برای بررسی وضعیت فناوری نانو در کشور ایران و شناخت اجمالی دستاوردها و جایگاه جهانی ایران در عرصه علم و فناوری نانو به گفتگو با پروفسور علی بیت اللهی- استاد دانشگاه علم و صنعت ایران و مدیرکارگروه ارتباطات بین الملل و استانداردسازی ستاد فناوری نانو پرداختیم. وی در خصوص دستاوردهای اخیر ایران در عرصه نانو تکنولوژی به خبرگزاری اسپوتنیک گفت:
بر اساس راهبرد برنامه جامع ده ساله نانو در ایران که از سال 2005 تا 2015 را پوشش می داد، کشور ما توانست در مدت نسبت کوتاهی موفقیتهایی را در حوزه توسعه منابع انسانی، توسعه فناوریهای مختلف مبتنی بر نانو، زیرساختها، تجاری سازی و تولید محصولات نانو کسب نماید.
باید به اطلاع برسانم در حال حاضر بیش از 28 هزار متخصص بالاتر از تحصیلات فوق لیسانس را در کشور مشغول فعالیت در این حوزه هستند و بیش از 2600 استاد دانشگاه در بیش از صد دانشگاه کشور فعالیتهای علمی تحقیقاتی و فناورانه را پیش می برند. تاکنون بیش از 13 هزار پایان نامه در سطح تحصیلات تکمیلی و پروژه های تحقیقاتی در سطح دکتری را حمایت نموده ایم که در حال حاضر بیش از 150 هزار شرکت صنعتی محصولات خود را در بازارهای داخلی و خارجی معرفی نموده اند. حدود 120 شرکت دانش بنیان نیز فعالیتهای خود را در حوزه نانو معرفی کرده و مایه خوشبختی است که بیش از 320 محصول تجاری سازی شده بر مبنای فناوری نانو در بازار اراده شده است.
وضعیت زیرساختهای فناوری نانو در ایران
در بخش زیرساختها، شبکه آزمایشگاههای نانوی کشور را داریم که در چارچوب آن بیش از 70 آزمایشگاه در سرتاسر کشور با یکدیگر در تعامل و همکاری هستند و به محققیق دانشگاهها و فناورها سرویس دهی می نمایند. با توجه به مباحث مرتبط با ایمنی نانو شبکه ای تحت عنوان «ایمنی نانو» در ایران ایجاد شده است. از سوی دیگر؛ کمیته نانو فناوری در وزارت بهداشت که اصطلاحا به « نانو FDA» ایران شهرت دارد، تشکیل شد و این کمیته مسئول تدوین پروتکل های مرتبط با ایمنی محصولات نانو می باشد. وزارت کشاورزی همچنین با توجه به کاربرد محصولات کشاورزی، کمیته فناوری نانو را در ساختار این وزارتخانه ایجاد نمود. حتی در سازمان دامپزشکی نیز به منظور توسعه هرچه بیشتر و با توجه به کاربرد فناوری نانو در حوزه آبزیان، دام و پتانسیل هایی که می شود از آن استفاده نمود کمیته هایی را ایجاد نمودیم. بخش استاندارد هم به منظور پشتیبانی از محصولات تولیدی ایران تاکنون 40 استاندارد ملی در حوزه نانو تدوین نموده است و سه استاندارد بین المللی در کمیته « ISO/TC229» که مسئول تدوین استانداردها که در سطح ایزو و بین المللی است، ثبت گردید، سه استاندارد بین المللی دیگر نیز اخیرا برای فعالیت مورد تصویب قرار گرفته است. طبق برنامه ریزی های صورت گرفته، تا دو سال آینده ده استاندارد بین المللی را در کمیته ایزو به ثبت خواهد رسید.
رتبه هفتم ایران در سطح تولید علم
زمانیکه برنامه ده ساله اول تدوین شد ما از نقطه صفرفعالیت خود را آغاز نمودیم. یعنی از سال 2005 که آغاز برنامه بود شاید بیش از چند متخصص در کشور نداشتیم، حتی در آن زمان بازدیدی از کشور روسیه صورت گرفت تا با فعالیتهای دانشمندان روس آشنا شویم. فعالیت خود را با حدود 5 نفر متخصص آغاز کرده، اما همانطور که گفتم اکنون بیش از 28 هزار نفر متخصص بالاتر از تحصیلات فوق لیسانس در حوزه نانو داریم. سال 2016 تعداد مقالات معتبرعلمی و پژوهشی بین المللی بیش از 6600 مقاله بوده است که رتبه ایران در بخش تولید علم در جهان را به مرتبه هفتم رساند و یک ظرفیت نیروی انسانی بسیار خوب را برای ما ایجاد نمود.
