اجلاس سازمان همکاری های شانگهای طی روزهای 24-23 ژوئن در تاشکند با دیدارهای مختلف و امضای چندین سند از جمله ورود هند و پاکستان به این سازمان برگزار شد. در همین روزها، بسیاری از مردم بریتانیا در همه پرسی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا شرکت کردند.
انگلیسی ها به خروج از اتحادیه اروپا رای مثبت می دادند و در نقطه دیگر سند کلیدی عضویت کامل هند و پاکستان در سازمان همکاری های شانگهای به امضا می رسد. هر دو اتفاق در یک روز رخ داد — واگرایی و همگرایی. از این جا به بعد مثل همیشه اتفاق های جالب در راه است.
شاید به طور رسمی هیچ مراسم باشکوهی برای همگرایی هند و پاکستان برگزار نشد، به عبارتی از این پس به جای شش پرچم، هشت پرچم در سازمان شانگهای برافراشته می شود. با این حال، الحاق هند و پاکستان فرایندی طولانی است و هنوز 30 سند دیگر باید به امضا برسد. این فرایند بروکراتیک گاهی نیازمند رای گیری در پارلمان یا سازمان نیز هست.
لازم به یادآوری است که سازمان همکاری های شانگهای یک ائتلاف یا اتحادیه نیست، زیرا تمام اعضای آن معتقد هستند که زمان اتحادیه ها به سر آمده همانطور که در مورد اتحادیه اروپا یا ائتلاف ناتو امروز می بینیم. البته شاید بتوان با تکیه بر ایده مطرح شده در اجلاس اخیر در خصوص تقویت بخش نظامی سازمان بدون تغییر جدی در اساسنامه به نتایج دیگری هم دست پیدا کرد. اما به هر صورت این پیشنهاد به خاطر وقوع احتمالی شرایط ناخوشایند از سوی افغانستان و به عبارت دقیق تر وقوع خطر از سوی افراط گرایان و جهادگران در منطقه است.
اگر سازمان شانگهای را یک اتحادیه ندانیم، پس چه نامی می توانیم روی آن بگذاریم؟ مثلا، تلاش برای بوجود آوردن یک الگوی جدید و به رز در مناسبات بین کشورهایی که در یک منطقه با هم متحد شده اند، اما ویژگی های بسیار متنوعی دارند و همه می خواهند ضمن حفظ آنها، مقررات و استانداردهای خشک و سختگیرانه نداشته باشند.
آیا این یک چالش استاندارد برای غرب است؟ خیر، فقط تلاش برای تکرار نکردن اشتباهاتی است که امروز جلوی چشم ما قرار دارند. یعنی همان اشتباه «روز استقلال» در بریتانیا.
صحبت از منطقه باز است، یعنی فضایی که هیچ کس مزاحم اعضای آن برای ورود به اتحادیه های دیگر نیست. این راهکار کاملا از راهکارهای غرب متمایز می شود، و حتی گاهی در کار سازمان شانگهای به عنوان یک سازمان اشکال ایجاد می کند. اما ظاهرا، راه دیگری نیست.
نگاهی به اعضای سازمان شانگهای بیندازیم. 18 کشور به شکل های مختلف عضو این سازمان هستند. در سال آینده این سازمان 8 عضو کامل خواهد داشت: چین، هند، روسیه، قزاقستان، پاکستان، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان. سایر کشورها در جایگاه ناظر و شریک قرار دارند. کشورهای شریک همان همسایگانی هستند که بر فرایند همگرایی نظارت می کنند. تصور کنار هم قرار گرفتن این کشورها سخت است.
کشورهای اروپا در ابتدای پروسه همگرایی به همین صورت متفاوت بودند. اما در مسیری قرار گرفتند که خصوصیاتشان با هم یکی شد. اما ظاهرا اشتباه کردند. نمی توان گفت که همگرایی ما صحیح تر از آنهاست. زیرا فرایند اوراسیا هم با سختی جلو می رود. می توان گفت که رییس جمهور ازبکستان اسلام کریموف میزبان ای دیدار برای برگزاری این دور اجلاس شانگهای سختی های زیادی را پشت سر گذاشت.
در حال حاضر «فرمول شانگهای» ساده به نظر می رسد. در آسیای مرکزی اجازه وقوع تزلزل سیاسی — نظامی نمی دهد و زیرساخت های لازم را برای متصل کردن تمام این کشورها در یک منطقه آماده می کند.
