مسکو و تهران در حال بررسی امکان ساخت کانالی بین دریای خزر و خلیج فارس هستند که کاملا در خاک ایران کشیده خواهد شد. کانال 700 کیلومتری می تواند راه باستانی تجاری « از وایکینگ ها بسوی ایرانی ها» را جان تازه بخشد. در این جا — تغییر جدی لجستیک ترانسپورتی در اورآسیا و درآمدهای میلیاردی تعدادی از کشورها و ضرر کشورهای دیگر — مطرح است. شما را با توضیحات مفصل در خصوص این طرح بلندپروازانه و عواقب احتمالی ژئوپلیتیکی آن آشنا می کنیم.
دخالت سیاست
پیداست همانا تشدید مناسبات با آنکارا به دلیل حادثه سوری، مسکو و تهران را وادار کرد به این طرح فراموش شده برگردند. ترکیه بخوبی از ورق برنده خود در صورت درگیری آشکار با روسیه آگاه است و از اینرو در مذاکرات دائما از این برگ برنده برای تهدید روسیه استفاده می کند. سلب چنین اهرم ژئولیتیکی از ترکیه بطور ریشه ای مناسبات روسیه — ترکیه را تغییر خواهد داد.
نتیجه دیگر آن، ساخت کانال قابل رقابت با کانال سوئر ، شاهرگ اصلی متصل کننده آسیا و اروپای غربی، خواهد بود.
ساخت کوتاه ترین راه آبی در حوضه اقیانوس هند از آتلانتیک شمالی در مسیر ولگا — بالتیک باعث احیای راه باستانی تجاری « از وایکینگ ها تا ایرانیان» خواهد شد و بطور ریشه ای لجستیک حمل ونقل اور آسیا را تغییر خواهد داد. در این رابطه حاشیه دریای خزر و سیستم کشتیرانی رودخانه ای روسیه از انگیزه قدرتمند رشد وتکامل برخوردار خواهد شد. روسیه و ایران نفوذ خود بر کشورهای منطقه — از جمله آذربایجان را افزایش خواهند داد که هم اکنون تا حد زیادی به ترکیه تکیه دارد.
کانال باعث افزایش تجارت بین بخش اروپایی روسیه و کشورهایی مانند هند و چین خواهد شد. بدین ترتیب آن را می توان « راه ابریشم آبی» نامید.
این پروژه به دلایل سیاسی با برخورد خصمانه کشورهای پادشاهی سنی خاور میانه و شرکای گرامی غربی ما روبرو خواهد شد. هیچ یک از این کشور ها نیازی به تلاش های روسیه و ایران ندارند. آری، کانال سوئز توسط مصر کنترل می شود اما هر دو خروجی این کانال به دریای سیاه و اقیانوس اطلس تحت کنترل کشورهای ناتو قرار دارد. در صورت تمایل، مرزبانان ترکیه، اسپانیا و یا انگلیس می توانند هرنوع باری که از کنار سواحل آنها رد شود را بازرسی کنند.
سودها و ضررها
آنچه به قیمت و زمان ساخت این کانال و سود احتمالی آن مربوط می شود، بهتر است به نمونه کانال سوئز توجه شود. هم اکنون حدود 7-5 میلیارد دلار در سال سود نصیب مصر می شود. در سال 2015 میلادی ساخت کانال « دوبلور» آن به درازای 70 کیلومتر به پایان رسید تا بتوان در آنجا حرکت کشتی ها در دو مسیر رفت و برگشت را بطور دائمی تأمین کرد. این طرح طی یکسال به پایان رسید و 4 میلیارد دلار خرج برداشت. دولت مصر امیدوار است که با مدرنیزه کردن این کانال ، کشور بتواند تا سال 2025 میلادی 13-10 میلیارد دلار در سال از راه ترانزیت درآمد کسب کند.
از آنجا که 450 از 700 کیلومتر کانال دریای خزر — خلیج فارس از راه رودخانه های موجود قابل کشتیرانی کشیده خواهد شد بنا براین فقط ساخت 250 کیلومتر باقی می ماند. شاید برای ساخت آن 15-10 میلیارد دلار ضروری باشد و سود آن حدود 3 میلیارد دلار در سال باشد. در اینصورت، این پروژه طی 5 سال سودآور خواهد بود.
برای مصر ساخت کانال جدید دریای خزر — خلیج فارس حاوی چنین دورنمای شادی نخواهد شد. برای ترکیه این یک فاجعه بزرگ خواهد بود، زیرا از بخش اعظم درآمد خود از طریق ترانزیت محروم خواهد شد.
کانال ترانس ایران ضربه شدیدی به بریتانیا و آمریکا خواهد زد که نفوذ جهانی آنها تا حد زیادی بر کنترل راه های اصلی تجاری استوار است: ساخت کانال ترانس ایران امکانات آنها در کنترل تجارت در منطقه را محدود خواهد کرد. هیچگونه شکی نیست که این طرح با مقاوت سرسختانه ای از سوی کشورهای غربی روبرو شود، درست بهمان شکل که آمریکا منتها تلاش خود را می کند تا مانع از ساخت کانال نیکاراگوا شود که می تواند گزینه مسیر پاناما باشد که تا کنون عملا تحت کنترل آمریکا قرار دارد.
باید برای واکنش غرب آماده بود — به محض بررسی جزئیات ساخت کانال دریای خزر — خلیج فارس، از رسانه های غربی خیلی چیزها در باره آسیب شدید به محیط زیست خواهیم شنید و اینکه این کانال می تواند ضرر زیادی به طبیعت وارد آورد ، در باره ضررهای تجاری زیاد آن، در باره ضررهای وارده به دهقانان بیچاره ایران. آنها حتما دلایلی عنوان خواهند کرد که بر اثر ساخت این کانال دهقانان ایرانی دچار رنج و مشکلات زیادی خواهند شد.
از اینرو، مسکو و تهران برای نشان دادن تمام ورق های خود در این بازی آماده نیستند و سعی می کنند بندرت در باره این موضوع صحبت کنند. نمونه نخست وزیر نیکاراگوآ گویاست. مقامات ایران و روسیه باید از قبل برای انتقادات و فشار فوق العاده شدید و خشن آماده بشوند. از سوی دیگر، چنین برخوردی برای مسکو و تهران تازگی ندارد. می توان امیدوار بود که اینبار طرح ساخت کانال دریای خزر — خلیج فارس اجرا بشود.
اتحاد شوروی در سال های گذشته هیچگونهتوجهی بهاین طرح نشان نداد. آتاتورک مصلحت گرا سکولار بهتر از شاه ایران سودآوری ساخت کانال را درک کرده بود و مناسبات بین اتحاد شوروی و ترکیه دوستانه بود و دلیلی برای جستجوی گزینه گران قیمت بوسفور و داردانل وجود نداشت.
