70%کره زمین را آب پوشانده است اما تنها 3% از این منابع آبی مناسب نوشیدن، استحمام، مصارف کشاورزی و صنعتی است که به این منابع آب شیرین می گوییم. علاوه بر این، دوسوم منابع آب قابل استفاده در یخچال‌های قطب شمال و جنوب متمرکز شده است. بنابراین می توان گفت که تنها 1% از آب کره زمین برای بشر براحتی قابل استفاده است و باقی آن را باید با صرف هزینه های بسیار زیاد، آن هم در برخی مصارف خاص بکار ببریم.
طبق اعلام سازمان ملل طی ده های گذشته میزان مصرف جهانی از این یک درصد آب سه برابر شده است و حدود 1 میلیارد نفر از ساکنان کره زمین نیز به آب شرب سالم دسترسی ندارند و بیش از 2.5 میلیارد نفر دیگر نیز حداقل کم یک ماه در سال با کمبود یا قطعی آب مواجه هستند. در گزارش سازمان ملل آورده شده که حدود 2.5 میلیارد نفر از ساکنان زمین به خاطر آب غیربهداشتی در معرض بیماری‌هایی چون وبا و تب هستند و هر ساله به همین دلیل افراد زیادی جان خود را از دست می دهند.
در این خصوص خبرنگار اسپوتنیک به گفتگو با سید مختار هاشمی دکترای منابع آب از دانشگاه نیوکاسل انگلستان، پژوهشگر انستیتو پژوهش نیوکاسل انگلستان و استاد مدعو دانشگاه کردستان پرداخت و وضعیت بحران آب در ایران و همچنین امکان خرید آب از کشورهای همسایه ایران را مورد بررسی قرار داد.
اگر به مشکل کمبود آب ایران به صورت کلان تر توجه کنیم، چالشهای زیادی را در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا پیش رو داریم. به عبارتی در کنار انواع خطراتی که این مناطق را تهدید می کند، مسئله امنیت آب و غذا نیز از موضوعات حساسی می باشد که حتی در معادله امنیت سیاسی نیز اثرگذار می باشد. تخریب محیط زیست در شرایط آب و هوا و اقلیمی خشک، تهدیدی جدی در استقرار سیاسی و اجتماعی منطقه می باشد و یکی از فاکتورهای اصلی بعد زیست محیطی و شرایط اقلیمی خشک است که توزان توسعه و تمدن منطقه ای را بر هم می زند.
کشور ایران نیز در خط خشکی قرار گرفته، موضع کمبود آب، خشکسالی و تناوب اقلیمی یک امر طبیعی است، اما به علت ازدیاد جمعیت و فشارها همچنین نیروهای محرک مثل افزایش شهرنشینی، ایجاد سکونتگاههای شهری بسیار بزرگ در مناطق خشک فشار بسیار زیادی را بر منابع آب ایجاد کرده است.
از این رو کمبود آب برای مناطق خشک و نیمه خشک یک امر طبیعی بحساب می آید، اما بحران موجود بیشتر بحران مدیریتی است، چراکه بعد از استقرار سیستم مدیریتی مدرنیته در ایران، به تدریج سیستم مدیریت سنتی به ویژه در بحث آب را از دست دادیم و متاسفانه جایگزین آن یک سیستم پایدار و خوب نبوده است.
بنابراین به عقیده من مشکل اصلی به سیستم حکمرانی باز می گردد، به این معنا که تصمیم گیری و سیاستها در زمینه آب باعث بروز سیستم ناپایدار گردیده و منجر به تخریب محیط زیست شده است، تاجائیکه به باور من با تهدید محیط زیست ممکن است امنیت ملی به خطر بیافتند.
- منابع زیرزمینی ایران برای کمبود بحران آب کافی است؟
یکی از راه کارهایی که اکنون دولت به شدت پیگیر آن است انتقال آب بین حوزه ای می باشد، که البته تنشهای اجتماعی و سیاسی زیادی را میان استانها و شهرها ایجاد نموده است. علاوه بر آن بهره برداری از دریای عمان با استفاده از شیرین کننده های آب برای شرب دو سوم جمعیت ایران یعنی 17 استان جنوب و شرق که در کویر قرار گرفته اند نیز صورت می پذیرد.
به عبارتی، برنامه هایی از این قبیل وجود دارد، اما آنچه که باعث شده ما به عنوان متخصص و کارشناس از این قبیل برنامه ها انتقاد کنیم، عدم ارزیابی یا ضعف شناسایی اثرات اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی این اقدامات است که طبیعتا نگرانی های خود را به همراه دارد. به عنوان مثال انتقال آب از حوزه کارون نه تنها کمی نکرده، بلکه مشکلات بسیار جدی را در خوزستان ایجاد نموده است. برای حل مشکل کمبود آب به مدیریت مصرف درست، مدیریت کاهش مصرف و مدیریت منابع آب مصرفی نیازمندیم. اکنون در بخش کشاورزی اگر بتوانیم بین 70 تا 90 درصد از مصرف آب را از طریق مدیریت صحیح کاهش دهیم امکان حل بخشی از معضلات آب حاصل می گردد.
باید مسائل اجتماعی مربوط به انتقال آب و مسائل مربوط به محیط زیست مورد توجه جدی قرار بگیرند، و از فرهنگ نیاز به آب به فرهنگ مدیریت تقاضا برسیم.
- بررسی امکان خرید و انتقال آب از کشورهای همسایه ایران
من چند سخنرانی از آقای دکتر روحانی در زمینه خرید آب از کشورهای همسایه ایران را شنیدم، اما به نظرم این سخنان اندکی مبالغه آمیز است و بیشتر حاکی از آن است که ایشان تلاش همه جانبه برای حل بحران آب را بیان داشته و بگویند که ما برای حل این مشکل همه راهها را خواهیم رفت.
این موضوع چندان عملی نیست. یکی از کشورهایی که ما می توانیم از طریق آن آب تهیه کنیم افغانستان است که در آنجا دیپلماسی آب چندان خوب عمل نکرده است. افغانستان برنامه های زیادی برای توسعه منابع آبی خود دارند و حتی به گونه ای سدسازی می کنند که مانع ورود آب به ایران شود، در غرب هم که اصلا از سرشاخه ایران آب وارد عراق می شود. بنابراین این ادعا بیشتر نشان دهنده تلاش پیگیرانه و حتی سرمایه گذاری برای مسئله آب و تشنه نماندن مردم است. ما با کشورهای همسایه توافقات دوجانبه داریم اما هنوز تصمیم گیری همسو و سیاستگداری مشترک برای حل مسائل مربوط به آب در کل منطقه نداریم. در کل راهکارهایی متفاوت برای برون رفت از این بحران وجود دارد و باید به صورت دقیق بررسی گردد که در مباحث بعدی به آن پرداخته می شود.
