اتحاد شوروی 55 سال پیش بمب تزار را مورد آزمایش قرار داد

اسپوتنیک حوادث آن روز را بازسازی کرده و واکنش محافل اجتماعی جهان نسبت به پرتاب بمب تزار از هواپیما را بیاد آورده است

گفتنی است که آمریکا در 1943 به اجرای طرح «مانهتن» جهت ساخت بمی اتمی — اولین سلاح کشتار جمعی در تاریخ جهان پرداخت. 16 ژوئیه 1945 آمریکایی ها در میدان الاموگوردو در ایالت نیو مکزیکو آزمایش اول را انجام داده و 6 و 9 اوت بمب های اتمی را بر شهرهای ژاپنی هیروشیما و ناگازاکی پرتاب کردند. اتحاد شوروی تقریباً در همان زمان به طراحی سلاح هسته ای خود دست زد.

طراحی سلاح هیدروژنی شوروی تحت رهبری ایگور کورچاتوف و گروه فیزیکدانان آندره ساخاروف، ویکتور آدامسکی، یوری بابایف، یوری اسمیرنوف، یوری تروتنیف و دیگران انجام می شد. در 1959 آماده سازی آزمایش پایان یافت ولی نیکیتا خروشچف به امید بهبودی روابط با آمریکا پرتاب بمب را به تعویق انداخت. حوادث سال‌های 1959 الی 1961 نشان دادند که کشور های غربی و رهبری آمریکا مایل به بهبودی روابط با شوروی نبودند و اتحاد شوروی تصمیم گرفت که تدارک آزمایش بمب 100 مگاتنی آ ان 602 از سر گرفته شود. این بمب را در غرب به خاطر ابعاد و قدرت عظیمی که داشته بمب تزار نامیدند. اسم دیگر این بمب «مادر کوزکا» بود. این عبارت مشهور خروشچف بود که وی در دیدار با ریچارد نیکسون معاون رئیس جمهور آمریکا وعده داد آنرا به غرب نشان بدهد. ولی این بمب اسم رسمی نداشت و خود بمب سازان آنرا یا «ایوان» یا «محصول В » می نامیدند.

قرار بود آزمایش در مجمع الجزایر نوایا زملیا — ارض جدید بر گزار شود. این بمب در واحد محرمانه «آرزاماس — 16» تولید شد. در اوایل سپتامبر 1961 آخرین تدارکات قبل از آزمایش در آرزاماس — 16 انجام شد. نیکیتا جروشچف در 22 مین کنگره حزب کمونیست شوروی در باره کاهش حجم بمب تا 50 مگاتن اعلام کرد. در یک زمان آماده سازی هواپیمای حامل جریان داشت. طول بمب 8 متر و قطر آن 2 متر بود و هواپیمای توپولوف- 95 برای آن جا نداشت.

صبح 30 اکتبر دو هواپیما توپولوف — 95 حامل بمب تزار و هواپیمای آزمایشگاهی حامل فیلم برداران راهی ارض جدید شدند. وزن بمب با چتر بیش از 26 تن بود و حمل آن توأم با برخی دشواری ها بود. ویکتور آدامسکی در یادآوری این حادثه چنین گفت:

«در داخل بمب یک کارگر نشسته بود مانند یک خلبان در جنگنده. وی چیزی را لحیم می کرد. بمب خیلی بزرگ بود. ابعاد آن، مهندسان را متحیر می کرد».

دو ساعت پس از آغاز پرواز، بمب را در ارتفاع حدود 10 هزار متر در محدوده میدان آزمایش «سوخوی نوس» پرتاب کردند. درخشش زننده شدید و بروز پایه قارچ هسته ای پدید آمدند. قارچ در طول 40 ثانیه تا 30 کیلومتر و سپس تا 67 کیلومتر بزرگ شد و در این موقع هواپیمای حامل در فاصله 45 کیلومتر از محل پرتاب قرار داشت. در 270 کیلومتری نقطه انفجار تأثیر امپولس نوری احساس می شد. در قصبات مجاور خانه‌های مسکونی تخریب شدند و در شعاع صد ها کیلومتر از میدان آزمایش ارتباط رادیویی از بین رفت.

فقط پس از آنکه هواپیما ها به زمین نشستند این اطلاع تأیید شد که دستگاه هیدروژنی بکار افتاد.

دانشمندانی که در طراحی بمب تزار شرکت کردند خوب درک کردند که از آن برای مقاصد نظامی استفاده نخواهد شد. آزمایش چنین بمب نیرومندی یک اقدام سیاسی بیش نبود. یولی خاریتون سرطراح و رهبر علمی آرزاماس — 16 در این رابطه گفت: «دیده می‌شد که این عمل بیشتر اقدام نمایشی بود نه سرآغاز کاربرد چنین بمب های هسته ای بسیار قوی. بدون شک خروشچف دلش می‌خواست نشان بدهد که اتحاد شوروی بر مسایل طراحی سلاح هسته ای مسلط است و دارنده قویترین بمب در جهان است. این بیشتر یک اقدام سیاسی تا نظامی بود».

انفجار بمب تزار بر رهبری بسیاری کشور ها تأثیر شکننده گذاشت. این بمب تا بحال هم قویترین دستگاه انفجاری در تاریخ محسوب می شود. هایاتو ایکدا نخست وزیر وقت ژاپن به نیکیتا خروشچف تلگرامی مخابره کرد و در آن تعریف نمود که این حادثه سبب چه وحشت و شوک او شده بود. در آمریکا یک روز بعد از این انفجار روزنامه نیویورک تایمز نوشت که اتحاد شوروی با این عمل خود می‌خواست جامعه آمریکایی را دچار سراسیمگی کند.

5 اوت 1963 اتحاد شوروی، آمریکا و انگلیس در مسکو توافقنامه در باره منع آزمایش سلاح هسته ای در جو، فضای کیهان و زیر آب را امضا کردند.