خبرگزاری اسپوتنیک- سال 2006 بود که جرقه های حفاظت از فوک خزری توسط یک مرکز هلندی به ریاست خانم «لنی هارت» با چهل و هفت سال سابقه کار در این زمینه زده شد، و با کشورهای مختلفی نظیر ایران که برای حفاظت از گونه های در معرض انقراض مانند فوک خزری به کمک نیاز دارند همکاری می نماید. بعد از اینکه از طرف اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) اعلام گردید جمعیت فوک خزر رو به کاهش شدید است و از یک میلیون قلاده به صدهزار کاهش یافته و در نتیجه در لیست قرمز قرار گرفت. بنابراین مرکز هلندی گروهی را برای بررسی منطقه خزر با هدف بررسی و شناسایی بومیان علاقمند در این منطقه اعزام نمودند، تا آنها را تعلیم داده و این افراد بتوانند برای حفاظت گونه های در حال انقراض فعالیت نمایند. دکتر امیر صیاد شیرازی- مسئول مرکز درمانی و تحقیقاتی فوک خزری در رابطه با شکل گیری پروژه حفاظت از گونه رو به انقراض فوک خزری و راهکارهای صورت گرفته برای نجات آن به گفتگو با خبرگزاری اسپوتنیک پرداخت که در ادامه می خوانید.
مرکز درمانی و تحقیقاتی فوک خزر در جزیره آشوراده
بررسی ها حاکی از آن بود که ایران به دلیل نداشتن شکارچی فوک بهترین نقطه برای آغاز حفاظت از این گونه ها است، در نتیجه من و یکی دیگر از دوستانم عازم هلند شده و در آنجا تحت آموزش قرار گرفتیم. پروژه در سالهای 2007 و 2008 با یکسری مطالعات میدانی از میان ماهیگیران و اهالی محلی برای شناسایی مشکلات آغاز گردید و بعد از مدتی متوجه شدیم گزارشات درباره حضور فوکها بیشتر از نیمه شرقی سواحل ایران که نزدیک به مرزهای ترکمنستان است. به همین دلیل یک مرکز کوچک درمانی و تحقیقاتی فوک خزر در جزیره آشوراده نزدیک بندر ترکمن در استان گلستان دایر کردیم و در آغاز کار نیز تمام هزینه را مرکز هلندی و از طریق کمکهای مردمی پرداخت می نمود.
در چند سال اخیر این مرکز نزد مردم بیشتر شناخته شد و از موفقیتهای ما در دو سال اخیر این است که هیچ گزارشی مبنی برکشته شدن فوکهای به دام افتاده توسط ماهیگیران نشده است و این فوکها به آب بازگردانده شده اند. در گفتگوی با اغلب ماهیگیران دریافتیم که هر کدام از آنها حداقل یکبار تجربه شکار فوک خزری را داشته اند، چراکه این فوکها را رقیب خود دانسته و فکر می کردند بخش عظیمی از ماهی ها که قرار است در دام آنها بیافتند غذای این حیوان می شود. خوشبختانه تحت تاثیر آموزش ماهیگیران و افراد محلی افرادی که در گرشته قاتلین فوک بودند اکنون تبدیل به ناجیان این حیوان شده اند.
فوکهای خزر وارثان دریای تتیس در آستانه انقراض
تقریبا سی و پنج یا سی و شش گونه و نژاد مختلف فوک در دنیا وجود دارد، اما فک خزری یکی از پستانداران کمیاب آب‌زی دنیاست که فقط در دریای خزر و رودخانه‌های منتهی به آن زندگی می‌کند. قبلا که دریای خزر با نام تتیس شناخته می شد و ارتباط بین دو اقیانوس بود، با بالا آمدن خشکیهای و شکل گیری خزر کنونی فوکها در این دریاچه جا گرفته و تبدیل به بومیان این دریاچه شدند.
خطر انقراض فوک خزرمانند یک سندرم است که دلایل مختلفی دارد اما یکی از مهمترین دلایل بحث آلودگیها می باشد. دریای خزر توسط پنج کشور محاصره شده است و شرایط مناسبی ندارد و مطالعه بر روی فوکها نشان داد که آلودگیهای دریایی با منشاء انسانی به شدت اکوسیستم این ناحیه را تخریب نموده است. با تجمع آلودگیها در بدن حیوانات سیستم ایمنی بدن تضعیف می گردد و باعث می شود که سطح تلفات در بیماریهای مختلف افزایش یابد. سال 1999 یک بیماری به نام دیستمپر از سگ سانان به فوکهای دریایی انتقال یافت که نزدیک به ده هزار قلاده از این حیوان طی دو فصل بهار و تابستان به خاطر تخریب سیستم ایمنی بدن از بین رفتند. بنابراین آلودگی دریا مهمترین علت نابودی این گونه است که تنها بر سلامت موجودات دریایی بلکه در سلامت انسانهایی که در اطراف دریا زندگی کرده و یا از منابع دریایی تغذیه می کنند اثرگذار است.
