مقامات تاجیکستان معتقد هستند که این توافقات حجم گردش کالا بین دو کشور را بالا می برد. کارشناسان در دوشنبه با این نظر موافق هستند، در عین حال می گویند که امکانات تاجیکستان برای صادرات کالا به این منطقه هنوز کم است. حلیم فسخوالدینوف تحلیل گر رادیو اسپوتنیک در تاجیکستان به تفسیر این خبر پرداخته است.
به گفته فسخوالدینوف، ارزیابی میزان تاثیرگذاری این منطقه آزاد تجاری در مرزهای دو کشور هنوز آماده نیست. کمیسیون دولت در تاجیکستان به زودی توافقات صورت گرفته با چین را امضا خواهد کرد. اما جزییات برخی از پیشنهادات هنوز روشن نیستند. در چارچوب ایجاد این منطقه آزاد، دو هاب بزرگ تجاری ساخته می شود که یکی از آنها در منطقه کاشغر واقع در خاک چین و دیگری در نزدیکی مرغاب واقع در تاجیکستان است. این دو هاب با یک جاده به هم متصل می شوند. مهندسین این پروژه می گویند که منطقه آزاد تجاری دسترسی تجار تاجیک را به تولیدکنندگان چینی باز می کند. در حال حاضر فاصله بین تجار تا تولیدکنندگان بسیار طولانی است. مسیر جاده ای از دو قسمت تشکیل شده، 850 کیلومتر از دوشنبه تا مرزهای تاجیکستان — چین و سپس یک هزار و پانصد کیلومتر تا اورومچی محل استقرار یکی از بزرگترین بازارهای آسیای شرقی. بعد از ایجاد این منطقه آزاد تجاری، تجار تاجیک دیگر نیازی به طی این مسیر طولانی نخواهد بود. خدابردی خالیکنظروف رییس مرکز مطالعات راهبردی وابسته به دفتر ریاست جمهوری تاجیکستان می گوید: در حال حاضر چین مشغول ساخت بازار بزرگی در مرز خود با تاجیکستان است. فواید این بازار چیست؟ تجار تاجیک دیگر مجبور نیستند برای خرید به اورومچی بروند. در این منطقه انواع کالا عرضه می شود. ترمینالی در در منطقه کولمی ساخته شده است. هم اکنون کالاها به این ترمینال منتقل می شوند و تجار نیز در آنجا خرید می کنند. فایده دوم این است که یک ترمینال بزرگ در نزدیکی منطقه مرغاب در مرزهای ما ساخته می شود. طرف چینی حتی پیشنهاد کرده که در ساخت این محل مشارکت کند. به همین خاطر، ساخت منطقه آزاد تجاری بین تاجیکستان و چین فرصت های بهتری در اختیار تجار می گذارد. فایده سوم این کار در بوجود آمدن شرایط مناسب برای خرید کالای بهتر است. قرار است یک سیستم الکترونیکی در این محل راه اندازی شود».
اگر موافقتنامه ایجاد منطقه آزاد تجاری در مرزهای دو کشور به امضا برسد، ترمینال های مرزی خیلی سریع راه اندازی می شوند. نمودارهای موجود در منطقه کنترل مرزی کولما — کاراس که امروز یکی از پنج دروازه اصلی حمل و نقل چین به آسیای مرکزی محسوب می شود، بیان کننده همین مساله است. اگر تا زمان افتتاح این نقطه مرزی در سال 2004 حجم تجارت چین — تاجیکستان به 40 میلیون دلار برسد، در عرض 12 سال تا دو میلیارد افزایش خواهد داشت. کارشناسان در حال حاضر نگران مشکلات تجارت چین — تاجیکستان هستند. زیرا تجارت فعلا یکسویه است. تاجیکستان هنوز چیزی برای عرضه ندارد. کارشناس تاجیک در ادامه می گوید: «وجود چنین همسایه ای برای تجارت قطعا نکته مثبتی برای تاجیکستان است. اما نکته منفی آن این است که ما چیزی برای صادرات نداریم. دروازه های تجارت بزرگتر از امکانات ماست».
لازم به ذکر است که منطقه کنترل مرزی کولما — کاراس در چارچوب پروژه سازمان همکاری های شانگهای قرار دارد. این منطقه باید حجم تجارت کشورهای عضو سازمان شانگهای را بالا ببرد این برنامه تا سال 2020 با احداث چهار مسیر حمل و نقلی جاده ای ادامه خواهد داشت. این پروژه بر اساس اتصال چین با تمام کشورهای آسیای مرکزی و همچنین مناطق شمال غرب روسیه و شهرهای روسیه در منطقه سیبری استوار است.
