اورنبورگ - مساجد و یادبودهای معماری

اورنبورگ را دژ، شهر سلحشوران و آهنگران می نامند. این شهر در فاصله 1500 کیلومتری شرق مسکو در اورال واقع است. این شهر از اواسط قرن 18 از مرزهای شرقی امپراطوری روسیه دفاع می کرد و بعدها مبدل به بزرگترین مرکز تجاری بین روسیه و آسیای میانه شد.
در این شهر سربازخانه و توپخانه و نهادهای نظامی ، محل نگهداری باروت ، مسافرخانه و گمرک و ساختمان ارز و بازار وجود داشت. آلفیت حضرت شریپوف ، امام خاطب یکی از مساجد اورنبورگ در اینباره گفت: اولین مسجد در محوطه بازار ساخته شد. کاروان ها از شرق و غرب به آنجا می آمدند. اولین مسجدی که در جای ساخمان « ارز» در محوطه بازار ساخته شد باقی نمانده است. این مسجد در بخش جنوبی اورنبورگ قرار داشت.
پس از اولین مسجد ، 7 مسجد دیگر یکی بعد از دیگری ساخته شد. این مساجد پس از صدور فرمان امپراطریس یکاترینای کبیر در باره « ابراز شکیبایی نسبت به تمام مذاهب» ساخته شدند. این فرمان در سال 1773 میلادی صادر شد. بر طبق این فرمان ممنوعیت ساخت مسجد در امپراطوری روسیه لغو شد.
تمام کاروان ها در اورنبورگ جمع می شدند. اورنبورگ پنجره ای به اروپا و دروازه ای به آسیا بود. در آن زمان، اواخر قرن 18، تعداد مسلمانان در شهر زیاد بود و مسلمانان برای گشایش اداره روحانی ، اولین تئاتر تاتاری آماده بودند. چاپ اولین کتاب های مسلمانان نیز آغاز شد. بعدها حامیانی پیدا شدند که هزینه چاپ آثار را به عهده گرفتند. در اورنبورگ روزنامه « وقت» و مجله « شورا» به چاپ می رسید. یکاترینای کبیر (که مسلمانان او را مادر امپراطریس می نامیدند) درک می کرد که نباید مسلمانان را تحت فشار قرار داد و باید حق آزادی دین و انجام مراسم مذهبی را به آنها واگذار کرد و از طریق ادارات روحانی با آنها کار کرد.
حدود 10 درصد ساکنان اورنبورگ که حدود 600 هزار نفر هستند از نمایندگان اقوام مسلمان روسیه — اکثراً از تاتار ها و باشقیرها تشکیل شده اند. در گذشته نیز وضع چنین بود. همانا تاتارها و باشقیرها در سالهای 40 قرن نوزدهم مسجد « کاروانسرا» را در مرکز شهر ساختند که تا به امروز حفظ شده است.
در شرق، کاروانسرا به محل استراحت کاروان ها و بازرگانان و نگهداری کالا گفته می شود. بنا به اسناد موجود کارونسرای اورنبورگ هرگز محل استراحت کاروان ها نبود. آن را به عنوان سازمان اداری نیروهای باشقیری ساخته بودند و مسجد آن ، مسجد نظامی بود و از ساکنان شهر کسی به آنجا نمی رفت.
از خصوصیات مسجد کاروانسرا می توان از بنای بزرگی نام برد که جدا از دیگر ساختمانها قرار داشت، مناره و شبستان مسجد به سبک چادر (یورتا)ی باشقیری ساخته شده بود. در آن محراب وجود نداشت. امام مسجد نظامی باشقیر بود و حقوق دریافت می کرد.
در سال 1930 میلادی مسجد کاروانسرا بسته شد. این مسجد 60 سال بعد دوباره توسط مسلمانان احیا شد. در زمان حاضر اتحادیه مذهبی مسلمانان « کارونسرا» در این مسجد قرار دارد.
حدود دو هزار مسلمان در مسجد جامع مرکزی شهر تا قبل از انقلاب سال 1917 میلادی نماز و دعا می خواندند.
این مسجد در مرکز اورنبورگ در نزدیکی بازار قرار دارد. این مسجد در تمام سالهای موجودیت خود فقط در زمان جنگ کبیر میهنی به مدت یک تا دوسال بسته شد. حتی وقتی تمام مساجد دیگر بسته شده بودند مسجد جامع کار می کرد. در تمام مدت مراسم دعا و نیایش در آن اجرا می شد.
این مسجد به مدت شش سال ساخته شد و در سال 1885 میلادی گشایش یافت. مدرسه و مکتب خانه وابسته به مسجد دایر شده بود. معلمان آن دستمزد خود را به حساب اداره وقف دریافت می کردند که بنا به وصیت معنوی احمد — بی حسینوف تأسیس شده بود.
این شخص که بازرگان بود نقش مهمی در توسعه و تکامل انجمن مسلمانان نه فقط اورنبورگ ایفا کرد.
