واکنش جوابیه تهران را تحریک کند که برای ایران و امنیت در حول ایران و تمام خاورمیانه انفجارآمیز خواهد بود.
