معاهده ای که بازگشت سفرا به تل آویو و آنکارا را تضمین کرده ، امکاناتی برای حمایت از بخش محاصره شده غزه ایجاد کرده ، چشم اندازهای ارسال گاز اسرائیلی به ترکیه و ترانزیت آن به بازارهای اروپا را به همراه دارد، از اظهارات نخست وزیرهای هر دو کشور شنیده می شود.
سند تاریخی را معاون وزیر امور خارجه ترکیه فریدون سینیرلی اغلو در آنکارا و مدیر کل وزارت امور خارجه اسرائیل دری گلد در تل آویو امضاء کردند. و همانطور که انتظار می رود پس از امضای رئیس جمهور ترکیه ، این سند اجرایی شده و مسئله ی مربوط به انتصاب سفرا حل خواهد شد.
چه چیز باعث شد که ترکیه چنین گامی بردارد؟ امید شکری کله سر، کارشناس و تحلیل گر مستقل ایرانی از ایالت ویرجینیای آمریکا که مدت های طولانی در ترکیه زندگی کرده است در مصاحبه ای با مارینا الشعلان ، خبرنگار اسپوتنیک فارسی در پاسخ به این پرسش می گوید:
تنش در روابط بین ترکیه و اسرائیل به دنبال حادثه حمله کماندوهای اسرائیلی در سال 2009 به کشتی «ماوی مرمره» حامل کمک های انسان دوستانه از سوی سازمان های غیر دولتی ترکیه برای مردم شهر محاصره شده غزه که با کمبود مواد غذای و دارو ها مواجه بودند، صورت گرفت. وقتی این کشتی به آبهای نزدیک به اسرائیل رسید، با حمله کماندوهای ارتش اسرائیلی مواجه شد و نه نفر از خدمه این کشتی توسط کماندوهای اسرائیلی کشته شدند. در نتیجه این حادثه، روابط بین دو کشور دچار بحران شد و حتی ترکیه سفیر خودش را از اسرائیل فرا خواند. در نهایت روابط دو کشور به پایین ترین سطح خودش رسید.
بعد از سال 2013 و 2014 چندین نشست بین نمایندگان اسرائیل و ترکیه در کشورهای مختلف جهان صورت گرفت تا این که در سال 2016 در بیانیه ای رسما اعلام شد که روابط دو کشور باید به حالت عادی برگردد. در این اعلامیه ای که از طریق وزارتهای امور خارجه دو کشور منتشر شد، به چند محور تفاهم شده است.
یکی از آنها پرداخت غرامت به خانواده های 9 نفر از خدمه کشتی که توسط کماندوهای اسرائیلی کشته شدند، می باشد. همچنین مسئله تدوام همکاری نظامی ترکیه و اسرائیل نیز در این بیانیه ذکر شد. همچنین قرار شد که ترکیه کمک های نقدی و کمک های انسان دوستانه خودش را به یکی از بنادر اسرائیل بفرستد که آن از آنجا به غزه منتقل بشود. اسرائیل متعهد شد که سطح فشار اعمال شده بر غزه را کاهش بدهد و مشارکت کند که مواد غذایی راحت تر به دست مردم فلسطینی برسد.
بند دیگری که به آن در بیانیه اشاره شده بود، این است که بعد از حمله کماندوهای اسرائیلی پرونده های قضایی در برخی از دادگاه های ترکیه علیه مقامات اسرائیلی باز شد. طبق این بیانیه، کلیه پرونده ها بسته خواهد شد و هیچ دادگاه ترکیه مقامات اسرائیلی را به خاطر حمله کماندوهای این کشور به کشتی «ماوی مرمره» و کشتن پرسنل کشتی متهم نخواهد کرد.
یک بعد مهمی که در این قضیه وجود دارد، بعد انرژی است. می دانید میدان عظیم گازی در منطقه لویاتان اسرائیل وجود دارد و یک میدان بزرگ گازی «آفرودیت» در کشور قبرس واقع شده است. مطمئن ترین مسیر برای انتقال گاز از این دو میدان از طریق خاک ترکیه است. اتحادیه اروپا در نظر دارد که گاز را از منابع بیشتر تامین بکند. یکی از عواملی که باعث شد که ترکیه و اسرائیل به عادی سازی روابط شان بپردازند، بعد انرژی شده است چرا که اتحادیه اروپا احتیاج دارد که از منابع بیشتری گاز را وارد کند ترکیه دوست دارد گاز را از منابع بیشتر تامین کند. امیدی است که بعد از عادی سازی روابط ترکیه با اسرائیل، قدم بعدی در سیاست خارجی ترکیه عادی سازی روابط با کشور های دیگر، به خصوص روسیه باشد.