او بیش از 40 مسجد در سراسر روسیه ساخت و توجه زیادی به آموزش و پرورش مبذول می داشت. او گفت:« من چهار سال در مدرسه درس خواندم، اما خواندن و نوشتن را یاد نگرفتم. مقصر نه من، بلکه مدرسه است. طی 4 سال به من هیچ چیزی یاد ندادند. با وجود این من از 5 روبل، 4 میلیون روبل جمع کردم. نمی توان گفت که تنبل بودم و کاری از من بر نمی آمد». به این دلیل وقتی احمد — بی ثروت زیادی جمع کرد توجه زیادی به آموزش و پرورش بچه ها مبذول کرد. در آن زمان حدود 200 مرکز آموزشی دایر بود که بر اساس روش جدید تدریس کار می کردند. احمد — بی دستمزد معلمان را پرداخت می کرد و به محصلان کمک هزینه می داد و بهترین محصلان را برای تحصیل به خارج می فرستاد و فقرا را به حج. برای مدرسه « حسینیه» او ساختمان سه طبقه ای ساخت که مثل اروپا، از سیستم گرما رسانی مرکزی و برق برخوردار بود. در آن کلاس های درس، کتابخانه و خوابگاه و غذاخوری وجود داشت. در مدرسه دو کتابخانه بود، یکی برای همه و یکی آموزشی. تدریس بر اساس استاندارد اروپایی انجام می شد.
بچه هایی که در این مدرسه تحصیل می کردند نمایندگان تمام ایالت های روسیه، کریمه، قفقاز و آسیای میانه و سیبری بودند. تمام آنها اونیفورم های یکجور می پوشیدند و مقررات مدرسه را که توسط شورای معلمان تنظیم شده بود را رعایت می کردند. مقررات و قوانین خیلی سخت بود. اما همین موضوع باعث آن می شد که والدین پسران هفت — هشت ساله خود را بدون نگرانی به این مدرسه شبانه روزی بفرستند و خیالشان از بابت آموزش و پرورش آنها راحت باشد.
علاوه بر اصول دین (اسلام) که به زبان تاتاری و عربی تدریس می شد، در مدرسه زبان های تاتاری، روسی، فرانسوی و عربی و آلمانی و ادبیات روسی، عربی، فارسی و تاتاری و تاریخ روسیه، تاریخ تاتار، فلسفه و اخلاقیات، روانشناسی، منطق و فقه، تعلیم و تربیت، اصول بهداشت و طب، ورزش، خوشنویسی، رسم، نقاشی ، امور بازرگانی ، اقتصاد سیاسی ، حساب، جبر و کار دستی تدریس می شد.
تعداد زیادی از فارغ التحصیلان این مدرسه بدون غلو مایه افتخار طبقه روشنفکر تاتار و باشقیرند. به عنوان مثال، موسی جلیل، شاعر — قهرمان اتحاد شوروی، برنده جایزه لنین که به خاطر شاهکارهای خود — اشعار جاویدان خود در سراسر جهان مشهور است و یا احمد ذاکی ولیدی ، ترک شناس مشهور ، مورخ و نویسنده بیش از 50 اثر علمی و خیلی های دیگر.
آلفیت حضرت که مدیر مدرسه « حسینیه» است در ادامه گفت: این را می توان یک نوع مارک تحصیلی در اورنبورگ و روسیه دانست ، چیزی شبیه مارک اتومبیل « مرسدس». در سال گذشته 20 — مین سالگرد تاریخ معاصر مدرسه و 120 — مین سالگرد روز تأسیس آن را جشن گرفتیم. در آن دوران گذشته دوره تحصیلی در مدرسه 14 سال بود. بچه ها را در سن 8-7 سالگی در این مدرسه نام نویسی می کردند. تحصیل در این مدرسه به دوره ابتدایی، متوسطه، دروه آمادگی قبل از عالی و عالی تقسیم شده بود. یعنی تحصیل به چهار مرحله تقسیم شده بود. اینک چنین روشی به اجرا گذاشته نمی شود. دو سال تحصیل حضوری است و 4 سال غیابی. شاگردانی از دیگر مدارس به نزد ما می آیند که در دیگر مدارس تحصیل کرده اند و شخصیت آنها شکل گرفته است. این موضوع مایه شادی است که در بین شاگردان غیابی و یا شبانه دکترای علوم و یا افرادی هستند که به مدت 40-30 سال در عرصه آموزش و تدریس کار کرده اند. آنها میانسال هستند و آگاهانه برای یادگیری بیشتر در مدرسه ما نام نویسی می کنند. 80 مسجد در اورنبورگ وجود دارد که فارغ التحصیلان مدرسه ما در 60 تای آنها خدمت می کنند. طی 20 سال، 400 فارغ التحصیل داشتیم.
مدرسه « حسینه» نمی توانست بدون مسجد وجود داشته باشد. این مدرسه با پول همان بازرگان احمد — بی حسینوف ساخته شد.
مسجد « حسینیه» بشکل کلیسای کاتولیک ساخته شده است. احمد — بی می خواست در مرکز اورنبورگ مسجد را بسازد. اما اجازه این کار را به او ندادند و گفتند لزومی ندارد و مقامات مخالف ساخت مسجد بودند. بعد او قطعه زمینی خرید و مسجد را به شکل کلیسای کاتولیک ساخت. این یگانه مسجد ساخته شده به این سبک معماری در روسیه است. به این ترتیب می توان گفت، احمد — بی مقامات را فریب داد.
مناره عظیم مسجد « حسینیه» واقعاً هم یادآور برج ناقوس کلیساهای غربی است. عناصر سبک اروپایی در دکور آن بکار رفته است. دو طبقه آن می تواند تا 600 نفر را در خود جا بدهد.
مسجد « حسینیه» ششمین مسجد در اورنبورگ شد. حضرت آلفیت شریپوف فارغ التحصیل مدرسه « حسینیه» و انستیتوی اسلامی لیبی و دانشگاه دولتی اورنبورگ امام خاطب این مسجد است.