تجاری سازی فناوری نانو
اکنون برنامه دوم را تا سال 2025 تدوین نموده و عمده تمرکز ما بر تجاری سازی و تولید محصولات مبتنی بر نانو می باشد. حوزه های صنعتی مختلفی مانند نساجی، خودرو، پلیمر، دارو و بسیاری حوزه های دیگر در بازار پوشش داده خواهد شد. برنامه اول کمک شایانی به طرح ریزی و تدوین برنامه دوم نمود و اکنون بحثی را در کشور در خوصوص شکل گیری اقتصاد مبتنی بر فناوری مطرح نموده ایم. همانطور که می دانیم اقتصاد ایران نفت محور است و این روزها که قیمت نفت کاهش یافته است تاثیر وابستگی به این عامل اقتصادی را مشاهده می نماییم، به هر حال دیر یا زود ایران و کشورهایی مانند ایران ممکن است که ذخایر نفتی آنها به پایان برسد. برای اینکه اقتصادی جایگزین اقتصاد کنونی کشور داشته باشیم، در برنامه پنجم توسعه اقتصادی ایران مباحثی از قبیل فناوری نانو، آی تی و بایو به عنوان محورهای توسعه اقتصادی مد نظر قرار گرفته است. بر همین اساس برنامه ملی توسعه اقتصادی در سال 2005 به تصویب کابینه دولت رسید و اکنون نیز برنامه 2016 تا 2025 را برای شکل گیری اقتصاد تدوین نموده ایم. اکنون کشور ایران زیرساختها، عناصر و نیروهای لازم را در اختیار دارد، همچنین شاهد وضعیت نسبتا خوبی در عرصه تجاری سازی هستیم، تاجایکه برخی از محصولات ما به کره و برخی بازارهای اروپایی عرضه شده است. ایران جزء معدود کشورهایی می باشد که داروی ضد سرطان تحت عنوان «سینادوکسوزوم» را تولید نموده و سه سال است که در بیمارستانهای ایران مورد استفاده قرار می گیرد و به دو کشور نیز صادر شده؛ علاوه بر آن مذاکراتی نیز با کشور روسیه برای ثبت این دارو انجام گرفته است. با توجه به همکاریهای خوبی که با کشور روسیه داریم امیدوارم که بتوانیم فعالیت دوجانبه در عرصه نانو را بیش از پیش تقویت نماییم.
حمایت ستاد نانو از محققین عرصه نانو
همانطور که گفته شد برنامه جامعی طراحی شده که امروز به عنوان یک مدل توسعه ای به ویژه برای کشور ایران به کارگرفته می شود و اکنون از جایگاه خوبی در دنیا برخوردار است و ناشی از یک نگاه جامع و پرداختن به بحث آموزش می شود. خاطر نشان می کنم، بحث آموزش نانو امروز در دبیرستانها و با افتتاح حدود 60 آزمایشگاه نانو در پژوهش سراهای دانش آموزی پیش می رود، البته بر اساس برنامه ای درصدد هستیم تا این تعداد را به 400 آزمایشگاه افزایش دهیم. خاطر نشان می شود، مدرسه ای را در شهر سوژو واقع در چین تجهیز نموده و اکنون در خواست تجهیز 30 آزمایشگاه نانوی دانش آموزی دیگر که شامل امکان سنتز مواد، تعیین خواص و ویژگیها می باشد را از کشور چین دریافت نموده ایم. ستاد فناوری نانو مسئول تدوین سیاستها، مسئول نظارت بر پیشبرد کارها، مسئول توسعه فناوری نانو و همچنین ارزیابی برنامه است، بنابراین ما چرخه گسترده ای از فعالیتها را در اختیار داریم. به عبارت دیگر، حمایت از تحقیقات، حمایت از تولید، حمایت مطالعات دانش آموزی و دانشگاهی و حتی بازارسازی محصولات در داخل منجمله گستره فعالیت و حمایت ما بحساب می آید. اکنون در ایران بستری به نام «کریدور سبز فناوری» ایجاد نموده ایم که شامل 16 بسته حمایتی برای پیمودن مسیر از نوآوری تا تجاری سازی را پوشش می دهد. البته بهره برداری از این بسته های حمایتی شروطی دارد و آنهم اثبات نانو محور بودن فناوری مورد نظر است. بنابراین به محض اینکه یک متقاضی به ما مراجعه کرده و ابراز تمایل می نماید تا با ما همکاری نماید، نانو محور بودن فناوری پیشنهادی آن مورد بررسی و تایید قرار می گیرد. ما به ثبت اختراع بین الملل محصول کمک می کنیم و صد درصد هزینه های ثبت بین المللی اختراع (پتنت) که حدود 12-15 هزار دلار است را تامین می کنیم. همچنین دوره هایی به نام توانمندسازی برگزار می کنیم که فارغ التحصیلان با اتمام تحصیلات در این کارگاههای آموزشی شرکت می نمایند و با مباحثی از قبیل بیزنس پلان، شرکت داری و… آشنا می شوند.
چشم انداز توسعه روابط با روسیه در عرصه نانو
خوشبختانه بر مبنای روابط خوبی که دو کشور همسایه ایران و روسیه با یکدیگر داشته و دارند و با توجه به سطح فناوری نانو نزد هر دو کشور آینده بسیار خوبی پیش رو است. با مجموعه «روس نانو» ارتباطات خوبی داریم و در حوزه هایی مانند تدوین استاندارد، همکاریهای علمی خوبی داشتیم. اکنون با شتاب یافتن توسعه فعالیتها، زمینه همکاری نسبت به قبل در سطح خوبی فراهم شده، هر دو کشور به نوبه خود فناوریهایی دارند که قابل ارائه است. علاوه بر آن بحث شرکتهای خصوصی نیز منجمله مواردی است که امکان توسعه هرچه بیشتر فعالیتهای دوجانبه وجود دارد. روسیه با تجربه غنی و سابقه کار طولانی می تواند یکی از همکاران ما در عرصه فناوری نانو باشد.