و واقعا گام دوم و کاملا غیر منتظره در سیاست خارجی ترکیه نامه رئیس جمهور رجب طیب اردوغان به ولادیمیر پوتین بود که در آن وی به خاطر از بین رفتن هواپیمای جنگی سو-24 روسی و مرگ خلبان به طور رسمی عذرخواهی کرد.
سوال دیگر که بی جواب می ماند این است ، این نامه به چه معناست و این عذرخواهی تا چه اندازه در عمل احساس خواهد شد؟ امید شکری کله سر مطمئن است که ترکیه در شرایط کنونی سیاست تظاهری آشتی جویانه و نزدیکی خیالی نیازی ندارد:
روابط بین دو کشور همسایه قدیمی پس از سرنگونی هواپیمای روسیه توسط جنگنده های ترکیه دچار بحران شد. پیغام از طرف دولت ترکیه توسط شخص رجب طیب اردوغان در روز های اول می توانست به ملت روسیه منتقل شود بحران در همان روزهای اول می توانست مدیریت گردد. اما متاسفانه بحران مدیریت نشد. هر دو کشور در نتیجه این بحران خودساخته یا غیر عمدی آسیب دید. ترکیه از توریست های روس و بازار روسیه از مواد غذایی و محصولات پتروشیمی ترکیه محروم شد. این دو مقوله به اقتصاد و سیاست هر دو کشور زیان وارد کرد. هرچند این نامه اردوغان دیر ارسال شد ولی قدم خوب برای عادی سازی روابط بین دو کشور همسایه است. این دو کشور تاریخ روابط 500 ساله دارند که پر فرازنشیب بود، اما این دو کشور به همدیگر احتیاج دارند. روسیه نقشی در بخش انرژی ترکیه ایفا می کند و بیش از 50 درصد گاز مورد نیاز را فراهم می آورد. نیروگاه های اتمی ترکیه توسط شرکت های روسیه احداث می شوند. شرکت های روس مایل هستند در صنعت انرژی و اقتصاد ترکیه نقش فعال تری داشته باشند. همچنین شرکتهای ساختمانی ترکیه از سال 1980 چند میلیارد دلار در بخش مسکونی روسیه سرمایه گذاری کردند. بازار روسیه بازار خوبی برای صادرات پوشاک، مواد غذایی و محصولات پتروشیمی ترکیه است. ترکیه از سال 2002 که حزب عدالت و توسعه به حکومت رسید، اصل سیاست خارجی خودش در برنامه همکاری با کشورهای همسایه را تغییر کرد. اما پس از بهار عربی موضع گیری دولت ترکیه در سیاست های خارجی دچار مشکل شد. ترکیه در بحران سوریه با اکثر همسایگانش دچار مشکل شد. در میان آنها می توان به روسیه، عراق، ایران، یونان، مصر و حتی اسرائیل اشاره کرد. نیاز به تغییر سیاست خارجی ترکیه روز به روز بیشر احساس می شد. در مرحله اول ترکیه سعی کرد روابط خودش را با اسرائیل و در مرحله دوم با ارسال نامه شخصی به آقای ولادیمیر پوتین روابط را با روسیه عادی کند. تنش با همسایگان به نفع ترکیه و اسرائیل، ترکیه و روسیه نیست و در بعد منطقه ای به نفع سایر کشورهای منطقه نیست. منطقه به دلیل بحران سوریه به شدت پر از کشمکش است و وجود بحران ثانویه به نفع هیچ کشوری نمی باشد. بنابراین دولت فعلی ترکیه درنظر دارد که روابط خودش با کشورهای همسایه را مورد تجدید نظر قرار بدهد و با برخی از کشورها مشکلات موجود را حل کند. یکی از سیاست های اصلی حزب عدالت و توسعه ترکیه این است که با همسایگانش مشکل نداشته باشد.