تغییرت اقلیمی نیز در دیگر موارد اثرگذار بر سلامت فوکهای خزری می باشد. فوکها طبیعتا باید در فصل زمستان و در اوج سرما و در نواخی سرد و یخ زده زادوولد نمایند که سواحل روسیه مناسبترین محل است اما ما شاهد آن هستیم که هر ساله نواحی یخ زده شمال خزر کوچک تر می شود و در نتیجه باعث می شود که فوکها به سمت نواحی دیگر بروند. در گزارشها آورده شده که فوکها در سواحل ترکمنستان جایی که اساسا نباید، زاد و ولد نموده اند و در نتیجه نوزادهایی نارس و کوچک بدنیا آمده است.
بحران مواد غذایی یکی دیگر از علل تهدید فوکهای خزری می باشد و طبق تحقیقات اداره شیلات میزان ماهی کیلکا به عنوان یکی از منابع اصلی غذایی فوکها در خزر بشدت کاهش یافته و همین مسئله یعنی اینکه این گونه ها در مضیقه هستند و به ناچار برای تغذیه سراغ ماهی های دیگر مانند کفال می روند که چربی کمتری دارد به همین دلیل هم مجبود هستند برای جبران چربی ماهی بیشتر بخورند که منجر به تجمع بیشتر آلودگی دریا در بدن می شود و چرخه ضعف سیستم ایمنی و نابودی تکرار می گردد.
شکار بی رویه فوکها از دیگر علل انقراض این گونه می باشد که خوشبختانه در اکثر کشورها به غیر از روسیه با آن مبارزه می شود. روسها یک اصطلاحی دارند به نام «کوتا» و اشاره به شکار سالیانه تعداد مشخصی فوک دارد که غیرقانونی هم نیست. در روسیه مافیای تجارت فوک وجود دارد که از پوست، چربی و حتی گوشت فوکها برای تغذیه روباه های پرورشی بهره می برند، همین امر ممنوع نمودن ناگهانی شکار فوکها را امکان پذیر نمی سازد.
اکنون حدود صد هزار فوک در خزر وجود دارد که روسیه این رقم را قبول ندارد. اما خوشبختانه با اقداماتی که از سوی گروه ما و سایر مراکز صورت گرفته است با تمامی کشورهای همسایه خزر به اشتراکی برای سرشماری دوباره فوکها رسیده ایم و با قولهایی که دوات روسیه داده است بزودی فوک خزری در لیست کتاب قرمز این کشور قرار خواهد گرفت و شکار آن متوقف خواهد شد. روسیه در حفاظت از گونه های رو به انقراض بسیار خوب و موفق عمل می کند و همین امر کمک شایانی برای نجات فوکها خواهد بود.
روسیه دست همکاری دراز نموده است
خوشبختانه با رایزنی ها و گردهمایی هایی که در روسیه صورت گرفته، اکادمی علوم روسیه قول مساعدت داده است و قرار است که در ماه می گردهمایی مجددی در این کشور برگزار شود تا اقدامات ضروری بررسی گردد. قرار است که توسط آکادمی علوم روسیه در داغستان یک مرکز درمانی و تحقیقاتی فوک خزر دایر گردد که ما نیز به آنها کمک خواهیم کرد تا در منطقه دومین مرکز درمانی و تحقیقاتی فعالیت خود را آغاز نماید.
من چشم اندازه حفاظت از فوک خزری را روشن و خوب ارزیابی می کنم چون زمانی تصمیم به حفاظت از این گونه گرفتیم که هنوز دیر نشده است. بر خلاف یوزپلنگ، پاندا و چیتای ایرانی که تعداد کمی از آنها باقی مانده است، فوک هنوز به این خط قرمز نرسیده است. اگر بتوانیم در یکی دو سال آینده مقرراتی را برای حفاظت و ممنوعیت شکار فوکها وضع نماییم به موفقیت در آینده خوشبین هستم، البته همه اینها منوط بر آن است که پنج کشور در کنار هم و بصورت یک کار مشترک بتوانند این پروژه را پیش ببرند.
